Microsoft Word etraf muhit cavab az doc
Yüklə 480,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 19. T əbii resursların kompleks ərazi kadastrı v ə onun əh əmiyy əti.
- 20. T əbii resursların s ərfyyat, renta v ə qarı şıq qiym ətl əndirilm əsi. T əbii resursların iqtisadi qiym ətl
- Diferensial rentanın yaranmasının ba şqa əsas amili t əbii resursların m
- yana şmanı müasir q ərb iqtisadçıları da t əsdiql əyir: « qtisadi renta – istifad ə edil ən torpaqlara v
19
məlumatları sistemləşdirən, resursların kadastr xidməti təşkil edir.Təbii resurslarının yerləşməsi və istifadə edilməsi hüququndan asılı olmayaraq təbiətdən istifadənin idarə etməsi hər bir inzibati – ərazi yaranma sərhədlərində təbii resurslarının kəmiyyəti, keyfiyyəti və müxtəlif növlərinin iqtisadi qiymətlənməsi tam informasiyasız mümkün deyil. Təbii resurslarını qeydə almanın sistemi ənə- nəvi dəqiqlikdən kənardı: əldə olan kadastr məlumatı bütün təbii obyekt və resurslarını əhatə etmir; Ərazinin təbii resurs potensialından səmərəli istifadə etməyin qeydiyyatının vacibliyi; bir çox kadastr göstəricilərinin olmaması, müəyyən ərazidə istifadə olunan ehtiyata səmərəli ekoloji-iqtisadi qiymət verməyə imkan vermir və s. 19. Təbii resursların kompleks ərazi kadastrı və onun əhəmiyyəti. Lakin göstərilən çatışmazlıqlar resurs kadastrının informasiya bankı sistemində yeni informasiya sisteminin yaranmaqda olan rolunu azaltmır, hansılar ki, ərazi aspektində səmərəli təbiətdən istifadə idarəçiliyinin rolunu artırmağa cavab verməlidir. Belə sistemin əsasını təbii resursların kompleks ərazi kadastrı (TRKƏK) ola bilər ki, bunlar da özlərində ərazi-təşkilatı məlumatlar bankı yaradıb, konkret ərazinin təbii resurs potensialından və regionun iqtisadi vəziyyətindən xəbər versin. TRKƏK-ə daxildir: — təbii resursların kəmiyyət və keyfiyyət qiymətləndirilməsi; — resursların yerləşmələri haqqında məlumat, status və mülk subyektləri, təbii resursların istifadəsi və yerləşməsi; — regionun ekoloji vəziyyətinin dinamikası (hər bir təbii resursun istifadəsinin ekoloji məhdudiyyəti); — resursların iqtisadi qiymətləndirilməsi təbii resurslarından istifadə etmə haqqını və d. iqtisadi tənzimləyiciləri müəyyənləşdirən bazadır. Bazarın inkişafı TRKƏK informasiya resurslarına olan tələbat dövlət orqanlarının təbiətdən istifadə idarələrinin, müxtəlif firmaların, milli təbii sərvətlərin xərc qiymətləndirilməsinə cavabdeh olduqları kimi, sığorta kompaniyaları və s. də cavabdeh olacaqlar.
ə saslanaraq onların, pulla ifadə olunan təsərrüfat zənginliklərini anlamaq lazımdır. qtisadi qiymətlənmənin təbii göstəricisi yaxşı sahələrin az olması və təbii resursların miqdarı, onların keyfiyyəti və ərazi müxtəlifliyidir. Resursun qiyməti təbiətdən istifadə edən istismarçıların aldığı effektlə müəyyənləşdirilir. Müasir dövrdə təbii resursların vacibliyi və labüdliyinin qəbul olunması imkanlarını 2 bir- birindən fərqlənən metodoloji qiymətləndirmə konsepsiyası - sərfiyyat və renta yaranmışdır. Müxtəlif konsepsiyaların yaranması təbii resursların ikili xarakterindən irəli gəlir, bir tərəfdən onlar istehsalın təbii bazası kimi, əmək məhsuldarlığının artım faktoru kimi çıxış edir, digər tərəfdən təbii resurslar onun məhsulu, qiymət göstəricisi, milli sərvətlərin elementi hesab olunur.
