Neurologia
Orqa miya ---- medulla spinalis
Umurtqa kanali ichida joylashgan. Og`irligi --- 34-38 gr
Uzunligi erkaklarda --- 45 sm
Uzunligi ayollarda --- 39-41 sm
139
Uzunligi o`rtacha --- 43 sm
Yuqori chegarasi --- foramen magnum da ( 1-juft orqa miya nervining chiqish
joyida, decussatio pyramidalis da)
Pastki chegarasi 2-bel umurtqasi ro`parasida --- conus medullaris bo`lib
tugaydi.
2-bel umurtqasidan to 2-dum umurtqasigacha --- filum terminale bo`lib
davom etadi
Filum terminale ning 2 ta qismi bor.
1)
Tashqi --- 8 sm, qattiq miya pardasi bilan o`ralgan
2)
Ichki --- 15 sm, nerv tolalaridan tuzilgan
Filum terminale ning yonida ot yoli yo`nalishida nerv tolalari --- cauda equina
yo`nalgan. Yosh o`tishi bilan orqa miya kanali bilan orqa miya uzunligi bir-biriga
mos kelmay qoladi. Natijada orqa miyadan chiquvchi nerv tolalari ot yoli
ko`rinishida pastga yo`naladi.
Orqa miyada 2 ta kengayma bor
1)
intumescentia cervicalis --- 2-bo`yin - 2-ko`krak segmentlari orasida
joylashgan. Eng kengaygan joyi 5-6-bo`yin segmentlari sohasiga to`g`ri keladi.
2)
intumescentia lumbosacralis --- 2-ko`krak - 2-bel segmentlari orasida
joylashgan. Eng kengaygan joyi 9-12-ko`krak segmentlari sohasiga to`g`ri keladi.
Orqa miya yuzalari:
1)
facies ventralis
2)
facies dorsalis
3)
facies lateralis --- 1 juft
Ventral yuzasida --- fissura mediana anterior bo`ladi.
Dorsal yuzasida --- sulcus medianus posterior bo`ladi.
Yoriq bilan egatning birlashishidan 2 ta yarimshar hosil bo`ladi. Har bir
yarimsharda 1 juftdan egat bo`ladi.
1)
sulcus lateralis anterior ---- 1 juft
2)
sulcus lateralis posterior ---- 1 juft
Natijada 3 juft tizimcha hosil bo`ladi.
1)
funiculus anterior ---- fissura mediana amterior bilan sulcus lateralis anterior
o`rtasida joylashgan.
140
2)
funiculus lateralis ---- sulcus lateralis anterior bilan sulcus lateralis posterior
o`rtasida joylashgan.
3)
funiculus posterior ---- sulcus medianus posterior bilan sulcus lateralis
posterior o`rtasida joylashgan.
Eng xarakterli tizimcha orqa tizimcha hisoblanib, bunda qo`shimcha egat ----
sulcus intermedius posterior bo`ladi. Bu orqa tizimchani 2 ta tutamga ajratadi.
1)
faciculus gracilis --- nozik tutam ( Goll tutami )
2)
faciculus cuneatus --- ponasimon tutam ( Burdax tutami )
Orqa miya 2 xil moddadan tuzilgan
1)
substantia grisea --- kulrang modda. Markazda joylashgan, nerv
hujayralaridan tashkil topgan.
2)
substantia alba --- oq modda. Periferiyada joylashgan, nerv tolalaridan tashkil
topgan.
Kulrang moddani 3 juft shoxi bo`ladi.
1)
cornu anterior --- harakat tolalari chiqadi.
2)
cornu posterior --- sezuvchi tolalar chiqadi
3)
cornu lateralis
Har bir orqa miya yarimsharining birlashgan ildiziga segment deyiladi.
Kulrang modda o`rtasida --- canalis centralis joylashgan. U nerv nayining
qoldig`i hisoblanadi. Canalis centralis yuqoridan --- bosh miyaning 4-qorinchasi
bilan, pastdan --- orqa miya konusidagi ventriculus terminalis bilan aloqa qiladi.
Kulrang modda oldingi shoxida 6 ta yadrosi bor
1)
nuclues anterior
2)
nucleus centralis
3)
nucleus anterior lateralis
4)
nucleus anterior medialis
5)
nucleus posterior lateralis
6)
nucleus posterior medialis
Kulrang modda orqa shoxida 4 ta yadrosi bor.
1)
nucleus intermedia
2)
nucleus propria
3)
nucleus gelatinosa
4)
nucleus thoracica
141
Kulrang modda yon shoxida 2 ta yadrosi bor. Bunda asosan simpatik nerv
sistemasining tolalari joylashadi. Joylashgan joyi --- C
8
,Th
1
-Th
12
, L
2
, S
1
-S
2
segmentlari oralig`ida joylashgan.
1)
nucleus intermedia lateralis
2)
nucleus intermedia medialis
Orqa miya bo`yin qismini 2 ta arteriya qon bilan taminlaydi:
1)
arteria vertebralis
2)
arteria cervicalis ascendens
Orqa miya ko`krak qismini qon bilan taminlaydi:
1)
arteria intercostalis posterior
2)
arteria subcostalis
Orqa miya bel qismini qon bilan taminlaydi:
1)
arteria lumbalis
2)
arteria iliolumbalis
Orqa miya dumg`aza qismini qon bilan taminlaydi:
1)
arteria sacralis lateralis
2)
arteria sacralis medialis
Orqa miyada 3 xil parda tafovut qilinadi:
1)
dura mater spinalis
2)
arachnoidea spinalis
3)
pia mater spinalis
Orqa miya bo`shliqlari:
1)
cavitas epiduralis --- suyak usti pardasi bilan dura mater spinalis o`rtasida
hosil bo`ladi. Ichida yog` klechatkasi bilan plexus venosus vertebralis interna
bo`ladi.
2)
cavitas subduralis --- dura mater spinalis bilan arachnoidea spinalis o`rtasida
hosil bo`ladi. Ichida yog` klechatkasi bilan plexus venosus vertebralis interna
bo`ladi.
3)
cavitas subarachnoidalis --- arachnoidea spinalis bilan pia mater spinalis
o`rtasida hosil bo`ladi. Ichida orqa miya suyuqligi bo`ladi. Solishtirma o`girligi ---
1.005, hajmi --- 100-120 ml bo`ladi.
Kattalarda orqa miya 2-bel umurtqasida tugagani uchun ---- 3-4- bel
umurtqasidan punksiya qilinadi.
Bolalarda orqa miya 3-bel umurtqasida tugagani uchun ---- 4-5- bel
umurtqasidan punksiya qilinadi.
142
Eng xarakterli pardasi pia mater spinalis bo`lib, unda tishsimon boylam ---
ligamentum denticulatum bo`ladi. Ligamentum denticulatum 18-23 ta bo`lib
foramen magnum dan boshlanib, 12-ko`krak - 1-bel umurtqasida tugaydi. U
orqa miyani umurtqa kanalining ichida bir xil muvozanatda ushlab turadi va
orqa miya bo`shlig`ini oldingi va orqa bo`lakka ajratadi.
Bosh miya ---- encephalon
Bosh miya embrional rivojlanish davrining 3-haftasi o`rtasiga kelib bosh
miyada 3 ta miya pufagi hosil bo`ladi
1)
prosencephalon --- oldingi miya
2)
mesencephalon --- o`rta miya
3)
rhombencephalon --- rombsimon miya
3-hafta oxiri 4-hafta o`rtasiga kelib 3 ta miya pufagidan 5 ta pufak hosil
bo`ladi.
1)
prosencephalon --- (telencephalon --- oxirgi miya, diencephalon --- oraliq
miya)
2)
mesencephalon --- o`zi rivojlanadi
3)
rhombencephalon --- (metencephalon --- ortqi miya, mylencephalon ---
uzunchoq miya)
Katta miya --- cerebrum
Katta miyaning tarkibiga bosh miyaning 3 ta qismi kiradi.
1)
hemispheria cerebri --- yarimsharlar
2)
truncus cerebri --- miya stvoli
3)
cerebellum --- miyacha
Bosh miyada 3 ta yuza bor
1)
Yuqori lateral yuza
2)
Medial yuza
3)
Pastki yuza --- asos qismi
Yuqori lateral yuzasi:
143
Egatlari 2 xil bo`ladi
1)
Chuqur egatlar --- bosh miyani bo`laklarga ajratadi
2)
Chuqur bo`lmagan egatlar --- bosh miyani pushtalarga ajratadi
Chuqur egatlar:
1)
sulcus centralis ( Rolland egati ) --- peshona bo`lagini tepa bo`lagidan ajratib
turadi
2)
sulcus lateralis cerebri ( Selviy egati ) --- chakka bo`lagini peshona va tepa
bo`lagidan ajratib turadi.
3)
sulcus pareitooccipitalis --- tepa bo`lagini ensa bo`lagidan ajratib turadi
Fissura transversa cerebri --- bosh miya yarimsharlarini miyacha
yarimsharlaridan ajratadi.
A)
Peshona bo`lagi --- lobus frontalis --- 3 ta egat, 4 ta pushta, 4 ta markaz
joylashgan
Egatlari:
1)
sulcus precentralis --- markaz oldi egat
2)
sulcus frontalis superior
3)
sulcus frontalis inferior
Pushtalari:
1)
gyrus precentralis --- sulcus centralis bilan sulcus precentralis orasida
joylashgan
2)
gyrus frontalis superior
3)
gyrus fontalis media --- 2 ta qismi bor
a)
pars superior
b)
pars inferior
4)
gyrus frontalis inferior ( Brok pushtasi ) --- 3 ta qismi bor
a)
pars orbitalis
b)
pars triangularis
c)
pars opercularis
Markazlari:
1)
gyrus precentralis da --- umumiy harakat
2)
gyrus frontalis media da --- 2 ta markaz bor
a)
Oldingi qismida bosh va ko`zni bir vaqtda qarama-qarshi qiluvchi markaz
b)
Orqa qismida yozish markazi
3)
gyrus frontalis inferior ni pars triangularis qismida --- nutq markazi
144
B)
Tepa bo`lagi --- lobus pareitalis --- 2 ta egat, 3 ta pushta, 4 ta markaz
joylashgan
Egatlari:
1)
sulcus postcentralis --- markaz orqa egati
2)
sulcus intrapareitalis --- tepani 2 ta bo`lakchaga ajratadi
a)
lobulus pareitalis superior
b)
lobulus pareitalis inferior
Pushtalari:
1)
gyrus postcentralis
2)
gyrus supramarginalis --- qirg`oq usti pushtasi --- sulcus lateralis cerebri dan
hosil bo`ladi.
3)
gyrus angularis --- sulcus temporalis superior dan hosil bo`ladi.
