rəqabət üstünlüyü qazanmış sənaye istehsalını artıq yaratmış ölkələr olması
da bıı fikrin doğruluğunu təsdiqləyir.
Qeyd etmək lazımdır ki, ölkələrin inzibati-amirliyə əsaslanan, qapalı
iqtisadi sistemdən açıq iqtisadi sisemə kcçidlə əlaqədar olaraq iqtisad elmi
qarşısında bazar münasibətlərinə əsaslanan açıq milli iqtisadiyyatın
formalaşması şəraitində xarici iqtisadi fəaliyyətin dövlət tənzimlənməsinin
nəzəri, metodoloji və əməli məsələlərinin yenidən işlənməsinin tələb edir.
Hal-hazırda xarici iqtisadi siyasətin islahatının müxtəlif tipləri
iqtisadiyyatın «açıqlığının» fərqü səviyyələrinə gətirib çıxarır. Bəzi
islahatlar liberallaşmaya, bəziləri isə ixracatçı və idxalatçılar üçün eyni
(neytral) şəraitin yaradılmasına yönəldilir.
Qeyd etmək lazımdır ki, ölkənin ticarət rejimi qiymətləndirilərkən
onun açıqlığı, şəffaflığı ѵə neftrallığı baxımından fərqləndirilməsi zəruridir.
Ə
nənəvi olaraq, iqtisadiyyatın açıqlığı ixrac və idxalın həcminin
ÜDM-a (Ümumi Daxili Məhsul) nisbəti ilə ölçülür. Bu isə məsələyə bəsit
yanaşmaya, böyük ѵə kiçik ölkələr arasında fərq qoyulmamasına gətirib
çıxarır. Ən vacib məqam isə bundan ibarətdir ki, baxılan halda iqtisadi
siyasətlə birbaşa əlaqə də aşkara çıxarılmır. Çünki, təkcə, xarici ticarət
kvotasının kəmiyyətinə əsaslanıb iqtisadiyyatın əsl mənada başa düşülən
açıqlığı haqqmda qəti fікіг söyləmək doğru olmaz.
nstitutsional açıqlıq konsepsiyasına istinad edən alternativ yanaşma
aparılan iqtisadi siyasəti daha dərindən xarakterizə edir və bu səbəbdən öz
konstruktivliyi ilə fərqlənir. Bu cür yanaşma tərzinə görə əgər milli
təsərrüfat subyektləri xarici bazara çıxarılarkən, eyni zamanda xarici
təsərrüfat subyektləri milli bazara daxil olarkən az sayda məhdudiyyətlərlə
üzləşirlərsə, ölkə iqtisadiyyatı daha açıq hesab edib bilər.
Ticarət sistemi dövlət tərəfındən gözlənilmədən həyata keçirilən
tədbirlərlə deyil, sabit, müxtəlif şəkildə şərh edilməsi mü mk ü n olmayan,
d ü n ya təcrübəsində geniş yayılmış qaydalar vasitəsib tənzimləndikdə şəffaf
hesab edilir. Şəffaflıq dərəcəsini kəmiyyətlə ifadə etmək kifayət qədər
çətindir, l ak i n bununla belə, tarif məhdudiyyətlərinin mövcud ticarət
məhdudiyyətlərinə (kvotalar, v al yu t a nəzarəti, lisenziyalaşdırma və s.)
nisbəti ticarət rejiminin şəffaflıq dərəcəsini müəyyənləşdirməyə i mk an
verir.
Proteksionist tədbirlərin strukturu resursların o p t i mal bölgüsü, uyğun
olaraq da ölkənin mad d i rifahının artırmı baxımından çox vacibdir. Belə k i .
milli istiehsalçılar daxili, yaxud xarici bazarlarda fəaliyyətlərini inkişaf
etdirmək semini qarşısında durduğundan ixracatçılara yardımın səviyyəsi ilə
müqayisədə daxili bazarın müdafiəsi səviyyəsi, resursların idxalı əvəzedən
və ixracyönümlü sahələr arasındakı bölgüsü proporsiyalarını müəyyən edir.
xracın stimullaşdırılmasına istiqamətlənmiş müdafiə tədbirlərinin həcminin
idxalı əvəz edən istehsalların stimullaşdırılması üzrə tədbirlərin həcminə
nisbəti ticarət rejiminin neftrallıq dərəcəsini nüəyyənləşdirməyə imkan
verir.