kimi müəyyənləşməsində akademik S. Q. Strumilina görə sərfiyyat konsepsiyası durur. Bu konsepsiyaya əsasən resursların qiymətləndirilməsi onların
20
öyrənilməsinə və təsərrüfat dövriyyəsinin cəlbinə sərf olunan əməklə müəyyən- ləşir; cəmiyyətin birbaşa xərcləri nə qədər yüksək olarsa, istifadəyə lazım olan resurs, bir o qədər baha olacaq. Sərfiyyat konsepsiyası, suyun qiymətləndirilməsi, meşə və mineral-xammal resurslarının bir çox metodik araşdırmaların əsasını təşkil edir. Lakin son zamanlar daha çox fikir resurs qiymətləndirmə işlərində renta konsepsiyasına verilir. Bu konsepsiyanın tərəfdarları sərfiyyat konsepsiyasının əsas nöqsanını onda görürlər ki, resursların qiymətləndirilməsi zamanı keyfiyyətcə daha ucuz olan təbii resurslar, daha baha qiymətləndirilir. Sərfiyyat konsepsiyasının başqa nöqsanı təbii resursların keyfiyyət xüsusiyyətlərinin ciddi qeydiyyatının olmamasıdır, hansılar ki, iqtisadi qiymətləndirmənin predmeti olmalıdır. Təbii resursların iqtisadi qiymətləndirilməsində renta yanaşmasının əsası ondadır ki, o, diferensial rentanın gətirdiyi həmin resursların miqdarı ilə ölçülür. Diferensial rentanın iqtisadi xeyri ondadır ki, o gücünü xalq təsərrüfatında resursların təbii əlverişli xüsusiyyətlərinin qiymətlənməsindən alır. Diferensial rentanın müəyyənləşdi- rilməsi ərazi müxtəlifliyində, ictimai əmək məhsuldarlığında, resursların müxtəlif xüsusiyyətində özünü göstərir.
hesablanır. Yəni həm təbii resursların öyrənilməsinə və təsərrüfat dövriyyəsinə çəkilən xərcə. həm də ondan alınan effektə görə qiymətləndirmədir. Təbii resursların renta qiymətləndirilməsinə nəzəri metodoloji yanaşma və xalq təsərrüfatında onların səmərəli istismarını müəyyənləşdirən metodlar görkəmli iqtisadçılar. L.B.Kantoroviç, V.S.Nemçinov, N.P.Fedorenko, K.Q.Qofmanın işlərinin əsasını təşkil edir.
mülkiyyətin inhisarıdır. Absolyut rentanı torpaq mülkiyyətçisi icarədardan onun məhsuldarlığından asılı olmayaraq, eyni səviyyədə həm pis, həm də yaxşı torpaqlardan alır. Diferensial rentanın yaranmasının başqa əsas amili təbii resursların məhdud olmasıdır. Bunu K.Marks da qeyd edirdi: «Diferensial rentanın meydana gəlməsi yaxşı torpaq sahələrinin az olmasındandır. Belə yanaşmanı müasir qərb iqtisadçıları da təsdiqləyir: « qtisadi renta – istifadə edilən torpaqlara və kəmiyyətcə az olan təbii resurslara verilən qiymətdir «. Belə- liklə, diferensial rentanın əsasını, məhsuldar torpaqların və başqa təbii resursların istismarından istehsalçının aldığı əlavə gəlir təşkil edir. Onların yaxşı keyfiyyəti ona əmək məhsuldarlığının daha yüksək olmasından irəli gəlirsə, ancaq müxtəlif məhsuldarlıqlı torpaqlara qoyulan eyni zəhmət, müxtəlif həcmdə kənd təsərrüfatı məhsulları verəcəkdir. Diferensial rentanın müəyyənləşdirilməsinin çətinliyi ondadır ki, onu əlavə gəlirdən fərqləndirmək lazımdır, hansı ki, o, istehsalın daha yaxşı təşkil olunması, daha vicdanla işləməmək və s. nəticəsində alınır. Təsəvvür edilir ki, təbii resursların iqtisadi qiymətlənməsinə bu üç yanaşmaya alternativ ola bilməz. Bunların hər biri bazar münasibətlərinin yaranma şəraitində təbiətdən istifadə etmədə, iqtisadi mexanizmin yaradılmasında işlədilir: məsrəf
Yüklə 480,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|