Markazlari:
1)
gyrus postcentralis da ---- umumiy sezgi
2)
lobulus pareitalis superior da --- paypastlab sezish
3)
gyrus supramarginalis da --- amaliyot markazi
4)
gyrus angularis da --- leksiya markazi
C)
Chakka bo`lagi --- lobus temporalis --- 2 ta egat, 3 ta pushta, 3 ta markaz
joylashgan
Egatlari:
1)
sulcus temporalis superior
2)
sulcus temporalis inferior
Pushtalari:
1)
gyrus temporalis superior
2)
gyrus temporalis media
3)
gyrus temporalis inferior
Markazlari:
1)
gyrus temporalis superior da --- 2 ta markaz bor
a)
Oldingi qismida --- umumiy eshtish
b)
Orqa qismida --- eshitish-sintez markazi
2)
gyrus temporalis inferior ni ko`ndalang kesganimizda ostida dengiz otchasi
ko`rinishida pushta --- gyrus paragepocampus bo`lib, uning dumi ilmoq --- uncus
bo`lib tugaydi. Shu yerda hidlov markazi joylashadi.
145
D)
Ensa bo`lagi --- lobus occipitalis --- 3 ta egat, 1 ta markaz joylashgan.
Egatlari:
1)
sulcus occipitalis lateralis
2)
sulcus occipitalis superior
3)
sulcus calcarinus --- qush pixi egati. Shu yerda umumiy ko`rish markazi
joylashadi.
Medial yuzasi:
Telencephalon --- oxirgi miya. Tarkibiga quyidagilar kiradi.
1)
sulcus centralis
2)
sulcus cinguli --- belbog` egati
3)
sulcus corpus collosum
4)
sulcus cinguli bilan sulcus corpus collosum o`rtasida --- gyrus cinguli bo`ladi.
Gyrus cinguli qadoq tananing orqa tarafida torayib --- isthmus gyrus cinguli ni
hosil qiladi. Bu gyrus paragepocampus bo`lib davom etadi.
5)
corpus collosum
6)
fornix
Diencephalon --- oraliq miya. Tarkibiga quyidagilar kiradi.
1)
epithalamus
2)
epifis
3)
thalamus opticus
Hypothalamus tarkibiga 6 ta tuzilma kiradi.
1)
hypophysis
2)
infundibulum
3)
chiasma opticus
4)
tractus opticus --- ko`ruv yo`li
5)
tuber cinereum --- kulrang do`mboq
6)
corpora mamillaria --- so`rg`ichsimon tana
Oraliq miya bo`shlig`i uchinchi qorincha --- ventriculus tertius hisoblanadi
Mesencephalon --- o`rta miya.Tarkibiga quyidagi tuzilmalar kiradi.
1)
crus cerebri
2)
lamina quadrigemina --- to`rt tepalik
3)
aqueductus cerebri --- miya suv yo`li
Metencephalon --- ortqi miya. Tarkibiga quyidagilar kiradi
1)
pons ---- ko`prik
146
2)
cerebellum ---- miyacha
3)
Bo`shlig`i --- ventriculus quartus --- to`rtinchi qorincha
Mylencephalon --- uzunchoq miya
Canalis centralis --- markaziy kanal ko`rinadi.
Bosh miya pastki yuzasi
12 juft bosh miya nervlari chiqadi.
1)
nervus olfactorius --- hidlov nervi
miya bo`shlig`idan chiqish joyi --- bulbus olfactorius dan chiqadi
kalla asosidan chiqish joyi --- lamina cribrosa
2)
nervus opticus --- ko`ruv nervi
miya bo`shlig`idan chiqish joyi --- chiasma opticus
kalla asosidan chiqish joyi --- canalis opticus
3)
nervus occulomatorius --- ko`zni harakatlantiruvchi nerv
miya bo`shlig`idan chiqish joyi --- o`rta miya oyoqchalari orasidan
kalla asosidan chiqish joyi --- fissura orbitalis superior
4)
nervus trochlearis --- g`altak nervi
miya bo`shlig`idan chiqish joyi --- o`rta miya oyoqchalari lateral tomonidan
kalla asosidan chiqish joyi --- fissura orbitalis superior
5)
nervus trigeminus --- 3 shoxli nerv
miya bo`shlig`idan chiqish joyi --- ko`prik va miyacha o`rta oyoqchalari
orasidan
3 ta qismi bor:
a)
nervus ophtalmicus
kalla asosidan chiqish joyi --- fissura orbitalis superior
b)
nervus maxillaris
kalla asosidan chiqish joyi --- foramen rotundum
c)
nervus mandibularis
kalla asosidan chiqish joyi --- foramen ovarium
6)
nervus abdusens --- uzoqlashtiruvchi nerv
miya bo`shlig`idan chiqish joyi --- ko`prik va uzunchoq miya orasidan
147
kalla asosidan chiqish joyi --- fissura orbitalis superior
7)
nervus facialis --- yuz nervi
miya bo`shlig`idan chiqish joyi --- ko`prikning orqa yon egatidan
kalla asosidan chiqish joyi --- foramen stylomastoideus
8)
nervus vestibulocochlaris --- eshituv-chig`anoq nervi
miya bo`shlig`idan chiqish joyi --- ko`prikning orqa yon egatidan
kalla asosidan chiqish joyi --- porus acusticus internus
9)
nervus glossapharengeus --- til-yutqin nervi
10)
nervus vagus --- adashgan nerv
11)
nervus accessorius --- qo`shimcha nerv
miya bo`shlig`idan chiqish joyi --- 9-10-11- juft nervlar uzunchoq miya orqa
yon egatidan
kalla asosidan chiqish joyi --- 9-10-11- juft nervlar foramen jugularis dan
chiqadi
12)
nervus hypoglossus --- til osti nervi
miya bo`shlig`idan chiqish joyi ---uzunchoq miya oldingi yon egatidan
kalla asosidan chiqish joyi --- canalis hypoglossus
Oraliq miya --- diencephalon
Prosencephalon pufagidan hosil bo`ladi.
2 ta katta qismi bor
1)
thalamencephalon --- bo`rtiq sohasi
2)
hypothalamus --- bo`rtiq osti sohasi
Bo`shlig`i --- venriculus tertius ---- uchinchi qorincha
Thalamencephalon 3 ta qismi bor
1)
epithalamus --- bo`rtiq usti soha
2)
talamus opticus --- ko`ruv bo`rtig`i
3)
metathalamus --- bo`rtiq orqa soha
Talamus opticus --- shakli ovalsimon, 2 ta qismi bor
1)
Oldingi --- tuberculum anterior --- po`stloq osti sezgi markazining tolalari
joylashadi
148
2)
Orqa --- pulvinar talami ( yostiqchasi ) --- po`stloq osti ko`rish markazining
tolalari joylashadi
O`rtasida bitishma --- adhesio intertalamica bo`lib, qarama-qarshisidagi bilan
o`zaro birlashib, uchinchi qorinchaning yon devorini hosil qilishda qatnashadi.
40 dan ortiq o`zaklari bo`lib, asosiylari 4 ta hisoblanadi.
1)
nucleus anterior
2)
nucleus posterior
3)
nucleus medialis
4)
nucleus ventrolateralis
Epithalamus --- qadoq tananing ostida erkin holda osilib turadi. Corpus
pinealis deb ham ataladi. Bu 2 xil yuganchalar hisobiga osilib turadi.
1)
habinulae superior
2)
habinulae inferior
Bu yuganchalar o`zaro comissura habinulorum yordamida birlashadi. Natijada
trigonum habinulae hosil bo`ladi..
2 xil gormon ishlab chiqaradi.
1)
Serotonin --- bundan melotonin hosil bo`ladi
2)
Melotonin --- pigment almashinuvini boshqaradi va ayollar jinsiy
hujayralarini ishlab chiqarilishini susaytiradi.
Hypothalamus --- tarkibiga 6 ta tuzilma kiradi
1)
hypophysis
2)
infundibulum
3)
chiasma opticus
4)
tractus opticus --- ko`ruv yo`li
5)
tuber cinereum --- kulrang do`mboq
6)
corpora mamillaria --- so`rg`ichsimon tana
Bu 6 tuzilma bajaradigan vazifasiga ko`ra 2 ga bo`linadi.
1)
Hidlov qismi --- corpora mamillaria kiradi.
2)
Ko`ruv qismi --- qolganlari kiradi
30 dan ortiq o`zaklari bor. Bular joylashuviga ko`ra 3 ga bo`linadi
1)
Oldingi bo`lakda ---- nucleus supraopticus, nucleus paraventricularis
2)
Orqa bo`lakda ---- nucleus corpora mamillaris lateralis, nucleus corpora
mamillaris medialis
3)
Oraliq bo`lakda ---- nucleus arcuatus, nucleus tubarea, nucleus
hypothalamica inferior, nucleus dorsomedialis, nucleus ventromedialis
Ventriculus tertius ---- uchinchi qorincha
Aloqalari:
149
1)
Oldindan --- foramen interventricularis ( Manroi teshigi ) yordamida qorincha
bilan
2)
Orqadan --- miya suv yo`li orqali to`rtinchi qorincha bilan aloqa qiladi
6 ta devori bor
Yuqori devorini hosil qiladi --- qadoq tana, gumbaz, tela choroideus
Oldingi devorini hosil qiladi --- columna fornix, comissura cerebri anterior,
septum pellucidum
Orqa devorini hosil qiladi --- corpus pinealis
Pastki devorini hosil qiladi --- hypothalamus
Lateral devorlarini hosil qiladi --- talamus opticus ning medial yuzasi
Metathalamus --- 2 ta tizzasimon tanadan tashkil topgan
1)
corpus geniculatum laterale
2)
corpus geniculatum mediale
Bular o`zaro o`rta miyadagi tepachalar --- colliculus superior va colliculus
inferior dagi yelkachalar --- brachium colliculus superior va brachium colliculus
inferior bilan bog`lanadi.
1)
colliculus superior brachium colliculus superior yordamida corpus
geniculatum laterale bilan bog`lanadi. Bunda po`stloq osti ko`rish markazi
joylashadi.
2)
colliculus inferior brachium colliculus inferior yordamida corpus geniculatum
mediale bilan bog`lanadi. Bunda po`stloq osti eshitish markazi joylashadi.
Oraliq miyani --- arteria choroidea anterior qon bilan taminlaydi.
Oraliq miyada 4 ta cho`ntak bor:
1)
recessus infundibularis
2)
recessus supraopticus
3)
recessus suprapinealis
4)
recessus pinealis
O`rta miya ---- mesencephalon
O`z miya pufagidan o`zi hosil bo`ladi. Oraliq miya bilan ortqi miya o`rtasida
joylashadi.
