Microsoft Word Elmi Mecmue 28
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
f.f.d. Mürsəlov Mirniyaz Mürsəl o. 52 Qiraət alimləri Ləhni iki yerə ayırmışlar: ləhni-cəli (ىلجلا نحللا) və ləhni-xəfi نحللا) (ىفخلا . Ləhni-cəli açıq-aşkar xəta deməkdir. İstər Quran və qiraət elmi sahəsində mütəxəssis olan şəxslərin, istərsə də Quran oxumağı bacaran demək olar ki, hər kəsin fərqində olub anlaya biləcəyi xətalı oxunuşlar Ləhni-cəli adlanır. Bu xətalar hərflərin məxrəclərində və xüsusiyyətlərində, hərəkələrdə və sükunlarda meydana gəlir. 5 ط Hərfini ت kimi, خ hərfini ـھ kimi, صhərfini سkimi və s. oxumaq hərflərin məxrəclərində və xüsusiyyətlərində edilən xətalardır. Əl-İxlas surəsinin 2-ci ayəsindəki دمصلاkəlməsini دمسلاşəklində oxuduqda məna tamamlilə dəyişir. İstər kəlmənin əvvəlində, istər ortasında, istərsə də sonunda bir hərəkəni başqa bir hərəkə ilə və ya sükunla dəyişmək də Ləhni-cəlidir. Bu zaman məna əksərhallarda dəyişir. Məna dəyişsə də, dəyişməsə də hökm eynidir. Yəni hər iki halda baş verən xəta Ləhni-cəli sayılır. Məsələn, əl-Maidə surəsinin 117-ci ayəsindəki (ْمُھَل ُتْلُق اَم) ُتْلُق kəlməsini َتْلُقvə ya ِتْلُقşəklində oxuduqda məna dəyişir. Əl-Fatihə surəsinin 1-ci ayəsindəki ( ِﱠ ِ ُدْمَحلا) ِ ﱠ ِ kəlməsini ُﱠ ِ və َﱠ ِ şəklində oxuduqda isə məna dəyişmir. Lakin yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi mənanın dəyişib dəyişməməsi nəticəni dəyişmir, hər iki ayədə meydana gələn xəta Ləhni-cəlidir. Sükunlu hərfin hərəkəli olaraq oxunması da Ləhni-cəlidir. Bu zaman da məna bəzən dəyişir, bəzən isə dəyişmir. Məsələn, əl-Ənam surəsinin 148-ci ayəsindəki ( َو ٍىْيَش ْنِم اَنْمﱠرَح َلا) اَنْمﱠرَح َلا kəlməsini اَنَمﱠرَح َلا şəklindəoxuduqda məna dəyişir. Əl-İxlas surəsinin 3-cü ayəsindəki ( ْدَلوُي ْمَل َو ْدِلَي ْمَل) ْدِلَي ْمَل kəlməsini ُدِلَي ْمَل və ya ْدَلوُي ْمَل َو kəlməsini َو ُدَلوُي ْمَل şəklində oxuduqda məna dəyişmir. Lakin hər iki halda meydana gələn xətalar Ləhni-cəli sayılır. İbnul-Cəzəri isə Ləhni-cəlini iki yerə ayırmışdır: 1. Kəlmələrdə meydana gələn və həm mənanı, həm də təcvid qaydalarını pozan ləhni-cəli. Məsələn, َتْمَعْنَا kəlməsindəki ت hərfini fəthəli və ya damməli oxuduqda həm məna, həm də təcvid qaydası pozulur. 2. Kəlmələrdə meydana gələn və yalnız təcvid qaydasını pozan ləhni-cəli. Məsələn, ِﱠ ِ kəlməsindəki ل hərfini fəthəli və ya damməli oxuduqda məna dəyişmir, təcvid qaydası isə pozulur. Qiraət xətalarının namaza təsiri və ya hansı şəkildə baş verərsə, namazı pozacağı həm fiqh, həm də təcvid elminin mövzusudur. Bu eyni zamanda hər iki elmin bir-biri ilə sıx əlaqəli olduğunu göstərir. Ona görə də təcvid kitablarında bu məsələyə qısa da olsa, toxunulur. Quran oxuyan hər kəsin öz oxunuşunu Ləhni-cəlidən qoruması fərzi-eyndir. Çünki tilavət əsnasında ləhni-cəli sayılan xətalar baş verərsə, çox vaxt məna dəyişir. Hənəfi məzhəbinə görə Quran oxuyarkən hər hansı bir kəlmə məna pozulacaq şəkildə qəsdən dəyişdirilsə, namaz pozular. Sözlərin sonundakı hərəkə xətaları mənanı dəyişdirsə, namaz pozulmaz. Hərflərin məxrəclərində və xüsusiyyətlərində edilən xətalar da namazı pozmaz. Xüsusilə, س və ص kimi məxrəcləri bir-birinə yaxın olan 5 