Namiq abbasov məDƏNİYYƏt siyasəTİ VƏ MƏNƏVİ DƏYƏRLƏR
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
________Milli Kitabxana________ 50 proseslərinin dialektik vəhdətindən ibarət, gerçəkliyin yenidən dəyişdirilməsinə, bəşər tarixi zənginliyinin şəxsiyyətin daxili zənginliyinə çevriləmsinə, insanın mahiyyət qüvvələrinin hər vasitə ilə aşkara çıxarılmasına və inkişaf etdirilməsinə yönəldilmiş sosial-mütərəqqi yaradıcı fəaliyyətidir. Məhdud mənada əsasən maddi mədəniyyət (texnika istehsal təcrübəsi, maddi sərvətlər), mənəvi mədəniyyət (elm, incəsənət və ədəbi- yyat, fəlsəfə, əxlaq, maarif və s.), həmçinin siyasi mədəniyyət (cəmiyyətin, sinfin, qrupun, fərdin fəaliyyətinin ictimai münasibətlərin dəyişdirilməsinin subyekti kimi şəxsiyyətin sosial inkişafının meyarını səciyyələndirən məqsədləri, nəticə- ləri) haqqında danışmaq qəbul olunmuşdur (39, s.276) Uzun illərdir ki, təriflərin bəzilərində qeyd olunur ki, mədəniyyət – ictimai-iqtisadi formasiyaların bir-birini əvəz eməsindən asılı olaraq inkişaf edən tarixi hadisədir. Mənəvi mədəniyyəti maddi əsasdan ayıran və onu “elita”nın (fr. elite – ən yaxşı, seçilmiş) mənəvi məhsulu kimi izah edən idealist mədəniyyət nəzəriyyə- lərinin əksinə materializm maddi nemətlərin istehsalı prosesini mənəvi mədəniyyətin inkişafının əsası və mənbəyi kimi nəzərdən keçirir; belə çıxır ki, mədəniyyət bilavasitə bütün xalqların fəaliyyətilə yaradılır. Qeyd etmək lazımdır ki, maddi şəraitdən asılı olan mənəvi mədəniyyət maddi əsas arxasınca avtomatik dəyişmir, əksinə nisbi müstəqilliyi ilə (inkişafda varislik, müxtəlif xalqların mədəniyyətlərinin bir-birinə təsiri və s.) səciyyələnir (39, s. 377). Mədəniyyət tarixinin araşdırılması təsdiq edir ki, mədəniy- yətlə siyasətin əlaqəsi tarixən möhkəm olmuşdur. Bununla bağlı çoxsaylı istinadlar vermək mümkündür. Məsələn, rus tarixçisi V.O.Klyuçevski yazırdı ki, siyasi terminlər öz tarixinə malikdir. Həqiqətən də hələ qədim Yunanıstanda “siyasət” an- layışı altında dövlət fəaliyyətinə aid olan bütün nə varsa daxil edilirdi. V.İ.Dal siyasət dedikdə dövlətidarəçiliyinə aid olan elmi başa düşürdü. Bura hökmdarın əhval-ruhiyyəsi, məqsədi, əməllərinin tərzi, çox vaxt həqiqi niyyətlərin gizlədilməsi da-
________Milli Kitabxana________ 51 xildir. Fransız ensiklopediya lüğətində “siyasət sənəti” ifadəsi işlədilir (134, s.212). M.Ə.Rəsulzadə isə deyirdi ki: “Mədə- niyyətin qayəsi siyasəti elmə tabe etdirməkdir” (113, s.84). Mədəniyyət sahəsindəki siyasət dövlət tərəfindən əhəmiy- yətli dərəcədə ciddi həyata keçirilən, maliyyələşdirilən, nizam- lanan praktiki tədbirlər sistemidir. Bu siyasət millətin mədəni və mənəvi irsinin toplanması, inkişafı və saxlanılmasına yönəl- mişdir. Mədəniyyət siyasəti sayəsində, hər şeydən əvvəl, aşağıdakı suallar meydana gəlir. Millətin mədəni irsi necə qorunur? Bu tədbir bütün etnik və sosial qruplara necə aid edilir? Bütün istifadə edilən dillər bərabər statusa malikdirmi və ya ayrıca götürülmüş ölkədə mədəni və dil diskrinimasiyası mümkündürmü? Rəsmi dövlət dili əcdadların dili hesab olunur, yoxsa ki, müstəmləkəçi ağalığından qalan irsdir? Qeyri əsas dillər dövlət tərəfindən hansı