2 ta qismi bor
1)
Ventral qismi --- crus cerebri
2)
Dorsal qismi --- lamina quadrigemina
150
Bo`shlig`i aqueductus cerebri --- miya suv yo`li ( Selviy yo`li )
Crus cerebri ---- 2 ta qismi bor
1)
Ventral qismi ---- pedinculus cerebri bor
2)
Dorsal qism ---- tegmentum mesencephalica bor
Ikkita qism o`rtasida qizil o`zak --- nucleus ruber, buni yuqorisida qora modda
---- substantia nigra bo`ladi. Bular bajaradigan vazifasiga ko`ra ekstropiramidal
sistemaga kiradi ya`ni bu sistema odam ixtiyoriga bo`ysunmaydigan
harakatlarni (kiprik uchishi, oyoq-qo`llar uvushishi) boshqaradi.
Lamina quadrigemina 2 juft tizzasimon tanadan iborat
1)
colliculus superior
2)
colliculus inferior
Colliculus superior o`zining yelkachasi --- brachium colliculus superior
yordamida metathalamusdagi corpus geniculatum laterale bilan bog`lanadi. Bu
yerda po`stloq osti ko`rish markazi joylashadi.
Colliculus inferior o`zining yelkachasi --- brachium colliculus inferior
yordamida metathalamusdagi corpus geniculatum mediale bilan bog`lanadi. Bu
yerda po`stloq osti eshitish markazi joylashadi.
Miya suv yo`li ---- aqueductus cerebri
Uzunligi --- 1.5 sm. Uchinchi qorinchani to`rtinchi qorincha bilan bog`lab
turadi.
Devori markaziy kulrang modda --- substantia grisea centralis bilan
qoplangan. Bunda 2 juft bosh miya nervining yadrosi joylashadi. Miya suv
yo`lining tubida colliculus superior qarshisida bosh miya nervining 2 ta yadrosi
bor.
1)
Ventral qismida --- nucleus nervus occulomatorius ---- ko`z olmasi
mushaklarini innervatsiya qiladi
2)
Qarama-qarshisida --- nucleus nervus occulomatorius accessorius
( Yakubovich o`zagi ). Buning simpatik tolalari musculus dilatator pupillae ---
qorachiqni kengaytiruvchi mushakni innervatsiya qiladi. Parasimpatik tolalari
musculus cilliaris --- kiprik mushagi bilan musculus sphincter pupillae ---
qorachiqni toraytiruvchi mushakni innervatsiya qiladi.
151
Miya suv yo`lining tubida colliculus inferior qarshisida nucleus nervus
trochlearis bo`lib, u ko`z olmasining yuqorigi qiyshiq mushagini innervatsiya
qiladi.
O`rta miyani arteria basillaris dan chiquvchi --- arteria mesencephalica qon
bilan taminlaydi.
Ortqi miya ---- metencephalon
Mesencephalon bilan mylencephalon orasida joylashgan. Rombsimon miya
pufagidan hosil bo`ladi.
2 ta qismi bor
1)
pons --- miya ko`prigi
2)
cerebellum --- miyacha
Bo`shlig`i to`rtinchi qorincha --- ventriculus tertius hisoblanadi.
Pons --- ko`prik
Uzunchoq miya bilan birgalikda clivus da joylashadi. O`rta miya oyoqchalari
bilan uzunchoq miya orasida joylashgan.
Tashqi tuzilishida 2 ta qismi bor
1)
pars ventralis pontis
2)
pars dorsalis pontis
Pars ventralis pontis da sulcus basillaris joylashadi. Sulcus basillaris da arteria
basillaris joylashib, Villiziy-Zaxarchenko halqasini hosil qiladi.
Pars dorsalis pontis da 5-6-7-8-juft bosh miya nervlarining yadrolari joylashadi.
Ko`prikni ko`ndalang kesganimizda o`rtasida trapetsiyasimon tana --- corpus
trapezoideum bo`ladi. U ko`prikni 2 ta qismga bo`ladi
1)
pars basillaris pontis
2)
pars tegmentum pontis
Trapetsiyasimon tananing oldingi tarafida nucleus propria pontis, ostida
nucleus olivaris superior bo`ladi. 2 ta yadro bilan tana po`stloq osti eshitish
markazining tolalarini saqlaydi.
Ko`prikni arteria basillaris dan chiquvchi arteria pontis qon bilan taminlaydi
152
Cerebellum ---- miyacha
Orqa kalla chuqurchasida joylashadi. Bosh miya yarimsharlaridan --- fissura
transversa cerebri yordamida ajraladi.
2 ta yarimshari bor
1)
hemisphaeria dextra
2)
hemisphaeria sinistra
Bularni bir-biridan chuvalchangsimon qism --- vermis ajratib turadi.
2 ta yuzasi bo`ladi.
1)
facies superior
2)
facies inferior
Bularni bir-biridan gorizontal yoriq --- fissura horizontalis ajratib turadi
Miyacha 3 juft oyoqchasi yordamida boshqa miyalar bilan bog`lanadi.
1)
pedunculi cerebellaris superior --- o`rta miya
2)
pedunculi cerebellaris inferior --- uzunchoq miya bilan
3)
pedunculi cerebellaris media --- ko`prik bilan
Ko`ndalang kesmasi 2 ta moddadan tuzilgan.
1)
Kulrang modda ---- perferiyada joylashadi
2)
Oq modda ---- markazda joylashadi
Oq moddaning kulrang modda ichiga botib kirishi, daraxtning kurtaklanishini
eslatadi, bunga hayot daraxti --- arbor vitae deyiladi.
Kulrang moddada 4 juft yadro bo`ladi
1)
nucleus fastigi --- cho`qqi o`zagi. Vestibular apparatni boshqaradi.
2)
nucleus dentatus --- qo`l-oyoq mushaklar faoliyatini boshqaradi.
3)
nucleus globus --- sharsimon o`zak
4)
nucleus emboliformis --- po`kaksimon o`zak
Globus bilan emboliformis --- bosh, bo`yin hamda tana mushaklar faoliyatini
boshqaradi.
Qon bilan taminlanishi:
1)
arteria cerebelli inferior posterior --- arteria vertebralis dan chiqadi
2)
arteria cerebelli inferior anterior
arteria basillaris dan chiqadi
3)
arteria cerebelli superior
To`rtinchi qorincha ---- ventriculus quartus
153
Hosil qilishda o`rta miya, miyacha, ko`prik, uzunchoq miya qatnashadi.
Aloqalari:
1)
Yuqoridan ---- miya suv yo`li orqali uchinchi qorincha bilan
2)
Pastdan ---- apertura mediana ventriculi quarti ( Majanti teshigi ) canalis
centralis ga ulanib orqa miya bilan aloqa qiladi.
3)
Yondan ---- apertura lateralis ventriculi quarti ( Lyushka teshigi ) bosh
miyaning subaroxnoidal bo`shlig`i bilan aloqa qiladi.
To`rtinchi qorinchaning tomini: yuqoridan miyachaning 1 juft oyoqchasi bilan
1 juft miya chodiri ---- velum medullaris superior hosil qiladi. Pastdan
miyachaning 1 juft pastki oyoqchasi hosil qiladi.
To`rtinchi qorinchaning tubini: ko`prik bilan uzunchoq miyaning dorsal yuzasi
ya`ni fossa rhomboidea hosil qiladi.
Rombsimon chuqurcha ---- fossa rhomboidea
2 ta qismi bor
1)
Yuqorigi qism
2)
Pastki qism
Bularni bir-biridan stria medullaris ajratadi. Stria medullaris 8-juft bosh miya
nervining nerv tolalari hisoblanadi.
Sulcus medianus 2 ta qismga bo`ladi.
1)
O`ng qism
2)
Chap qism
Sulcus medianus ning ikki yon tomonida eminentia medialis bo`lib, bu bosh
miya kulrang moddalarining to`planishi hisobiga hosil bo`ladi.
Eminentia medialis ning yuqorisida yuz do`mbog`i --- colliculus facialis bo`lib,
bu 6-7-juft bosh miya nervining harakat o`zaklarini to`planishi hisobiga hosil
bo`ladi.
Rombsimon chuqurchaning yon tomonida area vestibularis bo`lib, 8-juft bosh
miya nervining sezuvchi yadrolari joylashadi.
Rombsimon chuqurchaning pastki uchligida 2 juft uchburchak bo`ladi.
1)
Ichki tarafdagisi --- trigonum nucleus nervus hypoglossus --- 12-juft bosh miya
nervining harakat yadrosi joylashadi.
2)
Tashqi tarafdagisi --- trigonum nucleus dorsalis nervi vagi --- 10-juft bosh
miya nervining vegetativ o`zagi joylashadi.
154
Uzunchoq miya ---- mylencephalon
Ortqi miya bilan orqa miya orasida joylashgan. Rhombencephalon pufagidan
hosil bo`ladi. Uzunligi 2-2.5 sm, clivus da joylashadi.
3 ta nomi bor.
1)
mylencephalon --- tashqi tuzulishi orqa miyaga, ichki tuzulishi bosh miyaga
o`xshagani uchun
2)
medulla oblangata --- orqa miyaning davomi bo`lganligi uchun
3)
bulbus cerebri --- piyozcha shakliga o`xshagani uchun
4 ta yuzasi bor
1)
facies ventralis
2)
facies dorsalis
3)
facies lateralis ---- 1 juft
Ventral yuzasida yoriq --- fissura mediana anterior bilan sulcus lateralis
anterior bo`ladi. Sulcus lateralis anterior dan 12-juft bosh miya nervi chiqadi.
Natijada ichki tarafda 1 juft piramida, tashqi tarafda 1 juft oliva hosil bo`ladi.
Dorsal yuzasida --- sulcus mediana posterior bilan sulcus lateralis posterior
bo`ladi. Sulcus lateralis posterior dan 9-10-11-juft bosh miya nervlari chiqadi.
Uzunchoq miyaning funiculus posterior ida orqa miyadagi kabi, sulcus
intermedius posterior bo`lib, u orqa tizimchani 2 ta tutamga ajratadi.
1)
faciculus gracilis ---- nozik tutam ( Goll tutami )
2)
faciculus cuneatus ---- ponasimon tutam ( Burdax tutami )
Bularning yadrolari yuqoriga ko`tarilib, yig`ilib --- nucleus gracilis yoki
tuberculum gracilis, nucleus cuneatus yoki tuberculum cuneatus ni hosil qiladi.
Uzunchoq miyani ko`ndalang kesganimizda 2 ta moddadan tuzilganligi
ko`rinadi.
1)
Kulrang modda --- nafas olish, qon aylanish markazi hamda moddalar
almashinuvi bilan hazm qilish markazi joylashadi
2)
Oq modda
Uzunchoq miyani arteria vertebralis dan chiquvchi arteria spinalis posterior
qon bilan taminlaydi.
