www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
75
IV.2.2.4. ARQUMENTASIYA MANIPULYASIYALARI
nformasiyanın mötäbärliyinin qeyri-kafi äsaslarla «isbatı» metodudur. Qanuni (korrekt) halda arqument
rolunda yalnız vä yalnız äyani vä yaxud doğruluğu heç bir şübhä doğurmayan faktlar vä prinsiplär çıxış edä
bilär, o cümlädän, aksiomlar, postulatlar vä s. Qeyri-qanuni (qeyri-korrekt) halda isä, burada zahirän mötäbär
görünän istänilän fakt vä ya prinsip arqument yerindä qäbul olunur (älavä olaraq bax: «Tälqin:
nsanları ayıqkän necä hipnoz etmäli
» bölümünä [burada, säh. 57]), o cümlädän:
a) Saxta faktlara istinad metodu: Arqument kimi müxtälif saxta faktlara, o cümlädän, yarımçıq,
tährifedilmiş, häqiqätdä heç olmayan vä s. faktlara, mänbälärä istinad edilir;
b) Özünä istinad metodu: Arqument kimi müällif öz üstünlüyünä istinad edir, mäs., bu cür: «Hätta buna bir
däfä män özüm dä şahid olmuşam ki...», «Öz täcrübämä äsasän deyä biläräm ki...», «Mänim qädär yaşa, sonra
belä de!» vä s. formasında;
c) Üçüncü bir täräfä istinad metodu: Fikrin äsaslılıq däräcäsini artırmaq üçün üçüncü bir täräfä istinad
edilir. Mäs., hadisä ilä älaqädar şahidlärin dediklärinä istinad edilir. Hansı ki, onlar da faktları lazım olduqda öz
istäklärinä, ambisiyalarına vä ya kimlärinsä sifarişinä, tapşırığına uyğun tährif edä bilärlär;
d) Täräf-müqabilin özünä istinad metodu: Arqument kimi obyektin özünün (söhbät kütlädän, qrupdan
gedirsä onun liderlärinin, üzvlärinin, äcdadlarının vä b.) fikirlärinä istinad edilir. Heç käs öz räyi, fikri, ağlı,
şäxsiyyäti vä s. barädä aşağı fikirdä olmadığından, hämçinin öz-özü ilä ziddiyyätä girişmäyä, öz-özünü täkzib
etmäyä, özü barädä mäntiqsiz düşünän, gündä bir fikrä düşän härdämxäyal, sözü ilä ämäli uyğun gälmäyän
riyakar täsävvürü yaratmağa meylli olmağından, yeni mövqeyi dä onun indiki vä ya nä vaxtkısa mövqeyi ilä
formal dä olsa uzlaşdırmaq, onu tärkisilah edäräk mövqe ilä razılaşmağa vadar edäsidir (hämçinin, söhbät
äsnasında «Bäs sän filan vaxt başqa cür deyirdin» tipli replikalar işlätmäklä täräfdaşı hansısa indiki fikrindän,
räyindän döndärmäk dä bu qäbildändir).
Lakin, obyekt o vaxt bu fikri tamam färqli halla älaqädar işlädä bilär ki, bu mäsälä ilä onun heç bir älaqäsi olmaz; O
vaxtdan bäri ortaya yeni faktlar çıxa bilär ki, bunların äsasında obyekt hazırda ävvälki mövqeyini däyişmiş olar; O vaxt
obyekt bunu tamam färqli mänada işlädä bilär; Obyekt bunu bir başqa fikirlä birlikdä işlädä bilär ki, hazırda onun
ayrıca götürülmäsi mänasını däyişä bilär; stinad edilän fikir onun ayrı-ayrı deyim vä davranışlarından saxta mäntiqi
ämäliyyatlarla süni yolla çıxarıla bilär vä bu säbäbdän, mötäbär olmaya bilär; Obyekt bunu täsadüfi, färqinä varmadan
işlädä bilär vä bu onun ümumi düşüncäsi, märamı vä s. üçün xarakterik olmaya bilär; Vä nähayät, heç kim ideal deyil,
hamının davranış vä deyimlärindän bir-birini inkar edän filan qädär epizodlar, fraqmentlär axtarıb tapmaq mümkündür
vä burada här şey onların deyilmä vä işlädilmä dövründän, şäraitindän, märamından, färdin hämin vaxtdakı ähval-
ruhiyyäsindän, mälumat yetkinliyindän vä s. asılı olur;
e) Avtoritetlärä istinad metodu: Fikrin äsaslılıq däräcäsini artırmaq üçün müxtälif avtoritetlärä (mötäbär
şäxslärä, ädäbiyyatlara, müälliflärä vä b.) istinad edilir, lazımi mäsälä barädä onların mövqeyi (räyi, fikri,
davranışı...) säsländirilir, nümunä, sitat göstärilir, qabardılır (bax: «Täbliğat» bölümünä [burada, säh. 52]).
