Microsoft Word qurbanov veis docx
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
20
ə razilərdə iyul və avqust aylarında becərilən bitkilər qismən də olsa suvarılır. qtisadi baxımdan bu vilayət intensiv əkinçilik zonası hesab olunur. Əsasən payızlıq taxıl, çəltik, tütün, tərəvəz, bostan, Qax qəsəbəsində qərbdə isə çay.ş sitrus (qışda örtük altında saxlamaqla) və həmçinin efir yağlı bitkilər (Qazanlıq qızılgülü, namə) yetişdirilir. II.Şimal-Şərq yamacda beş aqroiqlim rayonu ayrılmışdır. Cənub yamacla müqayisədə, daha meyilli olması və çay şəbəkəsinin az sıxlığı fərqlənir. Bu rayonların ümumi aqroiqlim xüsusiyyəti aşağı temperaturun (1-2°) olması, şimalda daxil olan soyuq hava kütləsinin təsiri altında soyuq dövrün erkən başlanması ilə səciyyələnir. Bunun nəticəsində 10°-dən yuxarı fəal temperaturların cəminin izoxətti cənub yamacla müqayisədə 500-600°-dən aşağıdan keçir. Bir qədər isti Xaçmaz-Qonaqkənd aqroiqlim rayonunda 10°-dən yuxarı temperaturların cəmi 2600-4000° arasında təddüd edir. Quba-Qusar rayonları da istiliklə yaxşə təmin olunmuşlar. Payızlıq taxıl yığıldıqdan sonra istifadə edilə bilinən istilik ehtiyatı 400-2200° arasında dəyişir. Ümumiyyətlə, yarımvilayət rütubətlənmə xüsusiyyətinə görə yekcins deyildir. Xüsusən Xaçmaz-Qonaqkənd rayonunda, ərazinin yüksək rütubətləşməsi səbəbindən düzən müşələr qorunub saxlanılmışdır. Burada yağıntıların miqdarı cənubla müqayisədə bir neçə dəfə yüksəkdir. Torpaq və havanın yüksək dərəcədə rütubətləşməsi Xaçmazdan şimalda buzlaq və qar suları ilə qidalanma rejiminə malik olması ilə təmin olunur. Bir qədər cənubda çaylar alçaq su hövzələrindən qidalandıqlarına görə nisbətən az su ehtiyyatına malikdir. Bu iki rayonda yerli sənaye əhəmiyyətli meyvə, tərəvəz bostan bitkiləri yetişdirilir. Aşağı qurşaqda yetişmiş Yenikənd-Zeyxur rayonu yazlıq taxıl, ə sasəndə arpa, orta və gec yetişən kartof, kələm üçün əlverişli istilik rejimi ilə təmin olunmuşdur. Yüksək dağlıq ərazinin subalp və alp çəmənliklərindən yay otlaqları kimi istifadə olunur. Burada arıçılığın inkişaf etdirilməsi üçün də əlverişli təbii şərait mövcuddur. III.Abşeron - Qobustan yarımvilayəti əvvəlki iki yarımvilayətləri ilə müqayisədə təbii enerji (günəş və külək ehtiyatları) ilə kifayər qədər yaxşı təmin olunmuşdur. Ə razinin rütubətlə təmin olunması bir qədər zəifdir. Bitkilərin vegetasiyası dövründə əraziyə cəmi 35-120 mm yağıntı düşür. Yüksəklik artdıqca bitkilərin yağıntılarla təmin olunması yaxşılaşır. Lakin onların miqdarı isti dövründə (aprel- sentyabr) 250 mm-dən artıq olmur. lıq yaz və mülayim payız, isti və uzunmüddətli yay çox qiymətli subtropik bitkilərin: əncir, nar, zeytun, püstə, badam, zəfəran, xına, basma və s. yetişdirilməsi üçün əlverişli təbii şərait yaradır. Abşeron yarımadasının hər yerində Ağşanı, Qaraşanı və başqa üzüm sortlarının yetişdirilməsi üçün şərait vardır. Ərazidə payızlıq taxıl məhsulları toplandıqdan sonra istiliyin böyük ehtiyatı (fəal temperaturların cəmi 2200-2600°) qalır ki, ondan da qarğıdalı, paxlalı bitkilər, tərəvəz və ot bitkilərinin yetişdirilməsi üçün istifadə etmək mümkündür. Dənizsahili zonada sənaye əhəmiyyətli güclüyünün inkişaf etdirilməsi üçün də ə lverişli təbii şərait mövcüddur. 21
Qışda şaxtanın zərərli təsiri yarımadanın daxili hissələrində daha çox ehtimal olunur. Yarımvilayətdə bitkilərin normal inkişafına mənfi təsir göstərən hallardan biri də xəzrinin, şimal və şimal-şərq istiqamətli küləklərin tüğyan etməsidir. Belə ki, xəzri bitkilərdə transpirasiyanı kəskin şəkildə gücləndirir, torpağı qurudur və bitkiyə ciddi şəkildə mexaniki təsir göstərir. Küləyin havaya qaldırdığı toz bitkilərin yarpaqlarının üstünə çökərək, onların tənəffüsünü çətinləşdirir. Xəzri bitkilərin çiçəklənmə dövründə xüsusi təhlükədir. Yay dövründə buxarlanmanın gücləndirmək suvarmanın səmərəsinin aşağı salır. Yarımvilayətin Qobustan hissəsi təsərrüfat baxımından az mənimsənilmiş, əsasən qış otlaqları kimi istifadə olunur. Ərazidə kəskin şəkildə su qıtlığı müşahidə olunur. Lakin yaz yağışları dövründə əsasən efemer və efemeroidlərdən ibarət təbii yem bitkilərinin inkişafı nəzərə çarpır.