Bosh miya yadrolari
155
Rombsimon chuqurchada 3-12-juft bosh miya nervlarining yadrolari
joylashadi. 1-2-juft nervlarda yadro bo`lmaydi.
1)
3-juft nerv ---- nervus occulomotorius
2 ta o`zagi bor
a)
harakat o`zagi --- nucleus nervus occulomotorius
b)
vegetativ o`zagi --- nucleus nervus occulomotorius accessorius ( Yakubovich
o`zagi )
Bular miya suv yo`lining tubida colliculus superior qarshisida joylashgan.
2)
4-juft nerv --- nervus trochlearis
1 ta o`zagi bor
a)
harakat o`zagi --- nucleus nervus motorius
Bu miya suv yo`lining tubida colliculus inferior qarshisida joylashgan.
3)
5-juft nerv --- nerv trigeminus
4 ta o`zagi bor
a)
harakat o`zagi --- nucleus nervus motorius --- ko`prikning dorsal yuzasida
eminentia medialis da joylashadi.
Qolgan 3 tasi sezuvchi o`zaklar
b)
nucleus pontis --- ko`prikda joylashgan
c)
nucleus mesencephalica --- o`rta miyada
d)
nucleus spinalis --- orqa miyada
4)
6-juft nerv --- nervus abdusens
1 ta o`zagi bor
a)
harakat o`zagi --- nucleus nervus motorius --- ko`prikning dorsal yuzasida
colliculus facialis da joylashgan
5)
7-juft nerv --- nervus facialis
3 ta o`zagi bor
a)
harakat o`zagi --- nucleus nervus motorius
156
b)
vegetativ o`zagi --- nucleus salivatorius superior --- yuqorigi so`lak ajratuvchi
o`zak
c)
sezuvchi o`zak --- nucleus solitarius --- 7, 9, 10 - juft nervlar uchun umumiy
bo`ladi
Hammasi ko`prikning dorsal yuzasida joylashgan
6)
8-juft nerv --- nervus vestibulocochlearis
2 ta qismi bor
1)
pars cochlearis
2)
pars vestibularis
Pars cochlearis ning 2 ta o`zagi bor
a)
nucleus cochlearis anterior
b)
nucleus cochlearis posterior
Pars vestibularis ning 4 ta o`zagi bor
a)
nucleus vestibularis superior ( Bexterev o`zagi )
b)
nucleus vestibularis inferior ( Roller o`zagi )
c)
nucleus vestibularis lateralis ( Deyters o`zagi )
d)
nucleus vestibularis medialis ( Shvalbe o`zagi )
Hammasi area vestibularis da joylashadi.
7)
9-juft nerv --- nervus glossapharyngeus
3 ta o`zagi bor
a)
harakat o`zagi --- nucleus ambiguus --- 9-10-juft nervlar uchun umumiy
b)
sezuvchi o`zagi --- nucleus solitarius
c)
vegetativ o`zagi --- nucleus salivatorius inferior
Hammasi uzunchoq miyaning dorsal yuzasida joylashgan.
8)
10-juft nerv --- nervus vagus
3 ta o`zagi bor
a)
harakat o`zagi --- nucleus ambiguus
d)
sezuvchi o`zagi --- nucleus solitarius
157
b)
vegetativ o`zagi --- nucleus dorsalis nervi vagi
Hammasi uzunchoq miyaning dorsal yuzasida joylashgan.
9)
11-juft nerv --- nervus accessorius
2 ta o`zagi bor
a)
harakat o`zagi --- nucleus cranialis yoki caudalis --- uzunchoq miyada
joylashadi
b)
harakat o`zagi --- nucleus spinalis --- orqa miyada joylashadi
10)
12-juft nerv --- nervus hypoglossus
1 ta o`zagi bor
a)
harakat o`zagi --- nucleus nervus hypoglossus --- rombsimon chuqurchaning
pastki uchligidagi --- trigonum nucleus nervus hypoglossus joylashgan
Bosh miya yarimsharlarida 2 xil modda tafovut qilinadi:
1)
Oq modda
2)
Kulrang modda
Oq moddasida 3 xil tolalar joylashadi
1)
Assotsiativ --- bitta bosh miya yarimsharida joylashgan bir-biriga yaqin
bo`lgan markazlarni uzviy bog`laydi.
2)
Comissural --- o`ng va chap yarimsharda joylashgan bir-biriga o`xshash
bo`lgan markazlarni bog`laydi --- qadoq tana, gumbaz, comissura cerebri
anterior, comissura cerebri posterior
3)
Proyeksion --- po`stloq markazlarini po`stloq osti markazlar bilan bog`laydi.
Qadoq tana --- corpus collosum
Tarkibida comissural tolalarni saqlaydi
5 ta qismi bor
1)
splenius --- qayishi
2)
truncus --- ustuni
3)
genus --- tizzasi
4)
rostrum --- tumshug`i
5)
lamina rostlaris --- tumshuq plastinkasi
158
Gumbaz --- fornix
Tarkibida comissural tolalarni saqlaydi
4 ta qismi bor
1)
corpus fornix
2)
crus fornix
3)
comissura fornix
4)
columna fornix
Corpora mamillaris bo`lib tugaydi.
Yon qorincha --- ventriculus lateralis
Bu oxirgi miyaning bo`shlig`i hisoblanadi.
4 ta qismi bor
1)
cornu anterior --- lobus frontalis da joylashgan
2)
cornu posterior --- lobus occipitalis da joylashgan
3)
pars centralis --- ichki kapsula tizzasini yo`qolgunga qadar kessak orqasida
joylashgan --- lobus pareitalis da
4)
cornu inferior --- yadro qobig`i --- putamen ning ostida lobus temporalis da
joylashgan
Cornu anterior ning 3 ta devori bor
1)
Lateral devorini --- caput nucleus caudatus hosil qiladi
2)
Medial devorini --- cavum septum pellucidum atrofidagi oq modda hosil
qiladi
3)
Oldingi yuqori devorini --- qadoq tananing genus qismining tolalari hosil
qiladi
Cornu posterior ning 4 ta devori bor
1)
Lateral devorini --- bosh miya yarimsharlarining oq moddasi hosil qiladi
2)
Yuqori devorini --- qadoq tananing splenius qismining tolalari hosil qiladi
3)
Pastki devorini --- trigonum collateralis hosil qiladi. Bu sulcus collateralis ning
botib kirishi hisobiga hosil bo`ladi.
4)
Medial devorida --- 2 ta tepacha bo`ladi
a)
bulbus cornu posterior --- sulcus pareitooccipitalis ning botib kirishi
natijasida hosil bo`ladi.
159
b)
calcar avis --- sulcus calcarinus hisobiga hosil bo`ladi.
Pars centralis da 3 ta devori bor
1)
Yuqori devorini --- qadoq tananing truncus qismining hosil qiladi
2)
Medial devorini --- corpus nucleus caudatus hosil qiladi
3)
Tubini --- talamus opticus ning medial yuzasi hosil qiladi
Cornu inferior ning 4 ta devori bor
1)
Lateral devorini --- bosh miya yarimsharlarining oq moddasi hosil qiladi
2)
Medial devorini --- gyrus paragepacampus hosil qiladi
3)
Yuqori devorini --- cauda nucleus caudatus hosil qiladi
4)
Pastki devorini --- eminentia collateralis hosil qiladi
Yon qorincha Manroi teshigi yordamida uchinchi qorincha bilan aloqa qiladi.
Ichki kapsula --- capsula interna
Bundan proyeksion tolalar o`tadi
3 ta qismi bor
1)
crus anterior
2)
crus posterior
3)
genus
Crus anterior devorlari
Lateral devorini --- yasmiqsimon o`zak --- nucleus lentiformis hosil qiladi
Medial devorini --- caput nucleus caudatus hosil qiladi
Crus posterior devorlari
Medial devorini --- nucleus lentiformis hosil qiladi
Lateral devorini --- yasmiqsimon o`zak --- nucleus lentiformis hosil qiladi
Genus ning devorlari
Lateral devorini --- yasmiqsimon o`zak --- nucleus lentiformis hosil qiladi
Medial devorini --- corpus fornix hosil qiladi
Asos o`zaklari --- 3 ta
160
A)
Tag`il tana --- corpus striatum
Tarkibiga 2 ta yadro kiradi
1)
nucleus lentiformis --- yasmiqsimon o`zak
2)
nucleus caudatus --- dumli o`zak
Nucleus caudatus ning 3 ta qismi bor
1)
caput
2)
corpus --- ichki kapsula tizzasini tagida bo`ladi
3)
cauda --- putamen ning tagida bo`ladi
Nucleus caudatus ning boshi yon qorincha oldingi shoxining lateral devorini
hosil qiladi
Nucleus caudatus ning tanasi yon qorincha markaziy qismining medial
devorini hosil qiladi
Nucleus caudatus ning dumi yon qorincha pastki shoxining yuqori devorini
hosil qiladi
Nucleus lentiformis ichki kapsulaning uchchala qismining yon devorini
hosil qiladi.
3 ta qismi bor
1)
putamen --- yadro qobig`i
2)
globus pallidus lateralis (rangpar shar)
3)
globus pallidus medialis
B)
To`siq ---- claustrum
Yasmiqsimon o`zak bilan insula --- orolcha o`rtasida joylashgan.
To`siq bilan yasmiqsimon o`zak o`rtasida capsula externa bor
To`siq bilan insula o`rtasida capsula extrema bor
To`siq capsula externa ni capsula extrema dan ajratib turadi.
C)
Bodomsimon tana --- corpus amigdoloideum
Bosh miya yarimsharlarining chakka bo`lagini oq moddasi ichida joylashadi
Bajaradigan vazifasiga ko`ra po`stloq osti hidlov markazi hisoblanadi
Bularni hammasini --- arteria choroidea anterior qon bilan taminlaydi.
Orqa miya nervlari ---- nervus spinalis
161
Odamda 31 juft orqa miya nervlari tafovut qilinadi. Orqa miyaning kulrang
moddasini oldingi shoxidan harakat, orqa shoxidan sezuvchi tolalar ( radix
motoria et sensoria ) chiqib umurtqalar tanasidagi incisura vertebralis superior
et inferior larning birlashishidan hosil bo`lgan foramen intervertebralis lar
ro`parasida qo`shilib --- ganglion spinalis ni hosil qiladi.
Ganglion spinalis lardan nervus spinalis lar chiqadi. Nervus spinalis dan 4 ta
tarmoq chiqadi.