ص 189 ، نآرقلا مولعلا يف ثحابم ، ناطقلا عانم Təcvid elmində ləhn anlayışı və onun namazla bağlı fiqhi hökmlərə təsiri 53 hərflərin yanlış tələffüzü namazı pozmaz. Məsələn, دمصلا kəlməsini دمسلا, ْرَھْقَت َلاَف kəlməsini ْرَفْكَت َلاَف şəklində tələffüz etmək namazı pozmaz. Lakin, alimlərin çoxuna görə ٌدَحَا ُﷲ َوُھ ْلُق ayəsindəki ٌدَحَا kəlməsinin د hərfini ت kimi tələffüz etmək namazı pozar. Eyni zamanda bu ayədə ُﷲ kəlməsinin əvvəlinə َا sual ədatını əlavə edərək tələffüz etmək də mənanı dəyişdirdiyi üçün namaz pozular. 6 Hənəfi məzhəbinin bir çox alimlərinə görə məxrəcləri bir-birinə yaxın olmayan hərfləri qarışdıraraq (məsələn ض hərfini ذ və ya ز kimi) yanlış tələffüz etmək namazı pozmaz. Şafii və Hənbəli məzhəbinin alimlərinə görə əl-Fatihə surəsi xaric, digər surələri oxuduqda meydana gələn xətalar qəsdən baş verməzsə, namaz pozulmaz. 7 Cəfəri məzhəbinə görə isə, hərflərin məxrəclərində və xüsusiyyətlərində meydana gələn Ləhni-cəli (məsələn, ض hərfini ظ kimi tələffüz etmək) namazı pozar. Eyni zamanda bir hərəkənin başqa bir hərəkə ilə dəyişdirilməsi də, təşdidli hərfi təşdidsiz tələffüz etmək də namazı pozar. 8 Yeni öyrənənlərin və yaşlıların bu növ xətaları etməmələri mümkün olmadığı üçün onlar üzürlü sayılırlar. Şübhəsiz ki, tənbəllik edərək, diqqətsizlik, laqeydlik göstərərək eyni xətaları edənlər mənəvi məsuliyyət daşıyırlar və üzrlü sayılmayacaqlar. 9 Ləhni-xəfi (ىفخلا نحللا) gizli xəta deməkdir. Hərflərin arizi xüsusiyyətlərində meydana gələn xətalara ləhni-xəfi deyilir. Quran oxuyarkən ləhni-xəfi meydana gələrsə məna pozulmaz. Bəzi qiraət alimləri ləhni-xəfini iki növə ayırmışlar: 1. Qiraət və təcvid elmi ilə əlaqəsi olan hər kəsin anlaya biləcəyi xətalar. Məsələn, ixfa, izhar, iqlab, idğam kimi təcvid qaydalarını düzgün şəkildə tətbiq etməmək, ğunnəni tələffüz etməmək, incə hərfi qalın, qalın hərfi isə incə oxumaq, qəsrlə (qısa) oxunacaq hərfləri uzatmaq, uzadılaraq oxunacaq hərfləri qəsrlə oxumaq, hərəkə ilə vəqf etmək, şiddətli hərfi zəif, zəif hərfi isə şiddətli tələffüz etmək ləhni-xəfi sayılır. 10 2. Qiraət və təcvid elmində mahir mütəxəssis olan şəxslərin fərqində olub anlaya biləcəyi xətalar. Məsələn, ر hərfini tərqiq (incə) əvəzinə təfxim (qalın) ilə, təfximin yerinə isə tərqiq, ل hərfini təğliz (qalın) əvəzinə tərqiq ilə, tərqiqin yerinə isə təğliz ilə oxumaq, bir sözlə ر və ل hərflərinin hökmlərinə riayət etməmək bu növ xətalardandır. 11 Quran oxuyarkən ləhni-xəfinin birinci növünün meydana gəlməsi təhrimən məkruh sayılır. Ona görə də, üzrlü səbəb olmadan tilavət əsnasında bu xətanı edənlərin məsuliyyət daşıdıqları bildirilir. Ləhni-xəfinin ikinci növünün hökmü isə tənzihən məkruhdur. Bu xətanı edənlərin də savabının az olacağı bildirilir. Oxunuşu bu xətadan 6 Hüseyn Algül və digəriləri, İlmihal, səh. 245 7 Hüseyn Algül və digəriləri, İlmihal, səh. 246 8 Məhəmməd Fazil Lənkərani, Tovzihul-Məsail Risaləsi, səh. 105 9 Ramazan Pakdil, Ta`lim Tecvid ve Kıraat, s. 33 10 Ali Osman Yüksel, İbn Cezeri ve Tayyibetü`n-Neşr, s. 291 11 Mehmet Adıgüzel, Kuran`ı-Kerimin tecvidi ve tilavetiyle ilgili ders notları, s. 42 Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|