329
en-NEVEVÎ, Ebû Zekeriya Yahya b. Şeref, Şerhu’n-Nevevî alâ Sahîh-i Muslim,
Dâru hyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrût, 1392. I-XVIII.
…..……….., el-Mecmû‘, thk. Mahmûd Mataracî, Daru’l Fikr, Beyrût, 1996. I-IX.
.………….., Ravdatu’t-Tâlibîn, el-Mektebu’l- slâmî, Beyrut, 1405, I-XII.
ÖZAFŞAR, M. Emin, Hadîsi Yeniden Düşünmek (Fıkhî Hadîsler Bağlamında Bir
nceleme), Ankara, 1998.
ÖZDEM R, Muhittin, mam Şâfiî’ye Göre stihsân,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), ÜSBE, stanbul, 2001.
ÖZEN, Şükrü, slâm Hukuk Düşüncesinin Aklîleşme Süreci, (Yayınlanmamış
Doktora Tezi), MÜSBE, stanbul, 1995.
ÖZTÜRK, Mustafa, “Kur’an’da Yabancı Kelime Bulunup Bulunmadığı Tartışması
ve Şâfiî’nin Doğmatik Dil (Arapça) Tanımlaması Üzerine”, Sünni Paradigmanın
Oluşumunda Şâfiî’nin Rolü, Kitâbiyât, Ankara, 2000, s. 181-204.
ÖZSOY, Ömer, Kur’an ve Tarihsellik Yazıları, Kitâbiyât Yay., Ankara, 2004.
ÖZŞENEL, Mehmet, Sünnet ve Hadîsi Değerlendirme ve Anlamada Ehl-i Rey ve
Ehl-i Hadîs Yaklaşımları ve mam Şeybânî, (Yayınlanmamış Doktora Tezi),
MÜSBE, stanbul, 1999.
PAÇACI, Mehmet, “Anlama (Fıkıh) Usulüne Dair”, slâmî Araştırmalar Dergisi,
c.8, sy.2, Ankara, 1995.
……….., “Şâfiî’nin Metodolojisinde Öznenin (Müctehid) Rolü: Hermenetuik Bir
Eleştiri”, (Sünni Paradigmanın Oluşumunda Şâfiî’nin Rolü, Haz. M. Hayri
Kırbaşoğlu, Ankara, 2000 içinde)
PEKCAN, Ali, “Şâfiî stihsan Yapmış mıydı?”, Dinbilimleri Akademik Araştırma
Dergisi, (Online), III, (2003), sy. 3, s. 145-172.
RIZKU’T-TAVÎL, es-Seyyid, “Lugati’l- mâm eş-Şâfiî ve Eseruha fî Nitâcihi’l-Fıkhî
ve’l-Usûlî”, el- mâm eş-Şâfiî, Fakîhen ve Muctehiden (Havle’l- mâm eş-Şâfiî htifâ
bi Zikrâ Murûri snâ Aşara Karnen alâ Vefâtihi, Kuala Lumpur, Malezya, 1990),
Dâru’t-Takrîb, Beyrût, 2001.
330
SA’DÎ, Muhammed Sabrî, Tefsîru’n-Nusûs fi’l-Kanun ve’ş-Şerîati’l- slâmiyye,
Kahire, 1979.
SAÎD B. MANSÛR, Kitâbu’s-Sunen, thk. Habîburrahman el-A’zamî, Dâru’s-
Selefiyye, I. Baskı, Hindistan, 1982, I-II.
SÂL H, Muhammed Edîb, Tefsîru’n-Nusûs fi’l-Fıkhı’l- slâmî, el-Mektebu’l- slâmî,
Beyrut, 1984. I-II.
es-SAN’ÂNÎ, Muhammed b. smâil el-Emîr, Subulu’s-Selâm, thk. Abdulazîz el-
Hûlî, Dâru hyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrût, 1379, I-IV.
SCHACHT, Joseph, The Origins of Muhammadan Jurisprudunce, Oxford at The
Clarendon Press, 1950.
.................., slâm Hukukuna Giriş, çev. Mehmet Dağ, Abdulkadir Şener, AÜ F
Yay., Ankara, 1977.
