Nizami adina əDƏBİyyat institutu

S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
 
 
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
 
 
 
 
32 
Kinoromanda müəllif düşüncələrinin açılması üçün vi-
zual mənzərədən istifadə olunur. Bu zaman vizual mənzərə 
informasiyanın  ötürülməsinin  verbal  vasitələrinə  bağlanır 
ki,  kinoromanı  kinossenaridən  fərqləndirir.  Kinoromanda 
hakim mövqe mətn informasiyasının ötürülməsi mövqeyi-
dir.  Kinomatoqrafiya  səhnəcikləri,  kameraların  hərəkəti, 
montajın  xüsusiyyətləri  və  s.  –  bütün  bunlar  bədii  əsərin 
mətninə tabedir. Sinkretik janr formalarının bir çox xüsu-
siyyətlərini özündə cəmləşdirmiş və kütləviləşmiş belə ki-
noromanlardan biri olan A. Rob-Qriyerin «Ötən il Marien-
badedə»  əsəridir  ki,  1961-ci  ildə  rejissor  A. Rene  tərəfin-
dən ekranlaşdırılmışdır. 
Azərbaycan  romançılığında  kinoromanın  bir  neçə  nü-
munəsi  məlumdur.  Azərbaycan  kinoromanının  tarixi  və 
epik çalara malik olması onun əsas xüsusiyyətidir: 
- tarixi və sənədli ədəbiyyat janrları qarışıqlığı; 
- ümumiləşdirilmiş  obraz  kimi  xalq  obrazı  çıxış  edir, 
bununla  da  Azərbaycan  kinoromanını  roman-epopeyaya 
yaxınlaşdırır. 
2005-ci  ildə  rejissor  Kamran  Qasımovun  «İyirmi  üç 
ay» (2005) kinoromanı nəşr olunur. Romanın süjeti 23 ay 
yaşamış  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin  tarixi  ətrafın-
da qurulub. Kinoroman tarixliliyi və sənədliliyi ilə fərqlə-
nir. Təsadüfi deyil ki,  müəllif əsərin  adını aşağıdakı  kimi 
izah edir – «bədii-sənədli, tarixi kinoroman». Bu izah əsər 
üçün səciyyəvi olan janr qarışıqlığının bütün spektrini əha-
tə edir. Romanın faktlarla dolu əsası tarixi hadisələrin xro-
nologiyasını  izləyir.  Maraqlıdır  ki,  prototipləri  dövrün  si-
yasi və dövlət xadimləri olan bədii obrazların fonunda, ay-
rıca  obraz  kimi  xalq  obrazı  dövlət  qurucusu  kimi  çıxış 
edir.  Ədəbiyyata  montaj  kinodan,  kollaj  isə  rəssamlıqdan 

---

Çağdaş Azərbaycan postmodern romanı 
 
 
33 
keçmişdir.  Fərqli  parçaları  bir  yerə  yığmaq,  birləşdirmək, 
calaq etmək kimi fəndlər vasitəsilə romanın təhkiyəsi içinə 
atılan parçalar mətni ənənəvi təhkiyədən uzaqlaşdırır. 
2008-ci  ildə  Bakıda  Nurəddin  Adiloğlunun  döyüş 
meydanlarının «qaynar nöqtə»lərindəki əməliyyatlarından, 
keçən əsrin coşqun 90-ci illərinin Bakıda baş verən siyasi 
proseslərindən bəhs edən  «Qara sarmaşıq» (2008) romanı 
nəşr  edilmişdir.  Müəllif  dağıdılmış  siyasi  prosesin  xrono-
logiyasına  əsaslanır.  Maraqlıdır  ki,  N. Adiloğlu  siyasi  in-
triqalardan əziyyət çəkən və mübarizə aparan xalq obrazını 
yaratmağa nail olur. 
Xalqın mübarizə problemi Аkif Əlinin «Dumanlı dağ-
lar» (2008) romanında da öz əksini tapmışdır. Müəllif əsə-
rin janr formasını kinopritça kimi müəyyən edir. Fikrimiz-
cə,  «Dumanlı dağlar» əsərində  kinoroman cizgiləri  özünü 
aydın  şəkildə  göstərir.  Eyni  zamanda  «Dumanlı  dağlar» 
əsərinin roman təbiəti  pritça  janrının təsirinə  məruz  qalır, 
ancaq  bu  təsir  nisbətən  zəif  xarakter  daşıyır.  Növlərarası 
janr  qarışıqlığı  janr  xüsusiyyətlərinə  daha  mühüm  təsir 
göstərir, halbuki növlərdaxili qarışıqlığın təsiri o qədər də 
geniş deyil. 
Romanın  yuxarıda  adı  çəkilən  variasiyalarını  (hiper-
tekst,  audioroman  və  kinoroman)  bir  qrupda  birləşdirmək 
olar  –  kommunikasiya  texniki  vasitələrin  vasitəsi  ilə  ret-
ranslyasiya  edilən  kreollaşmış  roman.  Bu  əsərlər  texniki 
kommunikasiya vasitələrinin retranslyasiya xüsusiyyətləri-
ni nəzərə alır. Kreollaşmış romanlarda verbal və qeyri-ver-
bal təhkiyə informasiya ötürülməsi üsulları ilə uyğunlaşır, 
janr  forması  isə  yalnız  kommunikasiya  sosial  aspektlərin 
deyil, həm də texniki təsirə məruz qalır. 