Deyilənlərdən belə nəticə yə gəlmək olar ki, xarici ticarətin
liberallaşdırılması dedikdə, qeyri-tarif ticarət məhdudiyyətlərinin, о
cümlədən idxal məqsədləri üçün valyuta alınmasına olan məhdudiyyətlərin
ə
həmiyyətli dərəcədə aşağı salınması, tarif məhdudiyyətlərinin səviyyəsinin
endirilməsi və sayının azaldılması, ixrac subsidiyalarının ləğv edilməsi,
habelə müəssisələrin xarici iqtisadi əməkdaşlıq sahəsində qərarlar qəbul
ctmə proscsinə dövlətin təsirinin zəiflədilməsi üzrə tədbirlər kompleksi
başa düşülə bilər. Lakin bununla belə liberallaşdırma siyasəti heç də ciddi
dövlət nəzarətindən azad ticarətə kəskin keçid kimi də başa düşülməməlidir.
Bir sıra ölkələrdə iqtisadi vəziyyətin təhlilindən göründüyü kimi, xarici
ticarətin inkişafı üzrə dərindən işlənmiş dövlət siyasəti iqtisadi inkişafa
müsbət təsir göstərir. Xarici ticarət sahəsindəki islahatların uğuru. lk
növbədə, makroiqtisadi sabitləşdirmə siyasətinin həyata keçirilməsi və
möhkəm institutsional-hüquqi bazanın qurulması ilə müəyyən olunur.
Göstərilən tədbirlərin həyata keçirilməməsi, habelə istehsal amillərinin
mobilliyinin artılırmasına yönəldilmiş proqramların işlənməməsi resursların
xarici ticarət siyasətinin islahatı ilə əlaqədar meydana çıxan yenidən
bölgüsü prosesinin intensivliyini azaldır. Baxılan sahədəki islahatlara
müsbət təsir göstərən ѵə təmin olunması üçün dövlətin yaxından iştirakı
təbb o l u n an digər amillərə isə sahibkarlığın inkişafın, müvafıq
infrasturkturunun (rabitə ѵə nəqliyyat vasitələri, banklar və s.) habelə
bazarlar haqqmda məlumatırı yayılması və bcynəlxalq ticarət əlaqələrinin
qurulması üzrə xidmətlər göstərən dövlət və özəl struktularının
yaradılmasını aid etmək olar.
Bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar olaraq aparılan islahatlar
zamanı müəssisələrin daxili bazarda öz aralarmda ticarət əlaqələri
qurmalanna məhdudiyyətlər saxlanıldığı bir şəraitdə onların xarici
bazarlara çıxışı sərbəstləşdirilmiş, onun süqutundan sonrakı dövrlərdə
artıq müstəqil dövbtbr tərəfindən həyata keçiribn islahatlar zamanı isə
həmin bu məhdudiyyətlər aradan qaldırılmış və dünya iqtisadiyyatına
inteqrasiya ilə paralel olaraq bazar münasibətlərinin qurulması
inkişafın əsas istiqaməti kimi qəbııl edilmişdir.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində ümumiqtisadi islahatların
prioritetliyinin qəbul edilməsi, daxili bazarm tənzimlənməsi sisteminin
təkmilləşdirilməsi istchsalın kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinin
yüksəlməsinə, nəticə etibarı ilə milli iqtisadiyyatın səmərəliliyinin
artırılmasına imkan verməklə yerli islahatların dövlət himayəsinə о qədər də
arxalanmadan həm daxili, һəm də xarici bazarlarda rəqabətə cəlb olunması
üçün əlverişli şəraiti təmin edə bilər. Bu isə daha çox ixracyönümlü
təsərrüata malik olan ölkələrdə aparılan islahatların uğurlu nəticələrinin əldə
edilməsinə imkan ѵeгə bilər.
Dostları ilə paylaş: |