……..……, “Şâfiî’nin Hayatı ve Şahsiyeti Üzerine”, çev. . Emin Aktepe, Hadis
Tetkikleri Dergisi, c. 3, sy. 1, stanbul, 2005.
es-SERAHSÎ, Ebûbekr Muhammed b. Ahmed, Usûlu’s-Serahsî, thk. Refîk el-Acem,
Dâru’l-Ma’rife, Beyrût, 1997.
……………., el-Mebsût, Dâru’l-Ma’rife, Beyrût, 1406. XXX.
es-SUBKÎ, Takiyyuddîn Alî b. Abdulkâfi, Ma‘nâ Kavli’l- mâmi’l-Muttalibî zâ
Sahha’l-Hadîs Fehüve Mezhebî, (thk. Alî Nâyif Bakâî), Dâru’l-Beşâiri’l- slâmiyye,
Beyrût, 1993.
…………., Ali b. Abdulkâfî, el- bhâc fî Şerhi’l-Minhâc, Dâru’l-Kutubi’l- lmiyye,
Beyrût, ty. I-III.
SULEYMÂNÎ, Abdusselâm, el- ctihâd fi’l- Fıkhı’l- slâmî, Vezâratu’l-Evkâf ve’ş-
Ş
uûnu’l- slâmiyye, el-Memleketu’l-Magribiyye, 1996.
SUVÂR, Mahmûd Vahîduddîn, eş-Şekl fi’l-Fıkhı’l- slâmî, Dâru’s-Sikâfe, Ammân,
1998.
es-SUYÛTÎ, Celâluddîn, Kitâbu’l-Bâhir fî Hukmi’n-Nebiyyi bi’l-Bâtıni ve’z-Zâhir,
thk. M. Hayri Kırbaşoğlu, Dâru’s-Selâm, Beyrût, 1987.
331
Ş
A’BÂN, Zekiyuddîn, slâm Hukuk lminin Esasları, çev. brahim Kâfi Dönmez,
TDV yay., Ankara, 1990.
eş-ŞÂF Î, Ebû Abdillah Muhammed b. drîs, el-Umm, thk. Mahmûd Mataracî,
Dâru’l-Kütübi’l- lmiyye, Beyrût, 1993, I-IX.
…............, er-Risâle ( slam Hukukunun Kaynakları), çev. Abdulkadir Şener,
brahim Çalışkan, TDV Yay., Ankara, 1997.
…..........., er-Risâle, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru’t-Turâs, II. Baskı, Kâhire,
1979.
…..........., Kitâbu btâli’l- stihsân, thk. Mahmûd Mataracî, (Umm’le birlikte).
.….........., Cimâu’l- lm, thk. Muhammed Ahmed Abdulazîz, Dâru’l-Kutubi’l-
lmiyye, Beyrût, ty.
…..........., htilâfu’l-Hadîs, thk. Mahmûd Mataracî, (Umm’le birlikte).
………..., Mevsûatu’l- mâm eş-Şâfiî (Kitâbu’l-Umm), thk. Ahmed Bedruddîn
Hassûn, Dâru Kuteybe, II. Baskı, Beyrût, 2003. I-XV.
eş-ŞA‘RÂNÎ, Abdulvahhâb, el-Mîzânu’l-Kubrâ, Baskı yeri yok, 1306. I-II.
eş-ŞÂTIBÎ, Ebû shâk brahim b. Musa, el-Muvâfakât fî Usûli’ş-Şerîa çev. Mehmet
Erdoğan, z Yay., stanbul, 1990. I-IV.
eş-Ş RÂZÎ, Ebû shâk brahîm b. Ali b. Yusuf, el-Muhezzeb, Dâru’l-Fikr, Beyrût, ty.
………….., Tabakâtu’l-Fukahâ, thk. Halîl el-Meyyis, Dâru’l-Kalem, Beyrût, ty.
………….., Şerhu’l-Luma’, thk. Abdulmecid Turkî, Dâru’l-Garbi’l- slâmî, Beyrût,
1988. I-II.
eş-Ş RBÎNÎ, Muhammed b. Ahmed, Muğni’l- Muhtâc, Daru’l-Fikr, Beyrût, ty. I-IV.