---

S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
 
 
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
 
 
 
 
34 
Postmodern ədəbiyyat intertekstual əlaqələri ilə xüsusi 
seçilir. Azərbaycan postmodern romanında da güclü inter-
tekstual  əlaqələrə  rast  gəlirik.  Məsələn,  Şəmil  Sadiqin 
«OdƏrlər» romanında Hüseyn Cavidin və İsa Hüseynovun 
əsərləri  ilə  sıx  intertekstual  əlaqələr  müşahidə  olunur. 
H. Cavidin qələminə aid «Ölüm var ki, həyat qədər dəyər-
li…»  ifadəsinin  epiqraf  kimi  verilməsi  də  təsadüfi  deyil. 
Şəmil  Sadiq  İsa  Hüseynov  tərəfindən  formalaşdırılmış 
SafAğ konseptual sistemə tez-tez müraciət edir. Digər tə-
rəfdən  isə,  «OdƏrlər»  romanında  Şəmil  Sadiqin  əvvəlki 
romanları ilə intertekstual əlaqələri müşahidə etmək olar. 
Postmodern yazarlar tərəfindən pastiş geniş vüsət tap-
mışdır.  1979-cu  ildə  Jak  Rivenin  «A  xanımları»  adlı  ro-
man-sitatı işıq üzü gördü. Romanda 480  müəllifin 750 si-
tatından ibarət olan əsər pastiş nümunəsi kimi maraq doğu-
rur. 
İlkin mərhələlərində pastiş ədəbiyyat təcrübəsində nə-
zəriyyəçilər  tərəfindən  parodiyanın  xüsusi  bir  forması  və 
ya  da  özünü  parodiya  kimi  şərh  edilirdi.  Məsələn,  «Qrup 
63»  neoavanqard  hərəkatının  üzvü,  italiyan  nəzəriyyəçisi 
A. Qulyelmi  yazırdı:  «eksperimental  roman  poetikasının 
həyatında ən ardıcıl təcəssüm pastiş - fantaziya və eyni za-
manda parodiyadır». Amerika tənqidçisi R. Poyrier yazırdı 
ki, parodiya ənənəvi olaraq isbat etməyə çalışırdı ki, həyat 
təcrübəsindən çıxış edən, ədəbi üsullar tarixi və reallıq ba-
xımından  köhnəlmiş  görünür,  özünüparodiya  ədəbiyyatı 
isə həmin qaydalar etibarlılığına kifayət qədər əmin olma-
dığından,  hətta  onların  həqiqiliyini  müəyyən  etmək  üçün 
akt və məktublar vasitəsi ilə ələ salır. Amerika nəzəriyyə-
çisi F. Jeymson pastiş anlayışının sanballı tərifini verir. O, 
pastişi  postmodern  sənətin  əsas  modusu  kimi  xarakterizə 

---