Ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida rivojlanish tarixiga nazar tashlar ekanmiz, uning
2.1-sxema.
13
2.2- sxema.
Ulardan keyingi
- yangi davr faylasuflari
– Gobbs, Gelvetsiy, Lokk, Russo, Gegel,
Makiavelli, sharq faylasuflaridan Abu Rayhon Beruniy, Al-Farobiylar ham barcha
asarlarida shaxs va jamiyat qarama-qarshiliklarini ilmiy asosda izohlashga uringanlar, lekin
hech qaysisi bu muammoni ijtimoiy - psixologik muammo darajasiga ko
’tara olmadilar.
XIX asrning o
’rtalariga kelib, kapitalistik
munosabatlarning keskinlashuvi, turli davlatlar
bilan iqtisodiy aloqalarning tobora o
’sib borishi, turli xalqlarning bir mamlakatdan
ikkinchisiga ko
’chishi – migratsiya munosabati bilan bir qator ijtimoiy fanlar rivojlanishi
uchun qulay shart-sharoitlar paydo bo
’ldi.
Ijtimoiy psixologiyaning ilmiy manbalaridan bari bo
’lgan sotsiologiya fanining xizmatini
ko
’rsatmay bo’lmaydi. Sotsiologiyaning asoschilari hisoblangan Ogyust Kont, Gerbert
Spenser va boshqalar:
Srnday qilib sotsiologiyada psixologik yo
’nalish paydo bo’ldi. G. Tarddan keyin L.
Uord, F. Giddings va boshqalar ijtimoiylik qonunlarini jamoa ruhiy holati bilan uzviy
ravishda o
’rgana boshladilar. Ularning fikricha, ijtimoiy fakt –
bu ijtimoiy aql, tafakkur
bo
’lib, u “Jamiyat psixologiyasi” yoki sotsiologiyaning bahs mavzuidir.
Yuqorida qayd etilgan ilmiy falsafiy, ijtimoiy manbalar shart-sharoitlar tufayli ijtimoiy
–
psixologik g
’oyalar shakllanib bordi. Bu qarashlar sof psixologiyaga o’xshamagan,
sotsiologiya doirasidan chiqib ketadigan alohida fanning
– ijtimoiy psixologiyaning paydo
bo
’lishi uchun zamin rolini o’tadi.
XX asr shu bilan xarakterli ediki, u turli fanlar oldiga aniq topshiriqlar qo
’ya boshladi.
Shuning uchun psixologiya fani oldida tadqiqotlar asosida psixologik qonuniyatlarni
asoslash vazafasi turar edi.
Ikkinchidan esa Amerikada ko
’pgina psixologlar o’z tadqiqot
ob
’ektlarini laboratoriyalarda ayrim psixik jarayonlarni o’rganishni kichik guruhlarga
ko
’chira boshladilar.
jamiyatdagi ijtimoiy xodisalarni
o’rganish uchun albatta o’ziga xos, ayrim
psixologik holatlarni
o’rganmoq lozim, degan fikrni qat’iy turib isbot qildilar. Ular
har bir ijtimoiy voqeada ruhiy hodisalar borligini isbot qilishga urindilar.
Masalan, fransuz sotsiologi Gabriyel Tard har bir individda ijtimoiy fakt
borligini, bu narsa uning miya doirasidagini emas, balki bir qancha miyalar aloqasi
tufayli
mavjuddir, deb hisoblaydi. Ijtimoiy xulq-atvor modeli, uning fikricha,
doimo individlararo munosabatni
o’z ichiga olib bunda bir individ boshqa
individga doimo taqlid qiladi,
shuning uchun ham shaxsni
o’rganish boshqa
shaxslarni inkor qilmasligini talab qiladi.