Ş
ELEBÎ, Muhammed Mustafa, el-Fıkhu’l- slâmî Beyne’l- Misâliyye ve’l- Vâkıiyye,
Beyrut, 1982.
………., Ta’lîlu’l-Ahkâm, Dâru’n- Nahdatu’l-Arabiyye, Beyrût, 1981.
Ş
ENER, Abdulkadir, Kıyas, stihsan, Istıslah, D B Yay., Ankara, 1981
Ş
ENER, Mehmet, slâm Hukukunda Örf, zmir, 1987.
332
eş-ŞEVKÂNÎ, Ebû Abdillah Muhammed, Neylu’l Evtâr, Dâru’l-Ciyl, Beyrût, 1973.
I-IX.
...………….., rşâdu’l-Fuhûl, Dâru’l-Fikr, Baskı yeri ve tarihi yok.
eş-ŞEYBÂNÎ, Ebû Abdullah Muhammed b Hasen, Kitâbu’l-Hucce alâ Ehli’l-
Medîne, thk. Mehdî Hasen el-Kîlânî, Alemu’l-Kütüb, Beyrût, 1983. I-IV.
et-TABARÂNÎ, Suleyman b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-Kebîr, thk. Hamdî b.
Abdulmecîd, Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hıkem, 1983. I-XX.
et-TABERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Tefsîru’t-Taberî, Dâru’l-Fikr, Beyrût,
1405. I-XXX.
et-TAHÂVÎ, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed, Şerhu Maâni’l-Âsâr, Dâru’l-
Kutubi’l- lmiyye, Beyrût, 1987. I-IV.
TAN, Oğuzhan, slam Hukukunda Yorum Çeşitleri ve Birden Fazla Doğru
Yorumun Olabilirliği, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), AÜSBE, Ankara,
2000.
TARTI, Nevzat, Hadîslerin Tarihsel Boyutu, (Yayınlanmamış Doktora Tezi),
ATAÜSBE, Erzurum, 2001.
TAŞTAN, Osman, “ slam Hukukunda Literalizm: Anahatlarıyla Mukayeseli Bir
Analiz”, slâmî Araştırmalar Dergisi, c. IX, sy. 2, Ankara, 1996.
………..., “Merkezileşme Sürecinde slam Hukuku: Bölgeselliğe Veda veya Şâfiî
Faktörü”, slamiyat, c. 1, sy. 1, Ankara, 1998, s. 25-34.
et-TAYÂL SÎ, Suleyman b. Davud, el-Musned, Dâru’l-Ma’rife, Beyrût, ty.
et-T RM ZÎ, Ebû sâ Muhammed b. sâ, es-Sunen, Çağrı Yay., stanbul, 1992. I-V.
ULU, Arif, Tâbiûnun Sünnet Anlayışı, AÜSBE, (Yayımlanmamış Doktora Tezi),
Ankara, 2006
USFÛR, Ramazan Ahmed, el- mâm eş-Şâfiî, Fakîhen ve Muhaddisen, Kâhire,
2000.
ÜNAL, smail Hakkı, mam Ebû Hanîfe’nin Hadîs Anlayışı ve Hanefî
Mezhebi’nin Hadîs Metodu, D B Yay., Ankara, 1994.
333
………, “Hadîsleri Değerlendirmede Akılcı Yaklaşım”, Hadisin Dünü, Bugünü ve
Geleceği Sempozyumu, Samsun, 1993.
VÂLÎ, Huseyn, “Kitâbu’l-Umm ve Mâ Yuhîtu bih”, Nûru’l- slâm, c. IV, Kahire,
1352, 657-688.
VELEDBÂH, Muhammed el-Muhtâr, “Lemhatun an Usûl-i Fıkhı’ l- mâm Mâlik
(Nedvâtu’l mâm Mâlik içinde), Fâs, 1400/1980.
WAEL B. HALLAQ, “Şâfiî Hukuk lminin Başmimarı mıydı?”, (Çev. . Hakkı
Ünal), Sünni Paradigmanın Oluşumunda Şâfiî’nin Rolü içinde, Ankara, 2000.
WATT, W. Montgomery, slam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. E. Ruhi Fığlalı,
Umran Yay., Ankara, 1981.