1)
ramus anterior ---- tananing oldingi sohasini qo`l-oyoqlarning mushaklari va
terisini innervatsiya qiladi
2)
ramus posterior ---- tananing orqa sohasidagi chuqur mushaklar bilan
terisini innervatsiya qiladi
3)
ramus meningeus ---- chiqqan teshigiga qayta kirib, orqa miya pardalari
bilan bosh miya pardalarini innervatsiya qiladi.
4)
ramus communicans ---- endokrin bezlari va qon-tomirlar devorini
innervatsiya qiladi
Orqa miya nervlari 2 ta katta guruhga bo`linadi
1)
Oldingi shoxlari
2)
Orqa shoxlari
Orqa miya nervlarining orqa shoxlari 5 ta qismga bo`linadi
1)
ramus dorsalis nervus cervicalis
2)
ramus dorsalis nervus thoracica
3)
ramus dorsalis nervus lumbalis
4)
ramus dorsalis nervus sacralis
5)
ramus dorsalis nervus coccygeus
1-bo`yin orqa miya nervining orqa shoxi --- nervus suboccipitalis deyiladi. Bu
ensa bilan 1-bo`yin umurtqasi orasidan chiqadi. Bu harakatlantiruvchi nerv
bo`lib, ensa osti mushaklarini innervatsiya qiladi.
2-bo`yin orqa miya nervining orqa shoxi --- nervus occipitalis major deyiladi.
Bu aralash nerv hisoblanib, 2 xil tolalari bo`ladi.
1)
Kalta tolalari --- musculus semispinalis capitis, musculus splenus capitis,
musculus splenus cervix larni inervatsiya qiladi
2)
Uzun tolalari --- ensa terisini innervatsiya qiladi
Qolgan 6 ta bo`yin orqa miya nervlarining orqa shoxi hamda 12 ta ko`krak
orqa miya nervlarining orqa shoxlari nomga ega emas. Ular o`zining atrofida
joylashgan chuqur mushaklari bilan terisini innervatsiya qiladi.
162
1-2-3- bel orqa miya nervining orqa shoxi --- nervus clunium superior deyiladi.
Bu sezuvchi nerv bo`lib, crista iliaca ning yuqorisidagi terini innervatsiya qiladi.
4-5- bel orqa miya nervining orqa shoxi nomga ega emas. Ular o`zining
atrofidagi mushak va terini innervatsiya qiladi.
1-2-3-dumg`aza orqa miya nervining orqa shoxi --- nervus clunium medius
deyiladi. Bu musculus gluteus maximus ni qoplab turgan terini innervatsiya
qiladi.
4-5-dumg`aza va 1-dum orqa miya nervining orqa shoxi --- nervus
anacoccygeus deyiladi. Bu oraliq terisini innervatsiya qiladi.
Orqa miya nervlarining orqa shoxlari chigal hosil qilmaydi.
Orqa miya nervlarining oldingi shoxlari odamda 5 xil chigal hosil qiladi.
1)
plexus cervicalis
2)
plexus brachialis
3)
plexus lumbalis
4)
plexus sacralis
5)
plexus coccygeus
Bo`yin chigali ---- plexus cervicalis
Orqa miya nervining oldingi shoxini C
1
- C
4
larning qo`shilishidan hosil bo`ladi.
Bo`yin chigali yon tomondan musculus sternocleidomastoideus, orqa
tomondan musculus scalenus media, oldingi tomondan musculus scalenus
anterior orasidan chiqadi.
Tarmoqlari 3 xil
1)
Sezuvchi tarmoqlar
2)
Harakat tarmoqlari
3)
Aralash tarmoqlar
Sezuvchi tarmoqlar:
1)
nervus auricularis magnus --- C
3
dan chiqadi. Quloq suprasi va tashqi eshituv
yo`li terisini innervatsiya qiladi.
163
2)
nervus occipitalis minor --- C
2
- C
3
dan chiqadi. Ensaning yon terisini
innervatsiya qiladi
3)
nervus transversus colli --- C
2
- C
3
dan chiqadi. Musculus platysma ni qoplab
turgan terisini innervatsiya qiladi
4)
nervus supraclavicularis --- C
3
- C
4
dan chiqadi. Bu musculus deltoideus,
musculus pectoralis major, musculus pectoralis minor ni qoplab turgan terisini
innervatsiya qiladi
Harakat tolalari:
1)
ramus muscularis --- bo`yinning chuqur qavat mushaklarini innervatsiya qiladi.
2)
ramus trapezius --- musculus trapezius ni nervus accessorius bilan birga
innervatsiya qiladi
3)
ramus sternocleidomastoideus --- musculus sternocleidomastoideus ni nervus
accessorius bilan birga innervatsiya qiladi
4)
nervus cervicalis ascendens --- yuqoriga ko`tarilib, 12-juft bosh miya nervidan
chiqadigan ramus descendens bilan til osti suyagi tanasining yon tomonida
birlashib, bo`yin sirtmog`i --- ansa cervicalis ni hosil qiladi. Bu til osti suyagining
ostki mushaklarini innervatsiya qiladi
Aralash tola:
1)
nervus phrenicus --- C
3
- C
4
yoki C
4
- C
5
orqa miya nervining oldingi shoxlarini
qo`shilishidan hosil bo`ladi. Nervus phrenicus apertura thoracica superior ga
yaqinlashganda o`ngi o`mrov osti arteriyasi va venasi orasi orqali o`tib, ko`krak
bo`shig`ining ichiga kiradi. Chapi umumiy uyqu arteriyasi bilan o`mrov osti
arteriyasi orasidan o`tib, ko`krak bo`shlig`ining ichiga kiradi. Uning sezuvchi
tolalari --- pleura, pericard, peritonium ni innervatsiya qiladi. Harakat tolalari
diaphragma ni innervatsiya qiladi.
Yelka chigali ---- plexus brachialis
C
5
- C
8
hamda Th
1
orqa miya nervining oldingi shoxlarining qo`shilishidan
hosil bo`ladi.
Tarmoqlari 2 guruh
1)
O`mrov usti tarmoqlari --- kalta tarmoqlari
2)
O`mrov osti tarmoqlari --- uzun tarmoqlari
164
Kalta tarmoqlari --- 7 ta
1)
nervus dorsalis scapulae --- C
5
dan chiqadi. Musculus levator scapulae,
musculus rhomboidea major, musculus rhomboidea minor ni innervatsiya qiladi
2)
nervus thoracicus longus --- C
5
- C
6
dan chiqadi. Musculus serratus anterior ni
innervatsiya qiladi
3)
nervus subclavius --- C
5
dan chiqadi. Musculus subclavius ni innervatsiya
qiladi.
4)
nervus subscapularis --- C
5
- C
7
dan chiqadi. Musculus subscapularis,
musculus teres major ni innervatsiya qiladi.
5)
nervus suprascapularis --- C
5
- C
6
dan chiqadi. Musculus supraspinatus,
musculus infraspinatus ni innervatsiya qiladi.
6)
nervus thoracodorsalis --- C
5
- C
7
dan chiqadi. Musculus latissimus dorsi ni
innervatsiya qiladi.
7)
nervus pectoralis lateralis et medialis --- eng uzuni bo`lib, C
5
- Th
1
dan
chiqadi. Laterali musculus pectoralis major ni, mediali musculus pectoralis minor
ni innervatsiya qiladi.
Uzun tarmoqlari 3 ta ustunga bo`linadi
1)
faciculus lateralis
2)
faciculus medialis
3)
faciculus posterior
Faciculus lateralis dan 2 ta tarmoq beradi
1)
nervus musculocutaneus --- 2 ta tarmoq beradi
a)
ramus muscularis --- yelkaning oldingi guruh mushaklarini innervatsiya
qiladi
b)
nervus cutaneus antebrachii lateralis --- bilakning oldingi va yon terisini
innervatsiya qiladi
2)
radix medialis --- medial poyadan chiquvchi radix lateralis bilan qo`shilib,
nervus medianus ni hosil qiladi
Faciculus medialis dan chiqadigan tarmoqlar:
1)
nervus medianus ---- yelkaning oldingi sohasidagi sulcus bicepitalis medialis
da joylashib, yelka sohasiga tarmoq bermaydi. Fossa cubiti ga kelib, bilakning
oldingi yuzasidagi sulcus medianus da joylashib, ramus muscularis tarmog`ini
beradi va bilakning oldingi guruh mushaklaridan 7,5 tasini innervatsiya qiladi.
Musculus flexor carpiulnaris ni to`liq, musculus flexor digitorum profundus ni
medial chetini innervatsiya qilmaydi. So`ngra ramus muscularis retinoculum
165
flexorum dan o`tgandan keyin thenar mushaklarni to`liq va mesothenar
mushaklarni 3.5 barmog`inikini innervatsiya qiladi. Nervus medianus kaft
sohasiga 2-tarmoq --- nervus digitalis palmaris ni berib, 3.5 barmoq terisini, kaft
orqasiga nervus digitalis dorsalis ni berib, 3.5 ta distal falangalarning terisini
innervatsiya qiladi.
2)
nervus ulnaris ---- bu ham sulcus bicepitalis medialis da joylashib, yelka
sohasiga tarmoq bermaydi. Fossa cubiti sohasida 1-tarmoq ramus articularis ni
berib, tirsak bo`g`imini innervatsiya qiladi. So`ngra bilakning oldingi yuzasidagi
sulcus ulnaris da joylashib 2-tarmoq ramus muscularis ni beradi. Bu bilakning
oldingi yuzasidagi 1,5 ta mushakni (musculus flexor carpi ulnaris, musculus
flexor digitorum profundus ning medial chetini) innervatsiya qiladi. So`ngra
ramus muscularis kaft sohasiga kelib, hypothenar va 1.5 ta chuvalchangsimon
mushakni innervatsiya qiladi. Nervus ulnaris kaft sohasiga ramus digitalis
palmaris ni berib, 1.5 barmoq terisini, kaft orqasiga ramus digitalis dorsalis ni
berib, 2.5 barmoq terisini innervatsiya qiladi.
3)
nervus cutaneus brachii medialis --- yelkaning oldingi yuza terisini
innervatsiya qiladi
4)
nervus cutaneus antebrachii medialis --- bilakning oldingi yuza terisini
innervatsiya qiladi
Faciculus posterior dan chiqadigan tarmoqlar:
1)
nervus axillaris ---- foramen quadralaterum orqali yelkaning orqa tarafiga
o`tib, 1-tarmoq ramus muscularis ni berib, musculus deltoideus bilan musculus
teres minor ni innervatsiya qiladi. So`ngra 2-tarmoq nervus cutaneus brachii
posterior lateralis ni berib, yelkaning orqa yon terisini innervatsiya qiladi.