Geoloji-geomorfoloji şəraitlə təbii ehtiyatlar arasındakı qanunauyğun əlaqə mürəkkəb relyefə malik olan Böyük Qafqazın cənub yamacının Şə ki-Zaqatala zonasında özünü daha aydın təzahür etdirir. Burada dağ sistemlərinin xeyli yüksəkliyə malik olması, dağətəyi düzənliklərin qismən alçaqda yerləşməsi mineral xammal ehtiyatlarının müxtəlifliyinə və ərazi üzrə paylanmasına təsir edən başlıca amillərdəndir. Ə razinin sosial-iqtisadi inkişafını təmin etmək, əhalinin yaşayış səviyyəsini qaldırmaq, istehsal sahələrini genişləndirmək və yeni istehsal sahələri açmaq üçün bölgənin təbii mineral ehtiyatlarından tam və səmərəli istifadə olunması günümüzün müasir tələblərindən biridir. Bunun üçün rayon ərazisinin təbii şə raitini, o cümlədən geoloji-geomorfoloji quruluşunu bilmək, onun bu və ya digər təsərrüfat işlərini həyata keçirilməsində qarşıya çıxan çətinlikləri, problemləri nəzərə almaq lazımdır. Şəki-Zaqatala zonası bütünlükdə geoloji quruluşu və təbii ehtiyatlardan istifadəsinə görə eyni dərəcədə əlverişli deyildir. Onun müxtəlif sahələrində əhalinin yerləşdirilməsi, suvarma, tikinti və digər təsərrüfat işlərinin aparılmasını məhdudlaşdıran müxtəlif geoloji problemlər mövcuddur. Bu baxımdan bölgə ərazisinini geoloji-geomorfoloji xüsusiyyətlərinə görə iki zonaya dağlıq və düzənlik zonalarına ayırmaq olar. Dağlıq zona Baş Qafqaz silsiləsinin Mazımçayla Göyçay arasında qalan şimal hissəsini əhatə edir və yüksək, orta və alçaqdağlıq qurşaqlardan ibarətdir. Bu zona ərazinin təxminən yarısını əhatə edir və Böyük Qafqazın cənub yamacının –hissəsini tutur. Ən yüksək zirvəsinin (Quton dağı) qərbdə hündürlüyü 3648 metr, şərqdə isə (Babadağın) hündürlüyü 4480 metrdir. Baş Qafqaz silsiləsinin suayrıcından başlayan yüksək dağlıq qurşaq ensiz olub kəskin parçalanmış sərt relyefə malikdir. Burada qədim buzlaq relyef formaları olan troqvari dərələr, karlar geniş yayılmışdı, fiziki aşınma prosesi üstünlük təşkil edir. Suayrıcı silsilədə Qudurdağ, Samalit, Dindidağ və digər başqa aşırımları vardır. Orta və alçaq dağlıq qurşaqlar əsasən meşələrlə əhatələnir. Lakin meşələrdə plansız qırılma, mal-qara salınması, yamaclarda eroziya və sürüşmə prosesləri, qravitasiya tipli sel ocaqlarının yaranmasına şərait yaradır. Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|