Наиля сямядова
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Qanını şişəyə tutdu fələk ol tifillərin, Ac qalıb, qaçdı uşaqlar dodağından qanı. Gec ələr nəql dedim körpə uşaqlarım üçün, Nisy ə sözdən nə yetir,çeynədilər yorğanı [115, s.19]. Araşdırıcı Sadıq Hüseynov Seyid Əzim Şirvaniyə həsr etdiyi t ədqiqat əsərində [114] şairin avtobioqrafik məzmunlu şeirlərindən, eləcə də məktublarından yararlanaraq onun tərcü- meyi- halının ayrı-ayrı məqamlarına toxunmuş, həyat və yara- dıcılığını hərtərəfli işıqlandırmışdır. S.Ə.Şirvaninin müasiri Mirzə Rəhim Fənanın (1841-1929) t əşəbbüsü ilə Şuşada 1864-cü ildə «Məclisi-üns» açılmışdı. F əna xatirələrində «Məclisi-üns»ün şöhrəti haqqında bunları yaz mışdır: «Məclisi-üns»ün sədası Qafqaziyyə şəhərlərində in- tişar tapdığından, ən əvvəl şüərayi-Şirvan c ənab Hacı Seyid Əzim, Bixud, Ziya, Zühuri qəzəllər yazıb «Məclisi-üns» şairlərilə cəvabi – dustanə əda etdilər. Şəkidən İsmayıl bəy S ədrəddinbəyov Kərim adına şeir yazdı, cavab aldı. Naxçıvan- dan m ərhum Sidqi izharı – məhəbbət etdilər» [87]. Xurşudba- nu Nat əvan (1830-1897) 1872-ci ildə bu məclisə daxil olduq- dan sonra «M əclisi-üns» daha da şöhrətlənir. Mir Həsən Ağa- mirovun xatir ələrində bunlar daha ətraflı şərh edilir. «Məclisi- üns»ün üzvl ərindən Ağahəsən Yüzbaşov, Mirzə Rəhim Mirzə- liyev, İskəndər bəy Əsəd bəy oğlu, Fatma xanım Kəminə, Novr əs, Mirzə Sadıq, Molla Vəli Xəlifə, Mirzə Əli kimi şair- l ərdən bəhs edən xatirə müəllifi Xurşudbanu Natəvanın şəxsi keyfiyy ətlərindən də məlumat verməyi lazım bilmişdir. «Natə- van heç k əsdən gizlənməyən bir qadın idi. O, bütün məclis- l ərin xərclərinin hamısını özü verərdi» [8, s.3]. Məclis musiqi m əclisi hesab olunduğundan burada Hacı Hüsü, Məşədi İsi, M əhəmməd Qaryağdı oğlu, tarzən Sadıq və digər ifaçılar işti- rak edirdi. Ədəbiyyatşünas Nəsrəddin Qarayevə görə, «Məc- lisi- üns» şairlərinin əsərlərindən belə qənaətə gəlmək olur ki, onlar Nat əvanın rəsmlərinə şeirlər yazdıqları kimi aşiqanə qə- z əllərinin bir hissəsini üstüörtülü olsa da bu gözəl qadına həsr 58 etmişlər. Natəvan müasiri olduğu Şuşa şairləri üçün bir ilham m ənbəyi idi» [133, s.157]. X urşudbanu Natəvan haqqında Tahirə Bünyadovanın xati- r ələrində də maraqlı məlumatlarla qarşılaşırıq. Memuaristin anası Əzət xanım (Y.V.Çəmənzəminlinin bacısı) qızına Natə- va nın səxavətindən, kasıb, imkansız ailələrə etdiyi maddi yar- dımlardan söhbət açmışdır. Belə ailələrdə olarkən Natəvanın hiss olunmadan qoyduğu pulları ev yiyəsi onun gedişindən sonra gör ərdi. Əzət xanımın yaddaşında Natəvan tənhalığı se- v ən, qəddi-qamətli, gözəl qadın kimi qalmışdı. O, səhər tezdən çaya en ər və suyun axını ilə üzən qayıqda oturardı. Bəlkə də o, bu vaxt şeir qoşar, bəlkə də öz oğlu barədə düşünərdi [289, s.45]. Bu m əqama ədəbiyyatşünas Mehdi Hüseyn də toxunaraq yazmışdı: «Dünya ədəbiyyatında övlad dərdini, oğul hicranını Nat əvan qədər dərindən hiss və tərənnüm edən ikinci bir şairəyə rast gəlmək çətindir. Natəvanın şəxsi analıq duyğuları bütün analığın ağır dərdi kimi