2)
nervus radialis ---- bu arteria profunda brachii bilan birgalikda yelkaning orqa
tarafiga o`tib, 1-tarmoq ramus muscularis ni berib, yelkaning va bilakning orqa
guruh mushaklarini innervatsiya qiladi. So`ngra 2- va 3-tarmoq nervus cutaneus
brachii posterior bilan nervus cutaneus antebrachii posterior ni berib, yelka bilan
bilakning orqa yuza terisini innervatsiya qiladi. Nervus radialis kaft orqasiga
ramus digitalis dorsalis ni berib, 2.5 barmoq terisini innervatsiya qiladi.
Bel chigali ---- plexus lumbalis
Th
12
- L
4
orqa miya nervi oldingi shoxlarining qo`shilishidan hosil bo`ladi.
Tarmoqlari 2 guruhga bo`linadi.
166
1)
Kalta tarmoqlari
2)
Uzun tarmoqlari
Kalta tarmoqlari:
1)
ramus muscularis --- musculus iliacus, musculus psoas major, musculus psoas
minor, musculus quadratus lumborum larni innervatsiya qiladi.
Uzun tarmoqlari:
1)
nervus iliohypogastricus --- tarmoqlari:
a)
ramus muscularis --- qorinning oldingi va lateral guruh mushaklarini
innervatsiya qiladi.
b)
ramus cutaneus --- qorinning oldingi va leteral guruh mushaklarini qoplab
turgan terisini innervatsiya qiladi.
2)
nervus ilioinguinalis --- chov kanalining ichiga kirib, erkaklarda urug`
tizimchasi, ayollarda bachadon yumaloq boylami ostidan o`tib, chov kanalidan
chiqib tarmoqlar beradi.
a)
ramus muscularis --- qorinning lateral guruh mushaklari innervatsiya qiladi
b)
nervus scrotalis anterior --- Erkaklarda yorg`oq terisini, urug` tizimchasini,
urug` pufakchasini, moyakni innervatsiya qiladi. Ayollarda esa bachadon
yumaloq boylami bilan jinsiy lablarni innervatsiya qiladi
3)
nervus genitofemoralis --- tanosil-son nervi --- chov kanaliga kirishdan oldin 2
ta tarmoq beradi.
a)
ramus genitalis ---- chov kanali ichiga kirib, erkaklarda urug` tizimchasi,
ayollarda bachadon yumaloq boylamining oldidan o`tib, erkaklarda urug`
pufakchasi, prostata bezi, kuper bezi, moyak, moyak ortig`i, urug` tizimchasini
innervatsiya qiladi. Ayollarda bachadon yumaloq boylami bilan jinsiy lablarni
innervatsiya qiladi.
b)
ramus femoralis ---- lacuna vasorum orqali sonning oldingi yuzasiga o`tib,
trigonum femoralis ni qoplab turgan terisini innervatsiya qiladi.
4)
nervus cutaneus femoris lateralis --- sonning tashqi yuza terisini innervatsiya
qiladi
5)
nervus femoralis ---- lacuna musculorum orqali sonning oldingi tarafiga o`tib,
3 ta tarmoq beradi.
a)
ramus muscularis --- sonning oldingi guruh mushaklarini innervatsiya qiladi
b)
nervus cutaneus anterior --- sonning oldingi yuza terisini innervatsiya qiladi
c)
nervus saphenus ---- yashirin nerv. Bu sonning medial tomonidagi canalis
adductorius orqali o`tib, taqim osti chuqurchasi sohasida 2 ta tarmoq beradi.
ramus infrapatellaris --- tizza bo`g`imini innervatsiya qiladi
167
nervus cutaneus cruris medialis ---- boldirning medial yuzasi terisini bosh
barmoq terisigacha innervatsiya qiladi
6)
nervus obturatorius ---- arteria obturatorius, vena obturatorius bilan
birgalikda, kichik chanoq bo`shlig`idagi canalis obturatorius orqali sonning
medial tarafiga o`tib, tarmoqlar beradi.
a)
ramus muscularis ---- 2 ta shoxga bo`linadi
1)
ramus anterior ---- musculus pectenius, musculus adductor longus,
musculus adductor brevis, musculus gracilis larni innervatsiya qiladi. O`zidan
bitta tarmoq ramus pubicus ni berib, qov suyagini innervatsiya qiladi.
2)
ramus posterior ---- musculus adductor magnus bilan musculus
obturatorius externus ni innervatsiya qiladi. O`zidan bitta tarmoq ramus
acetobularis ni berib, son-chanoq bo`g`imini innervatsiya qiladi.
b)
ramus cutaneus ---- sonning medial yuza terisini innervatsiya qiladi.
Dumg`aza chigali ---- plexus sacralis
L
4
- S
3
orqa miya nervlari oldingi shoxlarining qo`shilishidan hosil bo`ladi.
Tarmoqlari 2 guruhga bo`linadi
1)
Kalta tarmoqlari
2)
Uzun tarmoqlari
Kalta tarmoqlari:
1)
ramus muscularis --- musculus iliacus, musculus psoas major, musculus psoas
minor, musculus quadratus lumborum, musculus periformis, musculus gemellus
superior, musculus gemellus inferior, musculus obturatorius externus, musculus
obturatorius internus larni innervatsiya qiladi.
2)
musculus gluteus superior --- musculus gluteus medius, musculus gluteus
minimus, musculus periformis, musculus obturatorius externus, musculus
obturatorius internus larni innervatsiya qiladi
3)
musculus gluteus inferior --- foramen infraperiformis orqali dumbaning orqa
tarafiga o`tib, musculus gluteus maximus bilan son-chanoq bo`g`imini
innervatsiya qiladi.
4)
nervus pudendus ---- uyatli nerv. Bu nervning erkak va ayollar uchun bir xil
tarmoqlari:
168
a)
nervus rectalis inferior --- to`g`ri ichakning pastki qismini
b)
nervus perinealis --- oraliqni
c)
nervus uretralis --- siydik yo`llarini innervatsiya qiladi
Erkaklardagi tarmoqlari: Ayollardagi tarmoqlari:
nervus bulbus penis nervus bulbus clitoris
nervus profunda penis nervus profunda clitoris
nervus scrotalis posterior nervus labialis posterior
Uzun tarmoqlari:
1)
nervus ischiadicus ---- sonning orqa guruh mushaklarini innervatsiya qiladi
2)
nervus cutaneus femoris posterior ---- sonning orqa yuza terisini innervatsiya
qiladi
Nervus ischiadicus taqim osti chuqurchasining yuqori uchligida 2 ga bo`linadi
1)
nervus tibialis
2)
nervus peroneus communis
Nervus tibialis --- nervus ischiadicus ning bevosita davomi bo`lib, boldirning
orqa guruh mushaklarini innervatsiya qiladi. Nervus tibialis axil payining
tagidagi canalis cruropopliteus da 2 ta oxirgi tarmoqlarini beradi.
1)
nervus plantaris lateralis ---- sulcus plantaris lateralis da joylashadi
2)
nervus plantaris medialis ---- sulcus plantaris medialis da joylashadi
Bular tovon mushaklari bilan terisini innervatsiya qiladi
Nervus tibialis yana ---- nervus cutaneus surae medialis ni berib, boldirning
medial yuza terisini innervatsiya qiladi.
Nervus peroneus communis 3 ta tarmoq beradi.
1)
nervus cutaneus surae lateralis ---- boldirning lateral yuza terisini innervatsiya
qiladi. Bu nervus cutaneus surae medialis bilan anastomoz hosil qilishidan ----
nervus suralis hosil bo`ladi. Nervus suralis boldirning orqa yuza terisini
innervatsiya qiladi
2)
nervus peroneus superficialis ---- boldirning lateral guruh mushaklarini
innervatsiya qiladi
3)
nervus peroneus profundus ---- boldirning oldingi guruh mushaklarini
innervatsiya qiladi
169
Bosh miya nervlari
Bajaradigan vazifasiga ko`ra 3 guruhga bo`linadi.
1)
Sezuvchi bosh miya nervlari ---- 1-, 2-, 8- juft nervlar kiradi. Teri, shilliq parda,
serroz pardalarni innervatsiya qiladi
2)
Harakatlantiruvchi bosh miya nervlari ---- 3-, 4-, 6-, 7-, 11-, 12- juft nervlar
kiradi. Mushaklarni innervatsiya qiladi.
3)
Aralash bosh miya nervlari ---- 5-, 9-, 10- juft bosh miya nervlari kiradi.
Muskullar, teri, shilliq va serroz pardalarni innervatsiya qiladi.
1-juft nerv --- nervus olfactorius --- hidlov nervi
Sezuvchi nerv bo`lib, o`zak va tuguni bo`lmaydi. Shuning uchun rombsimon
chuqurchada joylashmaydi.
miya bo`shlig`idan chiqish joyi ---- bulbus olfactorius
kalla asosidan chiqish joyi ---- lamina cribrosa
3 ta neyroni bor
1)
Yuqori burun yo`lining shilliq qavatidagi regio olfactorius dan boshlanib,
lamina cribrosa orqali o`tib, bulbus olfactorius da tugaydi.
2)
bulbus olfactorius dan boshlanib, tractus olfactorius orqali o`tib, trigonum
olfactorius da tugaydi.
3)
substantia perforantes anterior dan boshlanib 3 ta tutamga ajraladi
a)
stria olfactorius lateralis ---- qadoq tana ustidan o`tib, uncus da tugaydi
b)
stria olfactorius intermedia ---- qadoq tana ostidan o`tib, uncus da tugaydi
c)
stria olfactorius medialis ---- kalta tola bo`lib, qarama-qarshi tomonga o`tib,
uncus da tugaydi
Innervatsiyasi ---- yuqori burun yo`lining shilliq qavatini
Nervning po`stloq markazi uncus da, po`stloq osti markazi esa corpora
mamillaria bilan corpus amigdoloideum da joylashgan.
2-juft nerv ---- nervus opticus ---- ko`ruv nervi
Sezuvchi nerv bo`lib, o`zak va tuguni bo`lmaydi. Shuning uchun rombsimon
chuqurchada joylashmaydi.
miya bo`shlig`idan chiqish joyi ---- chiasma opticus
kalla asosidan chiqish joyi ---- canalis opticus
170
4 ta neyroni bor
1)
Kolbacha va tayoqchalarda joylashgan
2)
Bipolyar hujayralarda joylashgan
3)
Ganglioz yoki multipolyar hujayralarda joylashgan
Bu 3 ta neyron ko`zning to`r pardasida joylashadi. 3-neyronning aksonidan ---
nervus opticus hosil bo`ladi. Nerv ko`ruv kanali orqali chiqib ko`ruv kesishmasi
sohasida 70% tolalari kesishadi, 30% tolalari kesishmaydi.