WE SS, Bernard, “ slam Hukukunda Yorum: ctihad Teorisi”, çev. Menderes
Gürkan, Marife, yıl.3, sy. 2, Konya, 2003.
YAMAN, Ahmet, “ slam Hukuk lmi Açısından Makâsıd ctihadının Ya da
Teleolojik Yorum Yönteminin lkeleri Üzerine”, Marife, yıl. 2, sy. 1, Konya, 2002,
s. 25-51.
YAZIR, M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Azim Dağıtım, stanbul, ty. I-X.
YÛNUS, Abbâs, “Hayâtu’l- mâm eş-Şâfiî”, el- mâm eş-Şâfiî, Fakîhen ve
Muctehiden (Havle’l- mâm eş-Şâfiî htifâi bi Zikrâ Murûri snâ Aşara Karnen alâ
Vefâtihi, Kuala Lumpur, Malezya, 1990), Dâru’t-Takrîb, Beyrût, 2001, s. 45-87.
YÛSUF, Ahmed, eş-Şâfiî, Vâdıu Ilmi’l-Usûl, Dâru’s-Sikâfe, Kâhire, ty.
ez-ZEHEBÎ, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed, Siyeru A‘lâmu’n-Nubelâ, thk.
Ş
uayb el-Arnavût, Muhammed Nuaym, Muessesetu’r-Risâle, Beyrût, 1993. I-XXIII.
ZENCÂNÎ, Mahmûd b. Ahmed, Tahrîcu
’
’
’
’
l-Furû‘ ale’l-Usûl, thk. Muhammed
Edîb Sâlih, Muessesetu’r-Risâle, V. Baskı, Beyrût, 1987.
ZERKÂ, Mustafa Ahmed, Hadîslerin Anlaşılmasında Aklın ve Fıkhın Rolü, çev.
Abdullah Kahraman, Akademi Yay., stanbul, 2002.
ez-ZERKEŞÎ, Bedruddîn, Hz.Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler, çev.
Bünyamin Erul, Kitâbiyât, Ankara, 2002
334
ZEYDAN, Abdulkerîm, slâm Hukukuna Giriş, çev. Ali Şâfak, Kayıhan Yay.,
stanbul, 1985.
………, “Akitlerde ve Hukukî şlemlerde Kasdın Rolü”, çev. Ali Bardakoğlu,
EÜ FD, sy. 3, Kayseri, 1986.
ez-ZEYLAÎ, Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf, Nasbur-Râye, thk. Muhammed
Yusuf, Dâru’l-Hadîs, Mısır, 1357. I-IV.
ez-ZUHAYLÎ, Vehbe, slam Fıkhı Ansiklopedisi, Risale Yay., stanbul, 1990.
ez-ZURKÂNÎ, Muhammed b. Abdulbâkî, Şerhu’z-Zurkânî alâ Muvattai’l-
mam Mâlik, Dâru’l-Kutubi’l- lmiyye, Beyrût, 1411. I-IV.
335
ÖZET
Bayraktutar, Muammer, mam Şafii’de Lafza Bağlı Hadis/Sünnet Yorumu,
Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. M. Hayri Kırbaşoğlu, 352 s.
Bu çalışma, mam Şâfiî’nin hadisleri/sünneti anlama ve yorumlama hususunda,
kendisine atfedilen zahirî ve literal/lafza bağlı yaklaşım biçiminin yeri ve mahiyetini
incelemeyi ve bu arada Şâfiî’nin hadîsleri/sünneti anlama ve değerlendirme hususunda
ortaya koyduğu yaklaşımları tesbit etmeyi amaçlamaktadır. “ mam Şâfiî’de Lafza Bağlı
Hadîs/Sünnet Yorumu” başlığında yapılan bu çalışma, giriş bölümü dışında üç bölümden
oluşmaktadır.
Kavramsal çerçeveden ibaret olan birinci bölümde, genel olarak anlam ve
yorumun mahiyeti kapsamında, lafız-anlam ilişkisi, nassların yorumu, lafzî yorum ve
anlama ve yorumlamada lafza bağlılık problemi üzerinde durulmuştur.
mam Şâfiî’nin hadîs/sünnet anlayışında lafza bağlı yorumun yeri ve
mahiyetinin incelendiği ikinci bölümde, önce Şâfiî’ye kadar ki zaman diliminde genel
olarak hadîsleri anlama ve değerlendirmede sergilenen temel yaklaşımlara değinilmiştir.
