45
Klasterlərin yaradılması ayrı-ayrı sahələrdə iqtisadi artım prosesini
sürətləndirir ki, bu da ölkənin innovasiya aktivliyinin və rəqabətqabiliyyətinin
artmasına gətirib çıxarır. Xarici ölkələrin təcrübəsi təsdiq edir ki, klasterlərin tərki-
bində bir qrup sahələrin qarşılıqlı fəaliyyət göstərməsi məşğulluğun və investisiya
qoyuluşunun artmasına və milli iqtisadiyyatda qabaqcıl texnologiyaların tətbiqinin
sürətlənməsinə səbəb olur.
Təcrübə göstərir ki, yüksək texnologiyalı müasir istehsal yalnız inteqrasiya:
üfüqi, diaqonal və şaquli proseslərə əsaslana bilər. qtisadi tərəqqi səpələnmiş
müəssisələrdə deyil, onların birləşməsi və qruplaşması, klasterlər və şəbəkələr ilə
inkişaf edərək dərinləşir.
Dövlətin innovasiya siyasətinin formalaşmasının ümumi meyillərinə,
innovasiyalı inkişaf ərazilərinin tipini, Avropa ttifaqı ölkələrinin elmi-texniki
potensialının yüksək təmərgüzləşməsini nəzərə almaqla, onun formalaşmasında
universitetlərin rolu və yerinin müəyyənləşdirilməsinə yanaşma aiddir.
Universitetlərin klasterə daxil edilməsi ölkənin rəqabət üstünlüyünü təmin
edir: investorlar eyni vaxtda iqtisadiyyatın real sektoruna, təhsilə və elmi-tədqiqat
işlərinə investisiya yatıra bilər. Belə klasterlərin mühüm fərqli cəhəti onların
innovasiya yönümlü olmalarıdır.
nnovasiyalı klaster – müstəqil müəssisələrin: elmi təşkilatların,
universitetlərin, elmtututmlu biznesin, elm və istehsalın qaşılıqlı əlaqəsini təmin
edən, birgə innovasiya fəaliyyətində iştirak edən təşkilatlar və istehlakçıları
dəstəkləyən xidmətlərin məcmusudur.
Son illər Azərbaycanda sənaye klasterlərinin yaradılması istiqamətində
müəyyən işlər görülüb, yəni sənaye məhələləri, texniki parklar, biznes
inkubatorları yaradılıb. Klasterlərin tərkibində kiçik müəssisələrin birgə fəaliyyət
göstərməsi kiçik sahibkarlığın sürətli inkişafına və ölkənin sosial-iqtisadi inkişafda
onun rolunun əhəmiyyətli dərəcədə artmasına səbəb ola bilər.
Ş
irkətlərin birləşməsinin digər formaları ilə müqayisədə klasterin üstün cəhəti
ondan ibarətdir ki, sinergetik effekt alınır. qtisadiyyatda sinergetik effekt şirkətlər
qrupunun birgə fəaliyyətinin nəticəsidir, hansıki öz aralarında qarşılıqlı fəaliyyət
46
göstərmədikləri zaman onların fəaliyyətinin toplu nəticələrini əhəmiyyətli dərəcədə
üstələyir.
Sinergetik effektin alınması üçün şərtlər aşağıdakılardır:
- əmək bölgüsü (məhsulun keyfiyyətini yüksəldir, hər bir şirkət
ixtisaslaşmasına səy göstərir);
- şirkətlərin lokal yerləşdirilməsi (nəqliyyat xərclərinin azaldılması);
- qarşılıqlı fəaliyyətin güzəştli şərti (uzunmüddətli əməkdaşlıqla əlaqədar
kontraktların dəyərinin azaldılması);
- ümumi əmək resursları.
Bu şərtlərin yerinə yetirilməsi şirkətlərin maliyyə və təsərrüfat fəaliyyətinə
müsbət təsir göstərir. Daha doğrusu, məhsulun maya dəyərini xeyli azaldır ki, bu
da daha çevik qiymət siyasətinin aparılmasına imkan verir; istehsal olunan
məhsulun keyfiyyəti yüksəlir ki, bu da klasterə daxil olan şirkətlərin bazar rəqabət
qabiliyyətini artırır.
