N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

KARJAUBAY SARTKOJAULI, KALBAN INTIHANULI 
 
44
 
7.  satır: 
厚殊 他國王子以去年五月來
扵
 
Çev.:  ‘o 
ülkeden  saraya  davet  etti.  Tigin  geçen  yılın 
beşinci ayında saraya geldi’. 
 
Açıklama 
1. 
去年
 (qunian) – ‘geçen sene’ anlamını 
vermektedir. Metindeki geçen yıl sözü MS 794 
yılına dek gelmektedir. 
2. 
五月
  (wuyue)  –  günümüzdeki  takvim 
aylarının  mayıs  ayıdır.  Eski  Çin  ve  eski  Türk 
halkları  ayları  sayı  ile  saymışlar,  Çincede  bu 
adet  şimdiye  kadar  devam  etmektedir.  Bu 
açıdan çeviride beşinci ay olarak gösterdik.  
 
8.  satır: 
朝秩班禁衛賓籍鴻臚方宜享茲榮耀光于蕃 
Çev.: ‘o imparator sarayının muhafızları gene-
rali  tayin  edilmiş,  Hon-lu’ya  yerleştirildi, 
makamı yükseldi. Batı'nın ihsan nuru’. 
 
Açıklama 
1. 
鴻臚
  (honglu)  –  saraydaki  idari  kuru-
mundan  birinin  adı.  Bu  yerde  Tang  hanedanına 
tabi olan boyların reislerini ve tiginlerini, beyleri-
ni ve kendi ülkesi içindeki beyleri karşılama, ağır-
lama,  eğlence  tertip  etme,  yolcu  etme  gibi  işler 
yapılmış. 
2.  蕃  (bo)  –  fan  olarak  da  okunur,  ba-
tıdaki  boylar.  Eski  Çin’in  batısındaki  halkların 
genel  adı.  Bu  terim  ilk  başta  吐蕃  (tu  bo)  Ti-
betliler'e  verilmiş.  Daha  sonra  eski  Çin’in  batı-
sında Tibetliler güçlenerek imparatorluk kurduk-
tan  sonra  Çin  metinlerinde  Çin’in  batısındaki 
tüm halkları 蕃（fan） olarak adlandırmışlar. 
 
9.  satır: 
部奈何不淑以貞元十一年五月廿日遘疾云
 
Çev.:  ‘insanların  gözünden  nasıl  düşmesin.  Ne-
den  temiz  olmadı?  Sonunda  Zhen  Yuan  saltanat 
devresinin  on  birinci  yılının  beşinci  ayının  yir-
minci gününde hastalanmış ve vefat etmişti’. 
 
Açıklama 
1
. 奈何不淑
 (nai he bu  shu) – ‘Neden te-
miz  olmadı’  anlamını  vermektedir.  Bu  cümle-
nin  derin  bir  anlamı  var.  Buradaki  淑  (şu) 
hiyeroglifі  ‘temiz’  anlamını  taşımakta,  insan 
davranışının  dürüst  olmasını  kastetmektedir. 
Dolayısıyla, tiginin  nikah dışı  cinsel  ilişkileri-
nin  hakkında  bilgi  vermektedir.  Bahsi  geçen 
zamanlarda  imparator sarayında tiginlerin  ara-
sında  harem  kadınlarından  bulaşan  hastalıklar 
vardı. 
2. 
贞元十一年 
–  zhenyuan  shiyi  nian 
Tang De  Zong  saltanat devresinin  11.  yılında. 
MS 795 yıl. 
 
10.  satır: 
殂享年二十以其年六月七日葬于長安縣張 
Çev.: ‘yaşı yirmi. Aynı yılın altıncı ayının yedinci 
gününde Chang-an yakınındaki Zhan’. 
 
Açıklama 
長安縣 (changanxian) – ‘Chang-an bölgesi. 
Şimdiki  Çin  Halk  Cumhuriyeti'nin  Si-an  (西安) 
şehrinin  güneyi,  Wey-hı  ovasının  güneyi.  Eski 
Tang  imparatorluğu'nun  başkenti  長安  Chang-
an’ın yakınındaki eyalet’.  
 
 11.  satır: 
杜原兄王子阿波啜 部之属 哀奉 送
诸
衔
丧
 
Çev.:  ‘Du  Yuan’e  defnedildi.  Ağabeyi  A-po  Çor 
tigin ve bütün boy üyeleri, cenaze merasimine ka-
tılmaları üzere ferman aldı’. 
 
Açıklama 
1. 
张杜原
 (Zhangduyuan) – Yer adı. Tang 
imparatorluğu  zamanındaki  Chang-an  şehrinin 
yanındaki mezarlık. 
2. 
阿波啜
 (Abo chuo) – Uygur kaganlığı'nın 
tigini, Karı Çor’un ağabeyi.  
 
12.  satır: 
終之飾  則有
  cenaze  törenine 
katıldı. Törende hiçbir eksik yoktu.  
 
13. satır:  
詺所司俻儀焉禮無其闕嗚呼脩短命也死者 
Çev.: ‘anıtlar dikme işinden sorumlu saray ida-
resi,  adete  göre  cenaze  gereklerini  hazırladı. 
İmparator  sarayının  önünde  davul  çalma  adeti 

---

KARI ÇOR TİGİN ANIT MEZAR KİTABESİ 
 
45 
gerçekleşmedi.  Ne  yazık,  merhumun  ömrü  bu 
kadar kısaymış’. 
 