Bu arada, mam Şâfiî’nin hadîs/sünnet anlayışına yer verilmiştir. Şafiî’nin lafza bağlı
yaklaşım sergilediğine yönelik görüş ve değerlendirmelere yer verildikten sonra,
Ş
âfiî’nin nassları anlamada zahire bağlılık ilkesi, bizatihi Şafiî’nin kendi eserlerine
dayanarak teorik açıdan incelenmeye çalışılmıştır. Yapılan inceleme ve araştırmalar
sonucunda, Şafiî’nin nasslara zahirî açıdan yaklaşımı temel ilke edindiği ve zahirden
ayrılmanın sınırlarını çizerek kayıt almaya çalıştığı sonucuna varılmıştır. Şâfiî’nin lafza
bağlı yaklaşım sergilemesinde, onun nass anlayışının, ilim anlayışının, ictihad ve kıyas
anlayışının, istihsana menfî yaklaşımının, dil anlayışının, ta’lîl ve taabbud anlayışının
etkili birer faktör olduğu tespit edilmiştir.
Üçüncü bölümde ise pratik açıdan hadîsleri anlama ve değerlendirmede
Ş
âfiî’nin temel yaklaşımları, lafız eksenli ve mana eksenli yaklaşımlar olarak incelenmiş,
sonuçta Şâfiî’de genel olarak lafza bağlı yaklaşımın baskın ve egemen olduğu, bu arada
kıyas yoluyla ve herhangi bir delîl ve karîne bulunduğunda nassları te’vil etmek
suretiyle, bazen lafza bağlılıkta ısrarcı davranmayıp, nassların amacını da dikkate alması
nedeniyle, katı literalist/zahirî bir yaklaşıma sahip olmadığı sonucuna varılmıştır.
336
ABSTRACT
Bayraktutar, Muammer, Shafii’s Literal Interpretation of the Hadith/Sunnah,
Ph D. Thesis, Prof. M. Hayri Kırbaşoğlu, 352 p.
This study aims at analysing place and reality of the Shafii’s obvious and
literal approach in his meaning and interpreting Hadiths and Sunnah and establishing his
style in meaning and evaluating Hadiths and Sunnah. There are an introduction and three
chapters in this thesis titled “Shafii’s Literal Interpretation of the Hadith/Sunnah”.
In the first chapter, in which we studied terms releated with the subject, we
focused on: “The relation between word and its meaning, comment on the religious
texts, literal interpretation and meaning and the problem of the giving more importance
to the texts in meaning and interpretating”.
In the second chapter which is analysed place and content of the literal
interpretation in Shafii’s Hadiths/Sunnah understanding; firstly, main approaches to infer
and evaluate Hadiths in the period before Shafii, is examined in general. Meanwhile
Shafii’s Hadith/Sunnah understanding is touched. Opinions and evaluations which they
assert that Shafii’s approach was literal, is mentioned, then Shafii’s literal principle
which he uses in meaning texts is examined teorically, by using his own works. After
examination, it is concluded that Shafii has considered the literal method in meaning
religious texts, as main principle and he has defined borders for seperation from literal
meaning and he has registered them. It is established that; his understanding of the
religious texts, his “analogy (qıyas)” and “ijtihad” understanding, his negative approach
to the “preference (istihsan)”, his language understanding, his “distiraction (ta’lil)” and
“worship (taabbud)” understanding, seemed to be effective in his literal approach.
In the third chapter, Shafii’s basic approaches in meaning and evaluating
Hadiths is practically examined as “approaches based on texts” and “approaches based
on meaning” and in the result it is concluded that; literal approach is generally dominant
in Shafii, but he has explained the religious texts by using analogy (qıyas) method or
when he found sign and proof, thus he hasn’t been insistent in literally behaviour,
because he considered aims of the religious texts, he hasn’t rigid literalist/obvious
approach.
Dostları ilə paylaş: |