4)
tractus opticus ga kelib, 2 ta tutamga bo`linadi
a)
methatalamus ning corpus geniculatum lateralis idan boshlanib, pulvinar
talami orqali o`tib, sulcus calcarinus da tugaydi. Bu yerda nervning po`stloq
markazi joylashadi
b)
O`rta miya to`rt tepaligining yuqori tepachasi --- colliculus superior da
joylashadi. Bu yerda nervning po`stloq osti markazi joylashgan.
Nervning 4 ta qismi bor
1)
Intrabulbar ---- 0.5-1.5 mm
2)
Retrobulbar ---- 25-30 mm
3)
Kanal ichi ---- 5-8 mm. Kanaldan nervus opticus dan tashqari arteria
ophtalmica o`tadi.
4)
Kalla ichi ---- 14-17 mm
Innervatsiyasi ---- ko`z olmasining oqsilli, tomirli va to`r pardasini
3-juft nerv ---- nervus occulomotorius ---- ko`zni harakatlantiruvchi nerv
2 ta yadrosi bor
1)
harakat yadrosi ---- nucleus nervus occulomotorius
2)
vegetativ yadrosi ---- nucleus nervus occulomotorius accessorius ( Yakubovich
o`zagi )
Yadrolar miya suv yo`lining tubida colliculus superior qarshisida joylashadi.
miya bo`shlig`idan chiqish joyi ---- o`rta miya oyoqchalari orasidan
kalla asosidan chiqish joyi ---- fissura orbitalis superior
Nerv fissura orbitalis superior orqali ko`z kosasining ichiga kirganda 2 ta
shoxga bo`linadi.
1)
ramus superior ---- musculus levator palpebri superior bilan musculus
rectus oculi superior ni innervatsiya qiladi
171
2)
ramus inferior ---- musculus rectus oculi inferior, musculus rectus oculi
media, musculus obliquus oculi inferior ni innervatsiya qiladi
4-juft nerv ---- nervus trochlearis ---- g`altak nervi
Harakatlantiruvchi nerv bo`lib, 1 ta harakat o`zagi bor
1)
nucleus nervus motorius
Yadro miya suv yo`lining tubida colliculus inferior qarshisida joylashgan.
miya bo`shlig`idan chiqish joyi ---- o`rta miya oyoqchalarining tashqi
tarafidagi fossa interpedincularis dan chiqadi
kalla asosidan chiqish joyi ---- fissura orbitalis superior
Innervatsiya ---- musculus obliquus oculi superior ---- ko`z olmasining yuqori
qiyshiq mushagini
6-juft nerv ---- nervus abducens ---- uzoqlashtiruvchi nerv
Harakatlantiruvchi nerv bo`lib, 1 ta harakat o`zagi bor
1)
nucleus nervus motorius
Yadro ko`prikning dorsal yuzasidagi colliculus facialis da joylashadi.
miya bo`shlig`idan chiqish joyi ---- ko`prik bilan uzunchoq miya orasidan
kalla asosidan chiqish joyi ---- fissura orbitalis superior
Innervatsiyasi ---- musculus rectus oculi lateralis
5- juft nerv ---- nucleus trigeminus ----- 3 shoxli nerv
Aralash nerv bo`lib, 4 ta yadrosi bor
1)
harakat yadrosi ---- nucleus nervus motorius ---- ko`prikning dorsal yuzasidagi
eminentia medialis da joylashgan
Qolgan sezuvchi hisoblanadi
172
2)
tractus nucleus mesencephalica
3)
tractus nucleus pontis
4)
tractus nucleus spinalis
miya bo`shlig`idan chiqish joyi ---- ko`prik bilan miyachaning o`rta
oyoqchalari orasidan 2 ta ildiz bo`lib chiqadi
1)
radix motoria
2)
radix sensoria
Bu ildizlar qattiq miya pardasini teshib o`tib, cavum trigeminus ichiga kirib,
chakka suyagining toshsimon qismini oldingi yuzasidagi impressio nervus
trigeminus ro`parasida sezuvchi ildiz yarimoysimon tugun ---- ganglion
semilunaris ni ( Gasser tuguni ) hosil qiladi
Harakat ildizi tugun ostida joylashadi.
Tugundan sezuvchi shoxlar chiqadi
1)
nervus ophtalmicus
2)
nervus maxillaris
Harakat ildizidan chiqadi
1)
nervus mandibularis
Nervus ophtalmicus ---- sezuvchi nerv bo`lib,
kalla asosidan chiqish joyi ---- fissura orbitalis superior
Nerv fissura orbitalis superior orqali ko`z kosasining ichiga kirib, tarmoqlar
beradi.
1)
nervus frontalis ---- incisura frontalis ro`parasida 2 ta tarmoq beradi
a)
nervus supraorbitalis --- foramen supraorbitalis orqali peshona sohasiga
chiqib, peshona terisini innervatsiya qiladi
b)
nervus supratrochlearis --- yuqori qovoq terisi, ko`z kosasining medial
burchak terisini, burun ildizining shilliq qavatini innervatsiya qiladi
2)
nervus lacrimalis ---- ko`z yosh bezining kapsulasini innervatsiya qiladi
3)
nervus nasocilliaris --- tarmoqlari 6 ta
a)
nervus cilliaris longus ---- ko`z olmasining oqsilli va tomirli pardasini
b)
nervus cilliaris bervis ---- kipriklarni
c)
nervus infratrochlearis ---- pastki qovoq terisini
d)
nervus ethmoidalis anterior
g`alvirsimon suyak shilliq pardasini
e)
nervus ethmoidalis posterior
f)
nervus nasalis ---- burun bo`shlig`ining shilliq pardasini innervatsiya qiladi
173
Nervus maxillaris ---- sezuvchi nerv bo`lib,
kalla asosidan chiqish joyi ---- foramen rotundum
Nervus maxillaris foramen rotundum dan chiqishdan oldin ramus meningea
media shoxini berib, qattiq miya pardasini innervatsiya qiladi. So`ngra nerv
pastga yo`nalib, qanot-tanglay chuqurchasi sohasida tarmoqlar beradi.
1 nervus infraorbitalis ---- fissura orbitalis inferior ko`z kosasining ichiga kirib,
ko`z kosasining pastki devoridagi sulcus infraorbitalis da joylashib, canalis
infraorbitalis orqali o`tib, foramen infraorbitalis orqali chiqib, fossa canina da
joylashadi va tarmoqlar beradi.
1)
ramus palpebralis inferior
2)
ramus nasalis externa Kichik g`oz panjasi --- pes anserinus minor
3)
ramus labialis superior
4)
nervus alveolaris superior ---- tarmoqlari:
a)
nervus alveolaris anterior
b)
nervus alveolaris media
c)
nervis alveolaris posterior
Nervus alveolaris superior ning bu 3 ta shoxi --- plexus dentalis superior ni
hosil qiladi. Plexus dentalis superior dan 2 ta shox chiqadi:
a)
ramus dentalis superior ---- yuqorigi jag` tishlarini
b)
ramus gingvialis superior ---- yuqorigi tishlar milklarini
2 nervus zygomaticus ---- fissura orbitalis inferior orqali ko`z kosasining
ichiga kirib, ko`z kosasining lateral devoridagi foramen zygomaticoorbitalis
orqali yonoq suyagining ichiga kirib, 2 ta tarmoq beradi.
1)
nervus zygomaticofacialis ---- foramen zygomaticofacialis orqali chiqib,
yonoq terisini
2)
nervus zygomaticotemporalis ---- foramen zygomaticotemporalis orqali
chiqib, chakka terisini va quloq oldi bezini innervatsiya qiladi
3 ramus ganglionaris ---- tarkibida parasimpatik tola bo`lib, qanot-tanglay
tugunini hosil qilishda qatnashadi va 4 ta tarmoq beradi.
1)
nervus palatinus major
2)
nervus palatinus minor
Bular qattiq va yumshoq tanglay shilliq pardalarini
3)
nervus canalis pterygoideus ---- ponasimon suyak shilliq pardasini
4)
nervus nasalis lateralis ---- burunning yon soha terisini innervatsiya qiladi
Nervus mandibularis ---- aralash nerv bo`lib,
kalla asosidan chiqish joyi --- foramen ovarium
Nerv foramen ovarium orqali chiqishdan oldin ramus meningialis ni berib,
qattiq miya pardasini innervatsiya qiladi.
174
Tarmoqlari 2 xil
1)
Sezuvchi tarmoqlar
2)
Harakatlantiruvchi tarmoqlar
Sezuvchi tarmoqlari:
1)
ramus lingualis --- tilning oldingi 2/3 qismini shilliq pardasini innervatsiya
qiladi
2)
ramus buccalis --- lunj shilliq pardasini
3)
nervus alveolaris inferior ---- tarmoqlari:
a)
nervus alveolaris anterior
b)
nervus alveolaris media
c)
nervus alveolaris posterior
Nervus alveolaris inferior ning bu 3 ta shoxi --- plexus dentalis inferior ni hosil
qiladi. Plexus dentalis inferior dan 2 ta shox chiqadi.
a)
ramus dentalis inferior ---- pastki jag` tishlarini
b)
ramus gingvialis inferior ---- pastki tishlar milklarini
Harakat tarmoqlari:
1)
nervus masseterica
2)
nervus temporalis profunda
3)
nervus pterygoideus lateralis
4)
nervus pterygoideus medialis
Bu nervlar shu nomli mushaklarni innervatsiya qiladi
5)
nervus mylohyoideus ---- shu nomli mushak bilan musculus digastricus ning
venter anterior ini
6)
nervus tensoris tympani
7)
nervus tensoris veli palatini
Bu nervlar shu nomli mushaklarni innervatsiya qiladi
7-juft nerv ---- nervus facialis ---- yuz nervi
Aralash nerv bo`lib, 3 ta yadrosi bor
1)
harakat o`zagi ---- nucleus nervus motorius ---- xususiy yuz nervining yadrosi
2)
sezuvchi o`zagi ---- tractus solitarius
3)
vegetativ o`zagi ---- nucleus solivatorius superior
Sezuvchi va vegetativ yadrolarini saqlagan nervga oraliq nerv ---- nervus
intermedius deyiladi.
Yadrolar ko`prikning dorsal yuzasida joylashadi.
miya bo`shlig`idan chiqish joyi ---- ko`prikning orqa yon egatidan
kalla asosidan chiqish joyi ---- chakka suyagining toshsimon qismini orqa
yuzasida joylashgan porus acusticus internus ning tubidan meatus acusticus
175
internus orqali boshlanib, oldinga lateral-gorizontal yo`nalib, hiatus canalis
nervus petrosis major ro`parasida burilib, tizza ---- geniculus canalis nervus
facialis ni (nervus intermedius hosil qiladi) hosil qilib, orqaga lateral-gorizontal
yo`nalib, pastga perpindikulyar tushib, foramen stylomastoideus dan chiqadi.
