Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Viruslar va mikoplazmalarni o‘simliklarda qo‘zg‘atadigan kasalliklarining belgilari
- O‘simlik a’zolarining o‘zgarishi (deformatsiya).
- Qo‘ng‘ir dog‘larni hosil bo‘lishi yoki to‘qimalarni nobud bo‘lishi.
- Pastbo‘ylilik
- Supurgilarni hosil bo‘lishida
- MAVZU: O‘SIMLIKLARDA KASALLIK QO‘ZG‘ATADIGAN BAKTERIYaLAR.
- Parenximali kasalliklar
xujayra) xujayrasining sitoplazmasida kuzatiladi. Bu makroorganizmlar sog‘ o‘simlikka sikadka xashorati, zarpechak orqali xamda payvandlash davrida o‘tishi mumkin. Hozirgi vaqtda 60 ga yaqin ekinlarda mikoplazmalar qo‘zg‘atadigan kasalliklar ma’lum. Mikoplazmalar qo‘zg‘atadigan kasalliklarni aniqlashning asosiy usuli bo‘lib, elektron mikroskop yordamida kuzatish xisoblanadi. Mikoplazmalar viruslardan farqli ravishda sun’iy oziqa muhitlarida rivojlanadi. Tetrasiklin guruhiga mansub bo‘lgan antibiotiklarning mikoplazmalarga ta’siri juda sezilarli. Ularni kasallikka qarshi qo‘llanilganda o‘simlik ma’lum miqdorda ayrim holda butunlay sog‘ayib ketadi. Bunday xolat mikoplazma qo‘zg‘atadigan kasalliklarni aniqlashda xam foydalanishi mumkin. Oxirgi vaqtda o‘simliklarda mikoplazmalardan tashqari, rikketsiyalarga yaqin bo‘lgan organizmlar xam kuzatilgan.
O‘simliklarda viruslar qo‘zg‘atadigan kasalliklarning tashqi belgisiga qarab mozaika, o‘simlik a’zolarining o‘zgarishi va qo‘ng‘ir dog‘larni hosil bo‘lish turlariga bo‘linadi.
joylashadi. Mozaikada o‘simlikni sog‘ a’zosidagi rang bilan oq-sarg‘ish, och yashil yoki boshqa ranglar bilan gallanib joylashadi. Misol tariqasida bodringning mozaika kasalligini olish mumkin. Zararlangan o‘simliklarning barglari sog‘ga nisbatan mayda bo‘lib, unda to‘q yashil, och yashil va sariq yashil qismlar yaqqol ajralib turadi. Barg u yoki bu darajada tirishgan bo‘ladi. Kasallikning bunday belgilari o‘simlikning yuqorigi barglarida yaqqol ko‘rinadi. Mevalarda xam shunday mozaikani kuzatish mumkin. Zararlangan mevalarning sirti notekis bo‘lib, to‘q yashil qismi bo‘rtib chiqqan bo‘lib, ko‘pincha mevalar ko‘rimsiz bo‘lib qoladi.
o‘zgarishi barglarni ipsimon, paporotniksimon, maydalangan yoki kattalashib ketishi tariqasida namoyon bo‘lishi mumkin. Barg, gul va mevalarning shaklini o‘zgarishi zararlangan to‘qimalarning ayrim qismini noto‘g‘ri rivojlanishi tufayli yuzaga keladi. Bu esa barglarda tirishish yoki boshka o‘zgarishlarni, mevalarda esa shaklini o‘zgarishiga olib keladi. Buning uchun pomidor barglarini paporotniksimon yoki ipsimon bo‘lib qolish kasalligini olishimiz mumkin. Birinchi holatda zararlangan o‘simlikning barglarining plastinkalari ko‘ndalangiga qirqilgan bo‘lib, ko‘rinishi paporotnik bargiga o‘xshaydi. Bargni ipsimon tusga kirishi yaqqol ko‘rinadi. Bunda barg plastinkasi ensiz bo‘lib, uning uchun mo‘ylov singari ingichkalashib cho‘zilgan bo‘ladi. Ayrim xolda barg plastinkasi ensizlanib ipsimon tusga, xatto butunlay yemirilib ketishi mumkin.
