MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- Beynəlxalq İpək Yolu
Tezislər 53 ―camıĢ dərisi rəngli‖ keramika adı ilə tanınan qəhvəyi gilli qablar Giyan, Mussiana və Suzda geniĢ yayılmıĢdır. I Kültəpə, II Kültəpə yaĢayıĢ yerlərindən əldə olunmuĢ üzəri zıqzaq ornamentlərlə naxıĢlanmıĢ gil qabların bənzərləri Cənubi Qafqazın, Ön Asyanın həmdövr arxeoloji abidələrdən tapılmıĢdır. Aparılan araĢdırma nəticəsində sonda onu qeyd etmək olar ki, Naxçıvanın Erkən Tunc dövrü sənətkarlıq sahələri içərisində dulusçuluq özünəməxsus yer tutur. Dulusçuluğun bu dövrdə inkiĢaf etməsi nəticəsində əvvəlki dövrlədən fərqli olaraq məhsulların həm çeĢidləri çoxalmıĢ, həm də keyfiyyəti yaxĢılaĢmıĢdır. Onların forma və xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif olması dulusçu məhsullarının hamısının eyni sənətkarlar tərəfindən düzədilmədiyini, müxtəlif sənətkar emalatxanalarının məhsulu olduğunu sübut edir. Açar sözlər: Naxçıvan, dulusçuluq, keramika, arxeoloji abidələr ORTA ƏSR NAXÇIVAN ġƏHƏRĠ MADDĠ MƏDƏNĠYYƏTĠNĠN BƏZĠ XÜSUSĠYYƏTLƏRĠNƏ DAĠR (tarixi-etnoqrafik tədqiqat) ASƏF ORUCOV AMEA Naxçıvan Bölməsi orucov_a@mail.ru Orta əsr mənbələrinə əsaslanaraq demək olar ki, Naxçıvan Ģəhəri indiki Ģəhər ərazisinin mərkəzi və cənub hissələrini əhatə etmiĢdir. Naxçıvan Ģəhəri eyni adlı diyarın mərkəzi Ģəhəri idi. Orta əsr ərəb mənbələrində Ģəhərin adı əsasən NəĢəva kimi iĢlədilmiĢdir. Tarixin müəyyən dövrlərində Naxçıvan Ģahlığın və Atabəylər dövlətinin paytaxtı olmuĢdur. XIII əsrin ortalarında Azərbaycanın bir çox Ģəhərlərini gəzmiĢ səyyah Vilhelm Rubruk Naxçıvan Ģəhərinin vəziyyətini təsvir edərkən yazırdı ki, monqollar Ģəhəri demək olar ki, boĢ səhraya çevirmiĢdilər. Monqol iĢğallarının ağır nəticələrinə baxmayaraq Azərbaycanın digər Ģəhərləri kimi, Naxçıvan Ģəhəri də XIII əsrin sonlarından baĢlayaraq tədricən bərpa olunmağa baĢlamıĢdı. Həmdullah Qəzvini (XIV-əsr) Naxçıvan tüməninin 5 Ģəhərinin olduğunu qeyd edir ki, onlardan biri də Naxçıvan Ģəhəri idi. ġəhərin əsas mərkəzi isə indiki Atabəylər memarlıq kompleksinin (Mömünə xatın məqbərəsinin ətrafı- A.O) yerləĢdiyi meydan olmuĢdur. XVI əsrin sonu- XVII əsrin əvvəllərində Səfəvi-Osmanlı müharibələrində Ģəhər xeyli dağıntıya məruz qalmıĢdı. XVIII əsrin sonu- XIX əsrin əvvəllərində Naxçıvan bölgəsində yalnız iki Ģəhər- Naxçıvan və Ordubad orta əsr Ģəhərləri kimi qalmıĢdı. Naxçıvan Ģəhərində yerləĢən tikililər əsasən yaĢayıĢ evlərindən, inzibati binalardan, məscid və mədrəsələrdən, ticarət obyektlərindən, hamamlardan, mehmanxanalardan ibarət olmuĢdur. ġəhərləri bildirmək üçün ―Ģəhər‖ istilahı Beynəlxalq İpək Yolu 54 ilə yanaĢı, digər istilahlar da, məsələn, ―bələdə‖ (ərəbcə cəm halında ―bəlad‖) iĢlədilirdi. Müasir fars dilində bu istilah kiçik Ģəhərlərə Ģamil edilir. Ancaq bu istila yəni ―bələdə‖ Naxçıvana Ģamil edilməmiĢdir ki, bu da onun nə qədər iri Ģəhər olduğunu bir daha ortaya qoyur. Lakin XV-XVI əsrlərdə bu ad altında yalnız kiçik Ģəhərlər deyil, eyni zamanda siyasi və inzibati mərkəzlər də nəzərdə tutulurdu. Tarixi sənədlərdə XVI əsrdə Naxçıvan Ģəhərinin Qaziyi-cahan, Seyid Hüseyn, ġahab, Qala, Künbəz və s. adlarla bilinən məhəlləri olduğu qeyd edilmiĢdir. Evlərin quruluĢuna gəldikdə isə evlər əsasən bir mərtəbəli, yastı və palçıqdan hörülmüĢdür. Hasarlar isə hündür idi. Suvarma sistemi əsasən iki çay vasitəsi ilə aparılırdı. Səfəvi-Osmanlı müharibələrini nəzərə almasaq Azərbaycanda Ģəhər hə- yatının nəzərə çarpacaq dərəcədə canlanması, Ģəhərlərin, o cümlədən Naxçıvanın ticarət-sənətkarlıq əhəmiyyətinin artması dövrü kimi qiymətləndirilə bilər. Açar sözlər: Naxçıvan Ģəhəri, Monqol iĢğalları, Səfəvi-Osmanlı müharibələri, ġahab, Qala QARABAĞLAR KURQANLARI ELVĠN ƏLĠYEV AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya Ġnstitutu elvinaliyev@yandex.ru Qarabağlar kurqanları Naxçıvan Muxtar Respublikası Kəngərli rayonu ərazisində eyni adlı kəndin təqribən 5 km Ģimal-qərbində, daĢ karxanası və atəĢ meydanı yaxınlığında, el arasında ―Süzgünlər dərəsi‖ adlanan yerdə yerləĢir. Süzgünlər dərəsi 5 ha artıq bir ərazini əhatə edir. Ərazidə müxtəlif ölçülü kurqanlar, daĢ qutu qəbirlər, yaĢayıĢ yeri, daĢdan hörülmüĢ müdafiə səddi qalıqları və s. aĢkar edilmiĢdir. 2014-cü ilin avqust ayında ―ġərur‖ arxeoloji ekspedisiyasının ―Qarabağlar‖ dəstəsi t.ü.f.d. E.H.Əliyevin rəhbərliyi altında abidədə arxeoloji tədqiqatlara baĢladı. Ġlk olaraq bütün ərazi dəstə üzvləri tərəfindən dəqiqliklə nəzərdən keçirildi. Qeydə alınan yaĢayıĢ yerinin, kurqanların, daĢ qutu qəbirlərin, daĢ divar sədlərinin, təyinatı tam müəyyən edilməmiĢ tikililərin GPS vasitəsilə dəqiq koordinatları götürüldü, foto və video çəkiliĢlər aparıldı. Süzgünlər dərəsi ərazisində 20-dən artıq müxtəlif ölçülü kurqanlar qeydə alınmıĢdır. ġərti olaraq ―Qarabağlar kurqanları‖ adını verdiyimiz bu kurqanların əksəriyyəti Süzgünlər dərəsinin Ģimalında, ―AtəĢ meydanının‖ qarĢısında qeydə alınmıĢdır. Dərənin baĢında, Ģimaldan qərbə doğru bir cərgə ilə uzanan kurqanların ən böyüyünün diametri təqribən 20 metrə yaxın, ən kiçiyinin ölçüsü 5 metrə yaxın olmuĢdur. Onların yer səthindən hündürlüyü - Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|