səviyyədə müdafiə olunur və yaxud bu, yalnız icmanın qayğısı əhatəisndədir? Həmin dillər cəmiyyətdə mədəni və sosial fərqlərin qorunub saxlanılması üçün nə dərəcədə istifadə olunur və yaxud dil qrupları arasında antoqonizmin aradan qaldırılmasına və inkişafına şərait yaradırmı? Bu gün bir çox ölkələrdə mədəniyyət sahəsindəki siyasət assimlyasiya modelindən başqa sahələrə orientasiya götürür, nəticədə azlıqda olanlar özlərinin bəzi mədəni ənənələrindən və dəyərlərindən imtina edir, onu əksəriyyətin müdafiə etdiyi ənənələrlə əvəz edir. Nəticədə əksəriyyətin multi mədəni modeli müdafiə edilir. Burada fərd sosiallaşır və etnik mədəniyyətdə dominantlıq rolu ifa edir. Məsələn, ABŞ- da milyonlarla insan ingilis dilində və həmdə özünün etnik dilində danışır. Onlar ümummilli və etnik bayramları qeyd edirlər. Onlar öz ölkəsinin tarixini və millətinin tarixini öyrənir. Qlobal beynəlxalq miqrasiya, zəif inkişaf etmiş ölkələrin təsərrüfatının struktur yenidən qurulmasına stimul verir. Mexanikiləşmə və sənayeləşmə bura inkişaf etmiş ölkələrdən daxil olur, aqrar sektor ixtisara düşür və milyonlarla kənd əhalisi iş axtarmaq məqsədilə şəhərlərə köçməli olur. Onları ________Milli Kitabxana________ 52 şəhər həyat tərzi cəlb edir. Eyni zamanda şəhərlərin orta sinfi adətən qərb həyat tərzinə yönəmlidir, buna görə də o öz ölkə- sində rahat ixtisaslı iş tapa bilməyənlər, bu işi ABŞ da və yaxud Qərbi Avropada tapa bilir. Azərbaycanın zəngin milli mədəniyyətinin qorunub saxlanılması dövlətimizin ən mühüm vəzifələrindən biridir. Mədəni sərvətin qorunub saxlanılması və istifadəsi problemləri ölkənin Əsas Qanununda – Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında öz əksini tapmışdır. “Hər kəs tarixi, mədəni və mənəvi irsə hörmətlə yanaşmalı ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır”. Müstəqillik yenidən bərpa olunduqdan sonra Azərbaycanda hüquqi-vətəndaş cəmiyyəti yaranmasının bünövrəsini təmin mədəni quruculiq işləri geniş vüsət almağa başladı. Və ötən bu illər ərzində mədəni inkişafın hüquqi tənzimlənməsinə dair qanunvericilik bazasının yaradılması ilə bağlı xeyli işlər görülmüşdür. İlk növbədə onu qeyd edək ki, 1995-ci ilin noyabr ayının 12-də ümumxalq referendumu ilə qəbul edilmiş müstəqil Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının “Mədəniyyət hüququ” adlanan 40-cı maddəsi mədəniyyət hüququnun müdafiəsinə həsr edilmişdir: “I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət təsisatlarından və mədəni sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır.
II. Hər kəs tarixi, mədəni və mənəvi irsə hörmətlə yanaş- malı, ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır” (9, s.22). “Mədəniyyət haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununda isə “Mədəniyyət sərvətləri” haqqında deyilir: “Mənəvi və estetik ideallar, normalar və davranış qaydaları, dillər, dialektlər, ləhcələr, milli və etnik ənənələr və adətlər, tarixi toponimlər, folklor, tətbiqi xalq sənətləri, mədəniyyət və incəsənət əsərləri, mədəniyyət fəaliyyətinin elmi tədqiqatının nəticələri və metodları, tarixi və mədəni əhəmiyyəti olan
Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|