xalkasimon dog‘lar, poya, meva va barg bandida esa qo‘ng‘ir uzunasiga ketgan chiziqlar tariqasida namoyon bo‘ladi. Kasallikning bu turi bilan tanishish uchun pamidor poyasi va barg bandida uzunasiga ketgan qo‘ng‘ir, ayrim xolda yaltiroq dog‘lar kuzatiladi. Barg plastinkasida burchakli yoki ma’lum bir shaklsiz qoramtir dog‘lar hosil bo‘ladi. Zararlangan mevalarda yoriqlar yoki qo‘ng‘ir dog‘lar yuzaga keladi. Mikoplazmalar o‘simliklarda qo‘zg‘atadigan kasalliklarni tashqi ko‘rinishi quyidagi turlarga bo‘linadi: sarg‘ayish, pastbuylilik, supurgilarni xosil bo‘lishi va o‘simlikning generativ a’zolarini o‘zgarishi. Mikoplazma qo‘zg‘atadigan kasalliklarning sarg‘ayish turi o‘simlikning butunlay yoki ayrim shoxlarini sariq tusga kirishi kuzatiladi, bunda zararlangan a’zolarning floemasiga o‘zgarish sodir bo‘lmay, balki o‘suv jarayoni buzilganligi kuzatiladi. Kasallikning sarg‘ayish turiga shaftoli va astrani sarg‘ayishini, sholini pastbuyli sarg‘ayish kasalliklarini xamda boshqa bir qator misollarni keltirishimiz mumkin. Mikoplazma qo‘zg‘atadigan pastbo‘ylilik va supurgilarni hosil qilish kasallik turlari ham keng tarqalgandir.
tanishish uchun sulini pastbo‘ylilik kasalligini olish mumkin. Bunda zararlangan sulining bo‘yi past bo‘lib, uning poyasi rivojlanmay, butun barglari ildiz atrofiga to‘plangan bo‘ladi, poyalar soni xam bir qanchaga yetadi. Bunday o‘simlikning ildizi rivojlanmay, bir tutam bo‘lib qoladi.
novdaning o‘rniga bir qancha novdalar rivojlanishi tufayli ular mayda bo‘ladi, buni chetdan qaraganda supurgilarga o‘xshatiladi. Mikoplazma qo‘zg‘atadigan kasallikni bu turiga misol qilib tolni supurgi hosil qilish kasalligini olishimiz mumkin. Mikoplazmalar qo‘zg‘atadigan o‘simlikning generativ a’zolarining o‘zgarishi turida zararlagan gullarni rangi yashil tusga kiradi va gul kosa barglar ko‘pincha rivojlanib ketadi. Kasallikning bu turiga misol qilib pomidorning, bulg‘or qalampirining, baqlajonning stolbur kasalliklarini va boshqa kasalliklarni olish mumkin. Mashg‘ulot davomida viruslar va mikoplazmalarga xos bo‘lgan kasallik turlarini o‘zaro taqqoslab ko‘rib chiqish kerak hamda rasmlarini chizish zarur.
Bakteriyalar juda yupka qobiq bilan o‘ralgan protoplazmadan iboratdir. Ularning o‘lchami 0.06-0.3 dan 3.5 mikrongacha bo‘lishi mumkin. Bakteriyalar ko‘pincha sharsimon, tayoqchasimon shaklga ega bo‘ladi. Deyarli xamma bakteriyalar xivchinga ega bo‘lib, bu xivchinlar xujayraning bir yoki ikki uchiga, ayrim xollarda esa butun xujayra bo‘ylab joylashgandir. Xivchinlar yordamida bakteriyalar xarakatlanadi. Xivchinga ega bo‘lmagan bakteriyalar xarakatlanmaydi. Fitopatogen bakteriyalarda bir qator fermentlar: proteaza, amilaza, protopektinaza va boshqalar bor. Mavjud fermentlarning yuqori darajali faolligi tufayli bakteriyalar o‘simlik ichiga kirib, xujayra devorlarini yemiradi, xujayrani nobud bo‘lishi tufayli patologik jarayon kuzatiladi, bu esa kasallikni turli xil ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi. Bakteriyalar o‘simlik ichiga turli yoriqlar, qirilgan joy va boshka mexanik shikastlangan qismidan hamda tabiiy tirqishlar ustida, chechevichka orqali kiradi. O‘simlarda bakteriyalar qo‘zg‘atadigan kasalliklarni parenximali va parenximali-o‘tkazuvchi to‘qima kasalliklarga bo‘lish mumkin. Parenximali kasalliklar tufayli parenxima to‘qimalari zararlanadi. Bunda kasallik dog‘lanish, chirish va shishlarni hosil bo‘lishi bilan namoyon bo‘ladi. Dog‘lanish. Kasallikni bu turi zararlangan o‘simlik a’zolarida noaniq shaklli yoki burchakli dog‘larni hosil bo‘lishi bilan tavsiflanadi. Bakteriyalar uchun xos bo‘lgan dog‘lar zamburug‘larnikidan farq qilib, ularning sirtida g‘ubor yoki qora nuqtalar kuzatilmaydi. Bundan tashqari dog‘larni hosil bo‘lish davrida ular yog‘simon ko‘rinishda bo‘ladi. Misol qilib, 1) g‘o‘zani gommrozini; 2) bodring bakteriozini; 3) tamakini bakteriya keltiradigan kasalligini olishimiz mumkin.
Chirish. O‘simlikning ozuqa moddasiga boy bo‘lgan a’zolari -piyozboshi, tuganak, ildizmeva va boshqa qismlarida bakteriyalar chirishni yuzaga keltiradi. Bunda avval xujayra Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|