Yuxarıda göstərilən informasiyaları nəzərə almaqla nəticə çıxarmaq çətin
deyil ki, məhz həmin amillər şirkətlərin birləşməsi və klasterlərin yaradılması üçün
təməl prinsipləri hesab edilir.
Klasterin iştirakçıları nəzəri cəhətdən bir sıra üstünlüklər əldə edirlər, yəni
investisiya cəlbediciliyi artır, xərclər azalır, rəqabət qabiliyyəti yüksəlir və s.
Klasterlərin idarəetmə sistemində onun iştirakçıları arasında münasibətlər sistemi
böyük rol oynayır, istənilən sistemin isə nəzarətə ehtiyacı vardır.
Hər bir klasterdə daxil olan iqtisadi resursların bölüşdürülməsi, həm də klaster
layihələrinin reallaşdırılması üzərində nəzarətin həyata keçirilməsi ilə klaster
inkişaf mərkəzi (K M) məşğul olur. Əksəriyyət halda bu mərkəzin funksiyasını
bələdiyyə orqanları yerinə yetirirlər.
Klaster layihəsinin üç əsas iştirakçıları olur: investorlar, müəssisə və haki-
miyyət orqanı. Həmin iştirakçıların hər birinin maraqları təqdim edilir (cədvəl 5).
Cədvəl 5-dən göründüyü kimi, klaster iştirakçılarının maraqları fərqlidir.
Klasterin iştirakçılarından hər hansı birinə hakimiyyəti vermək səhv olar, çünki
onlar resursları obyektiv bölmək və bütün klasterin maraqlarına uyğun hərəkət
etmək iqtidarında deyil.
47
Cədvəl 5
Klaster iştirakçılarının maraqları
Tələbat
Maraqlar
Müəssisənin
nvestorların
Hakimiyyət orqanlarının
Resurslarda
Maliyyə resursları ilə
təmin edilməsi
Müştəri bazasının ge-
nişlənməsi. Müəssisə-
nin pul axınlarının
toplanması
Regional verginin artması.
Sosial layihələrin
maliyyələşdirilməsi
Risklərin
azaldılmasında
Konsaltinq, investisiya,
informasiya infrastruk-
turunun inkişafı
nvestisiyanın qayta-
rılmasına zəmanət
Ə
halinin sosial
müdafiəsinin yüksəl-
dilməsi. şsizliyin
azaldılması. Əhalinin
gəlirinin artırılması
Cəlirin
artırılmasında
Rentabelliyin yüksəldil-
məsi. Vəsaitin dövr et-
məsinin sürətlənməsi
Maliyyə resursla-
rından istifadənin
səmərəliliyinin
yüksəldilməsi
Layihənin sosial və iqtisadi
səmərəliliyi
Rəqabət
üstünlüyünün
saxlanılması və
artırılmasında
Bazar payının artırıl-
ması, markasının nüfu-
zunun artırılması, əmtə-
ə
nin çeşidinin genişlən-
dirilməsi
nvestorun reputasi-
yasının və kapital
bazasının artırılması
Nəqliyyat, istehsal, sosial
məişət infrastrukturunun
inkişaf etdirilməsi. Əhalinin
həyat səviyyəsinin
yüksəldilməsi.
Klasterin inkişaf mərkəzinin vəzifəsi klasterin inkişafı amillərini yaxşılaşdır-
maqdan ibarətdir. Bütün amilləri iki qrupa ayırılır: daxili və xarici amillər (şəkil 1).
Şə
kil 1. Klasterin inkişaf amillərinin təsnifatı
Ş
irkət xarici amillərə təsir göstərə bilmir. Daxili amillərə isə şirkət təsir
göstərə bilir, onlara müsbət təsir göstərmək Klaster nkişaf Mərkəzinin əsas
vəzifəsi hesab edilir.
Кластерин инкишаф
амилляри
Харижи
Дахили
Верэи
Валйутанын мязянняси
Хаммаларын гиймяти
Рягиб ширкятлярин сайы
Ямтяяйя тяляб
Инвестисийанын бюлцнмяси
Истещсал технолоэийасы
Щейятин ихтисасы
Дахил олмуш инвестисийа-
нын щяжми