səslənir» [112, c.9, s.363]. XIX yüzillikd ə Şuşada yaşayıb-yaratmış şair və yazıçıların h əyat və fəaliyyəti haqqında Qarabağ ziyalılarından Mirzə Xosrov Axundovun (1889-1960) xatir ələrində ətraflı məlumat verilmişdir. Xatirələrin əksəriyyəti Nazim Axundov və Pərviz Axundb əylinin sözlərinə görə, «müəllifin canlı müşahidələri v ə yaşlılardan eşitdikləri əsasında yazılmışdır. Müəllif Xurşud- banu Nat əvan, Mir Möhsün Nəvvab, Cəlil Məmmədquluzadə, Üzeyir Hacıbəyov kimi ədəbiyyat və mədəniyyət tariximizin böyük nümay əndələrinin həyat və fəaliyyətindən müəyyən nöqt ələrə diqqət cəlb edir. Müəllif həmin sənətkarları Qarabağ, Şuşa ictimai-mədəni mühiti ilə əlaqəli şəkildə oxucuya təqdim edir» [15, s.4]. Atası Mirzə Əli Aşiqin tövsiyəsi ilə Qarabağ tarixini öyrə- n ən, bununla əlaqədar bir çox mənbələri nəzərdən keçirən Xos rov Şaiq «Qarabağ tarixinə dair» əsərində Pənah xanın n əsli və hökmranlığı haqqında, oğlu İbrahim xan Cavanşirin hakimiyy ətinə və o dövrün hadisələrinə, eləcə də Qarabağ ta- 59 rixin ə və xanlıqlarına aid bilgilər verir. Müəllifin «Şuşada ya- şamış maraqlı şəxslərlə bağlı tarixi yerlər» yazısı da bir çox c əhətdən diqqət çəkir. Belə ki, burada tarixi şəxsiyyətlərlə ya- naşı Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri Q a - sım bəy Zakir, Xurşudbanu Natəvan, Əbdürrəhim bəy Haqver- diyev, N əcəf bəy Vəzirov, Firidun bəy Köçərli, Süleyman Sani Axundov, C əlil Məmmədquluzadə, Mir Möhsün Nəvvab, Üze- yir Hacıbəyov, Zülfüqar Hacıbəyov və başqalarının yaşadıqları binalar haqqında ətraflı məlumat verilir. Xosrov Şaiqin «Xurşudbanu Natəvan haqqında müşahidə- l ərim» yazısında şairənin həyat və fəaliyyəti ilə əlaqədar bir çox m əqamlar nəzərə çatdırılmışdır. Lakin bu olayların bəzilə- rinin h əqiqətə nə dərəcədə uyğun olması bir qədər müəmma- lıdır. Çünki azyaşlı bir uşağın bu qədər hadisələri müşahidə et- m əsi mümkünsüzdür. Olsa-olsa Xosrov Şaiq bu hadisələri ya başqalarından eşitmiş və ya başqa mənbələrdən oxumuşdu. Zat ən hadisələrin təsvirində də bu məqam özünü göstərir. Bu nümun ələrdə Natəvanın səxavətindən, xeyirxahlığından, m ərhəmətindən, cəsarətindən, mütərəqqi fəaliyyətindən ətraflı b əhs edilir. Fikrimizi Mirz ə Xosrov Axundovun əsərlərinə yönəldərək qeyd etm əliyik ki, onun «Mir Möhsün Nəvvab Qarabaği haq- qında xatirələrim» əsəri də yaşlı nəsildən, eləcə də Nəvvabın oğlu Mir İbrahimdən eşitdiyi söhbətlər əsasında qələmə alın- mışdır. Lakin Natəvan haqqında yazılan xatirələrdən fərqli olaraq burada mü əllifin haqqında danışdığı şəxslə görüşləri də t əsvir edilmişdir. Elm və təhsilə aid şeirlər yazan Xosrov Şai- qin yaradıcılığa həvəslənməsində Mir Möhsün Nəvvabın bö- yük xidm əti olmuşdu. Bu xüsusda müəllif yazır: «O, (Mir Möhsün N əvvab - N.S.) şeirlərimi məclisdə oxuyub bəyəndi v ə yaradıcılığı davam etdirməyi tapşırdı. Mərhum Nəvvabın m ənə bu münasibəti şeir ilə maraqlanmağıma, onun «Məclisi- f əramuşan»ında iştirak etməyimə və bu yolda ciddi çalışmağı- ma s əbəb oldu» [15, s.45]. 60 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|