Açıklama 
1. 
詺所司
  (mingsuosi)  –  anıtlar  dikme  ku-
rumu. Bu kurum saray emri üzerine  yazılmış anıt 
metinlerini  taşa  kazıtılarak  yazma  işini  yönetti. 
Buradaki 
詺
  min  hiyeroglifі  sadece  Tang  zama-
nında  kullanılmış,  şeyleri  adlandırma  manasını 
taşımaktadır.  
2. 闕 (que) – imparator sarayının iki tarafına 
inşa edilmiş yüksek kale. Kale imparator sarayının 
dışarısını kontrol etmek  için  inşa edilmiştir. Ayrı-
ca, önemli şahsiyetlerin cenaze törenlerini yapmak 
ve  davul  çalmak  içindir.  Ele  aldığımız  metinde 
«imparator  sarayının  önünde  davul  çalma  adeti 
gerçekleşmedi» denilmiş, bu Karı Çor tiginin şanı 
ve şöhreti o kadar yüksek olmadığına tespittir. 
3. 脩 (xiu) – tek başına kurumuş et, zavallı 
anlamını  taşımaktadır.  Burada  söz  konusu  Karı 
Çor tigindir.  
 
14. satır: 
生之終乃刻石誌墓云
 Çev.: ‘hayatı 
sona erdi, ömrü taşa işlenerek yazılmıştır’.  
 
15.  satır: 
蕃之王子兮
 
氣雄雄
 
生言始兮
 Çev.: 
‘batıdaki boyların tigini ebedi hayatı başladı’.  
1. 
兮
 (xiаh, ау, еһ) – benzeri kelimelerle 
‘eş’ anlamlıdır. 
 
16. satır: 
死言終
 
魂神異兮
 
丘墓同
 Çev.:  ‘Ha-
yattaki ömrü sona etti. Canı bedeninden uçtu, be-
deni kabre verildi’. 
Metnin 15. 6. satırlarındaki kelimeler güzel 
bir uyum içindedir. Bu yas destanıdır. Bunun gibi 
yas  destanı  Çin’deki  Xi’an’ın  Zhau-lin  impara-
torlar  mezarından  bulunmuş  Türk  Sima  kagan 
anıtının Çince metnіnden de bulunmuştur. Bu da 
kitabelerde var adettir. 
 
Metnin tam çevirisi 
Merhum  uygur  Karı  Çor tigin  sol  muha-
fızları generali. 
Anıt genel anlamı  
Valiye,  gidip  yazıyı  telif  etmesi  söylen-
miş  (dönemin  kurmaylarına  verilen)  aksesuar 
takdim edilmiştir 
Uygur  Karı  Çor  tigin  kagan  neslinden 
geliyordu.  
Bizim isyancı vezir An-lo-chen isyanını bas-
tırdığı zaman [tiginin] babası Çabış tigin  maiyetin-
deki boyların sağ ve sol muhafızlarını idare ederek 
çok yardım etti. Bu iyiliği için imparator onun oğlu-
nu  saraya  davet  etmiştir.  Tigin  geçen  yılın  beşinci 
ayında saraya geldi. İmparator onu sarayının muha-
fız  baş  kumandanı  tayin  etmiştir.  Honlu  ünvanını 
vermiş ve saygı göstermiştir. İhsanı batıdaki boylara 
neden  ulaşmasın.  Neden  temiz  olmadı?  Sonunda 
Zhen Yuan saltanat devresinin on birinci yılının be-
şinci ayının yirminci gününde hastalanmış ve vefat 
etmişti. Yirmi  yaşında idi. Aynı yılın altıncı ayının 
yedinci gününde Chang-an bölgesindeki Du Yuan’e 
defnedildi.  Ağabeyi  A-po  Çor  tigin  ve  bütün  boy 
üyeleri,  cenaze  merasimine  katılmaları  üzere  fer-
man  aldı.  Cenaze  törenine  katıldı.  Törende  hiçbir 
eksik  yoktu.  Anıtlar  dikme  işinden  sorumlu  saray 
idaresi, adete göre cenaze gereklerini hazırladı. İm-
parator sarayının önünde davul çalma adeti gerçek-
leşmedi. Ne yazık, merhumun ömrü bu kadar kısay-
mış. Bu mezar taşını onun için yazdım. 
Ne güçlüydü batı boylarının tigini! 
Ebedi hayatı başladı. 
Ruhu uçup gitmiş ve cansız bedeni  mezar-
da gömüldü. 
Çin  Halk  Cumhuriyeti'nden  bulunmuş  bu 
anıt  mezar  kitabesi  bilimsel  ve  tarihi  açıdan  bü-
yük bir önem taşımaktadır. Bunun sayesinde eski 
Türkler'in  yazı stiline, diline, tarihine ilişkin yeni 
sayfalar açılmaktadır. Örn.: 
1.  Bugüne dek eski Türk runik yazısının   
şekli Š olarak okunduysa, şimdi S interpretasyonu 
verilmiştir. 
2.  Kelimenin ortasında ve kelimenin başında 
ünlüler  (a,  e,  i,  ı)  Orhon-Yenisey  yazıtlarında  çoğu 
zaman  yazılmıyor  ise,  bu  metinde  bu  eksikliği  gi-
derilmiş, а, е, і, у (ı) ünlüleri tam olarak yazılmıştır. 

---