N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

361 
 
rogenaza  tiplidir)  fermentinin  təsiri  altında  reduksiya  olunaraq 
butiril ADZ molekuluna çevrilir. Koferment kimi NADFH iştirak 
edir.  
 
7. Yeddinci mərhələdə radikalın qoparılması (atılması) baş 
verir. Prosesin hər bir dövründə zəncirdə əvvəlkinə nisbətən artıq 
2  karbon  atomu  olan  yeni  asil-ADZ-in  əmələ  gəlməsi  ilə  nəticə-
lənir.  
 
     CH
3
─(CH
2
)
4
─C~S─ADZ → CH
3
─(CH
2
)
6
─C~S─ADZ... 
                                  ║                                            ║ 
                                  O                                            O 
 
Bu ardıcıllıq C
16
-ya kimi davam edir.  
8.  Səkkizinci  mərhələdə  tiosteraza  fermentinin  iştirakı  ilə 
palmitin turşusunun qalığı ADZ molekulundan HS–Ko A moleku-
luna keçir.  
 
 
Bu proses tərkibində 16-18 karbon atomu olan yağ turşula- 
rının əmələ gəlməsi ilə başa çatır.  
                        O 
 
CH
3
−(CH
2
)
14
−C~S−ADZ + HS−KoA
        Tioesteraza 
 
                                         O 
 
                 CH
3
−(CH
2
)
14
−C~S−KoA + HS−ADZ 
                         O 
 
CH
3
−CH=CH−C~S−ADZ + NADFN + H
+
    
Enoilreduktaza 
 
             Krotonil-ADZ 
 
                                                  O 
 
                      CH
3
−CH
2
−CH
2
−C~S−ADZ + NADF
+ 
 
                                       Butiril-ADZ 
 

---

362 
 
9.  Nəhayət  sonuncu  mərhələdə  asil-ADZ-in  tərkibindəki 
asildaşıyıcı  zülal  ayrılır  və  əmələ  gəlmiş  ali  doymuş  yağ  turşusu 
sərbəst hala keçir.  
 
 
 
Ali doymuş yağ turşularının sintezini kataliz edən (sinteta-
zalar)  polifermentlər  ansamblı  yüksək  reaksiya  effektivliyinə 
malikdirlər.  
 
 
12.7 Doymamış ali yağ turşularının biosintezi 
 
Doymamış ali yağ turşuları doymuş ali yağ turşuları kimi 
karbon  zəncirinin  ikiləşərək  çoxalma  yolu  ilə  sintez  olunurlar. 
Çünki onları kataliz edən fermentlər məməli heyvanlarda və insan 
orqanizmində  mövcud  deyildir.  Doymamış  yağ  turşuları  yalnız 
doymuş  yağ  turşularının  dehidrogensizləşməsi  yolu  ilə  əmələ 
gəlirlər.  Lakin  məməlilərin  orqanizmində üzvi  turşuların  molekul 
zəncirində  sıra  nömrəsi  9-a  qədər  olan  karbon  atomlarını  hidro-
gensizləşdirən  (dehidrogenləşdirən)  fermentlər  vardır.  Onların 
istirakı ilə palmitilolein və olein turşuları sintez edilə bilər. Demə-
li  məməlilərin  toxumalarında  yalnız  nonoentərkibli  doymamış  ali 
yağ turşuları  sintez edilə bilər. Palmitilolein və olein turşularının 
stearin  və  palmitin  turşularından  dehidrogenləşmə  (hidrogensiz-
ləşmə)  yolu  ilə  biosintezində  iştirak  edən  fermentlərə  qaraciyərin 
və piy toxuması hüceyrələrinin mikrosomlarında təsadüf edilir.  
                             O 
 
CH
3
─(CH
2
)
14
─C~S─ADZ + H
2
O 





Deasilaza
 

 

 CH
3
─(CH
2
)
14
─COOH + HS─ADZ 
 

---

363 
 
Doymamış yağ turşularının dehidrogenləşmə yolu ilə əmə-
lə gəlməsi və karbon zəncirinin uzanması aşağıdakı sxemdə aydın 
görmək olar. 
 
 Doymamış  turşularının  məməlilərin  orqanizmində  sintez 
edilməsi  qeyri-mümkündür.  Orqanizm  linol,  linolein,  araxidon 
turşularını  yalnız  qida  maddələrinin  (yalnız  bitki  mənşəli)  tərki-
bində  mənimsəyir.  Bununla  əlaqədar  göstərilən  turşularıa  əvəze-
dilməz turşular adı verilmişdir. Son vaxtlarda sübut edilmişdir ki, 
məməli heyvanlar qida vasitəsilə  (sorqo, amarant, raps  və  s.  yem 
bitkiləri  ilə  qidalandıqda)  kifayət  qədər  linol  və  linolein  turşuları 
qəbul  etdikdə  onların  qaraciyərində  bu  turşulardan  eykozatrien, 
eyzoatetraen  (araxidon)  və  eykozapenten  turşuları  sintez  oluna 
bilər.  
Tərkibində bir neçə ikiqat rabitə olan üzvi turşuların orqa-
nizmdə mühüm vəzifə daşıması son zamanlar müəyyən olunmuş-
                      O                                                                        O 
 
CH
3
(CH
2
)
16
−C−KoA                   CH
3
(CH
2
)
7
CH=CH(CH
2
)
7
−C−S−KoA 
                                     
NADF + H
+
; O
2 
Stearolil-S-KoA                                     Oleil-S-KoA 
                                              (dehidrogenləşmənin sxemi) 
(genişləndrilmiş sxem)                                                      Malonil-S-KoA 
                                        
                    NADF + H
+ 
                      O                                                                        O 
 
CH
3
(CH
2
)
14
−C−S−KoA              CH
3
(CH
2
)
5
CH=CH(CH
2
)
7
−C−S−KoA 
                                         NADF + H
+
; O
2
 
Palmitoil-S-KoA                                                       Palmitoolenil-S-KoA 
                                              (dehidrogenləşmənin sxemi) 
                                                                        Malonil-S-KoA 
(genişləndrilmiş sxem)          
                   NADFN + H
+
 
                                                                      O 
 
                         CH
3
(CH
2
)
5
CH=CH(CH
2
)
9
−C−S−KoA 
                                                 Sis-vaksenoil-S-KoA 

---