Adi insanlarsa, qeyri-müäyyän situasiyalarda, belä väziyyätlärdän az-çox başı çıxan şäxslärin davranış vä
fikirlärinä istinadän oriyentasiya götürdüklärindän, cämiyyätdä müäyyän statusu, avtoriteti olan şäxslär, bu
baxımdan sadä ähalinin meyarında daha ağıllı, punktual, mäsuliyyätli, mälumatlı, bacarıqlı, täcrübäli täräf kimi
qavranılır, onların mövqeyi onlara daha dolğun, daha mötäbär, daha obyektiv qärar kimi görünür,
oriyentasiyalarına güclü yönäldici täsir göstärä bilir vä müqavimät doğurmur.
Lakin hämin avtoritetlär öz sahälärindä mütäxässis olsalar da, deyilän mäsälä üzrä adi adamdan färqlänmäyä bilärlär;
Onlar bu fikri tamam başqa halda vä başqa mäsälä ilä älaqädar işlädä bilärlär ki, onun da buna oxşarlığı olmaz; Bu,
onların ävvälki mövqeyi vä ya natamam informasiya äsasında çıxardıqları näticä ola bilär ki, hazırda şäraitdän, yeni
faktlardan asılı olaraq mövqelärini däyişä bilärlär; Onların fikri tährif oluna bilär, yaxud bu fikir yalandan onların adına
yazıla bilär; Onların ayrı-ayrı vaxtlardakı, fikirlärindän buna tamamilä zidd olanlarını da axtarıb tapmaq mümkündür ki,
burada onlar gizlädilär; Onlar bu fikri hansısa qäräzdän, mäqsäddän, ambisiyadan, maraqdan vä yaxud sifarişdän
söyläyä bilärlär; Fikri täqdim olunan şäxs heç dä här hansı avtoritet sahibi olmaya bilär vä burada onun mövqeyini
qiymätä mindirmäk üçün avtoriteti süni şişirdilär; O, bu statusu avtoriteti öz şäxsi qabiliyyätinin, ağlının bacarığının
yox, hansısa ämi-dayının hesabına qazana bilär; Äks mövqedä olan da filan qädär avtoritet tapmaq mümkündür ki,
burada bütün bu deyilänlär gizlädilib ön plana yalnız seçmä avtoritetlär vä onların da yalnız seçmä fikirläri çäkilä bilär
vä s. ki, burada bütün bunlar gizlädilär; vä s.
f) Çoxluğa istinad metodu: Arqument kimi çoxluğun mövqeyinä istinad edilir, hansısa mäsälä ilä bağlı xeyli
adi adamın eyni mövqedä, fikirdä olması, eyni häräkät etmäsi izah, täsvir vä ya nümayiş etdirilir, säsländirilir,
nümunä göstärilir. Belä ki, äksär insanlar çoxlu adamın qäbul etdiyi mövqeyi daha çox ağıl prizmasından keçib
härtäräfli sınanmış, saf-çürük edilmiş fakt kimi qäbul etdiyindän, bu cür täsirlärä (sirayätlärä) dä, äsasän asan,
müqavimätsiz tabe olur, düşürlär vä oriyentasiyalarında qeyd-şärtsiz olaraq bununla hesablaşırlar (psixologiyada
«qrup täzyiqi», «çoxluğun zähmi» effektläri).
Psixoloji diversiya mäsälälärindä bu mäqsädlä seçmä avtoritetlärdän vä seçmä kütlä nümayändälärindän, onların da
yalnız seçmä davranış vä fikirlärindän nümunä kimi istifadä olunur ki, zahirdä bütün bunlar gizlädiläräk här şey
«hamının, o cümlädän, bütün ağıllıların ätraflı analizinä äsaslanan obyektiv, täräfsiz mövqe kimi» yozulur, täqdim
Dostları ilə paylaş: |