Yuz nervining yuz kanali ichidagi tarmoqlari:
1)
nervus stapedius ---- uzangi nervi. Shu nomli mushakni innervatsiya qiladi
2)
nervus petrosis major ---- parasimpatik va sezuvchi tolalarni saqlaydi va
qanot-tanglay tuguni ---- ganglion pterygopalatinum ni hosil qilishda qatnashadi
3)
nervus chorda tympani ---- sezuvchi tolalarni saqlaydi. Ganglion
submandibularis bilan ganglion sublingualis ni hosil qilishda qatnashadi
Yuz nervining yuza kanalidan chiqqandagi tarmoqlari:
1)
nervus auricularis posterior
2)
nervus digastricus
3)
nervus stylohyoideus
Shu nomli mushaklarni innervatsiya qiladi
Yuz nervi pastga tushib, quloq oldi bezining ichiga kirib, plexus parotidea ni
hosil qiladi. Undan 5 ta tarmoq chiqadi:
1)
nervus temporalis
2)
nervus zygomaticus
3)
nervus buccalis
4)
nervus marginalis mandibula
Bular yuzning mimika mushaklarini innervatsiya qiladi
5)
nervus colli ---- musculus platysma ni innervatsiya qiladi
Bu 5 ta nervlar katta g`oz panjasi ---- pes anserinus major ni hosil qiladi.
8-juft nerv ---- nervus vestibulocochlearis ---- eshituv-chig`anoq nervi
2 ga bo`linadi
1)
pars cochlearis
2)
pars vestibularis
Pars cochlearis ning 2 ta o`zagi bor
a)
nucleus cochlearis anterior
b)
nucleus cochlearis posterior
Pars vestibularis ning 4 ta o`zagi bor
a)
nucleus vestibularis superior ( Bexterev o`zagi )
176
b)
nucleus vestibularis inferior ( Roller o`zagi )
c)
nucleus vestibularis lateralis ( Deyters o`zagi )
d)
nucleus vestibularis medialis ( Shvalbe o`zagi )
Bu yadrolar area vestibularis da joylashadi
miya bo`shlig`idan chiqish joyi ---- ko`prikning orqa yon egatidan
kalla asosidan chiqish joyi ---- porus acusticus internus
Bu nerv o`rta quloqning ichiga kiradida 2 ta qismga bo`linadi
1)
pars cochlearis
2)
pars vestibularis
Pars cochlearis ning periferik o`simtalari Kortiyev a`zolarida joylashadi,
markaziy o`simtalari yadrolarida joylashadi.
Pars vestibularis ning periferik o`simtalari gyrus temporalis superior da,
markaziy o`simtalari yadrolarida joylashadi.
Nervning po`stloq markazi gyrus temporalis superior da, po`stloq osti markazi
colliculus inferior da joylashadi.
9-juft nerv ---- nevus glossapharyngeus ---- til-yutqin nervi
Aralash nervi bo`lib, 3 ta yadrosi bor
1)
harakat o`zagi ---- nucleus ambiguus
2)
sezuvchi o`zagi ---- tractus solitarius
3)
vegetativ o`zagi ---- nucleus salivatorius inferior
Yadrolar uzunchoq miyaning dorsal yuzasida joylashadi
miya bo`shlig`idan chiqish joyi ---- uzunchoq miyaning orqa yon egatidan
kalla asosidan chiqish joyi ---- foramen jugularis
Nerv foramen jugularis dan chiqishdan oldin, ramus meningialis shoxini berib,
orqa kalla chuqurchasini qoplab turgan qattiq miya pardasini innervatsiya qiladi.
Tarmoqlari:
1)
ramus lingualis ---- tilning orqa 1/3 qismini shilliq pardasini innervatsiya qiladi
2)
ramus tonsillaris ---- bodomsimon bezni
3)
ramus pharyngeus ---- halqumning shilliq pardasini
177
4)
nervus tympanicus ---- 3 ta tarmoq beradi
a)
nervus petrosis minor ---- o`zida parasimpatik tolalarni saqlaydi va quloq
tuguni ----- ganglion oticum ni hosil qilishda qatnashadi.
b)
ramus tubarea ---- Yevstaxiy nayini
c)
ramus sinus caroticus ---- bulbus caroticus bilan sinus caroticus ni
innervatsiya qiladi
5)
nervus stylopharyngeus ---- harakatlantiruvchi nerv bo`lib, shu nomli
mushakni innervatsiya qiladi
10-juft nerv ---- nervus vagus ---- adashgan nerv
Aralash nerv bo`lib, 3 ta o`zagi bor
1)
harakat o`zagi ---- nucleus ambiguus
2)
sezuvchi o`zagi ---- tractus solitarius
3)
vegetativ o`zagi ---- nucleus dorsalis nervi vagi
Yadrolar uzunchoq miyaning dorsal yuzasida joylashadi
miya bo`shlig`idan chiqish joyi ---- uzunchoq miyaning orqa yon egatidan
kalla asosidan chiqish joyi ---- foramen jugularis
Nervus vagus apertura thoracica superior orqali ko`krak bo`shlig`iga kirishdan
oldin, o`ngi o`mrov osti arteriyasi bilan o`mrov osti venasi orasidan, chapi
umumiy uyqu arteriyasi bilan o`mrov osti arteriyasi orasidan o`tib, ko`krak
bo`shlig`ining ichiga kiradi. Nervus vagus ko`krak bo`shlig`ida yurak oldidan o`tib,
radix pulmonalis ning orqa sohasiga o`tadida, chapi qizilo`ngachning oldingi
devori bo`ylab, o`ngi qizilo`ngachning orqa bo`ylab pastga tushib,
diafragmaning hiatus oesophagus teshigi orqali qorin bo`shlig`ining ichiga kiradi
va qorin bo`shlig`idagi barcha toq a`zolarni innervatsiya qiladi.
4 ta qismi bor
1)
Bosh qismi
2)
Bo`yin qismi
3)
Ko`krak qismi
4)
Qorin qismi
Bosh qismidan 2 ta tarmoq chiqadi
1)
ramus meningialis ---- fossa cranii posterior ni qoplab turgan qattiq miya
pardasini
178
2)
ramus auricularis ---- quloq suprasi bilan tashqi eshituv yo`lini innervatsiya
qiladi
Bo`yin qismi tarmoqlari
1)
nervus cardiaci cervicalis superior ---- yurakning oldingi devori bo`ylab
yo`naladi
2)
nervus laryngeus superior ---- 2 ta tarmoq beradi
a)
ramus externa ---- musculus cricothyroideus ni
b)
ramus interna ---- hiqildoq shilliq pardalarini
3)
nervus laryngeus reccurens ---- tarmoqlari
a)
ramus oesophagus ---- ko`krak qismidagi ramus oesophagus bilan qo`shiladi.
Qizilo`ngachning bo`yin qismini innervatsiya qiladi
b)
ramus trachealis ---- traxeyani
c)
ramus pharyngeus ---- halqumni
4) nervus laryngeus inferior ---- musculus cricothyroideus dan tashqari barcha
hiqildoq mushaklarini
5) nervus cardiaci cervicalis inferior ---- yurakning orqa devori bo`ylab yo`naladi
Ko`krak qismidan 3 ta tarmoq chiqadi
1)
nervus cardiaci thoracica ---- ko`krakning ikkala lateral tomoni bo`ylab
yo`nalib, nervus cardiaci cervicalis superior et inferior bilan qo`shilib, plexus
cordis ni hosil qiladi. Bu yurakni innervatsiya qiladi.
2)
ramus oesophagus ---- bo`yin qismidagi ramus oesophagus bilan qo`shilib,
plexus oesophagus ni hosil qiladi va qizilo`ngachning ko`krak qismini
innervatsiya qiladi
3)
ramus bronchialis ---- o`pka darvozasini yoniga borib, plexus pulmonalis ni
innervatsiya qiladi
Qorin qismi tarmoqlari
2 ta ustunga bo`linadi
1)
truncus vagalis anterior
2)
truncus vagalis posterior
Truncus vagalis anterior 2 ta tarmoq beradi
1)
ramus gastrica anterior ---- oshqozonning oldingi devorini innervatsiya qiladi
2)
ramus hepatica ---- jigarning kapsulasini ( Glisson kapsulasi ) innervatsiya
qiladi
Truncus vagalis posterior 2 ta tarmoq beradi
1)
ramus gastrica posterior ---- oshqozonning orqa devorini innervatsiya qiladi
179
2)
ramus coeliacus ---- qorin bo`shlig`idagi barcha toq a`zolarni innervatsiya
qiladi
11-juft nerv ---- nervus accessorius ---- qo`shimcha nerv
Harakatlantiruvchi nerv bo`lib, 2 ta yadrosi bor
1)
nucleus cranialis yoki caudalis --- uzunchoq miyada
2)
nucleus spinalis ---- orqa miyada
miya bo`shlig`idan chiqish joyi ---- uzunchoq miyaning orqa yon egatidan
kalla asosidan chiqish joyi ---- foramen jugularis
2 ta tarmoq beradi
1)
ramus
externa
----
musculus
trapezius
bilan
musculus
sternocleidomastoideus ni innervatsiya qiladi
2)
ramus interna ---- yo`l-yo`lakay nervus vagus ga qo`shilib ketadi
12-juft nerv ---- nervus hypoglossus ---- til osti nervi
Harakatlantiruvchi nerv bo`lib,1 ta yadrosi bor
1)
nucleus nervus hypoglossus ---- rombsimon chuqurchaning pastki uchligidagi
---- trigonum nucleus nervus hypoglossus da joylashadi
miya bo`shlig`idan chiqish joyi ---- uzunchoq miyaning oldingi yon egatidan
kalla asosidan chiqish joyi ---- canalis hypoglossus
2 ta tarmoq beradi
1)
ramus lingualis ---- tilning skelet va xususiy mushaklarini innervatsiya qiladi
2)
ramus descendens ---- bo`yin chigalidagi nervus cervicalis ascendens bilan til
osti suyagining tanasi yonida birlashib, bo`yin sirtmog`i ---- ansa cervicalis ni
hosil qiladi. Ansa cervicalis til osti suyagining ostki guruh mushaklarini
innervatsiya qiladi.
180
MUNDARIJA
Osteologia ……………………………………………………………………………………………………………… 2
Syndesmologia …………………………………………………………………………………………………… 39
Miologia ………………………………………………………………………………………………………………. 51
Splanchnologia ………………………………………………………………………………………………… 75
Angiologia ………………………………………………………………………………………………………… 114
Neurologia ………………………………………………………………………………………………………… 139
181
Dostları ilə paylaş: |