Aqliy zaiflikning ko’pchilik autosom retsessiv turlari patogenezida moddalar
almashuvi bo’zilishi (oqsil, yog’, uglevod) katta rol o’ynaydigan metabolik
kasallik hisoblanadi. Bunga
fenilketonuriya, galaktozemiya kiradi.
Aqliy zaiflikning dominant naslga berilishida oila ichida klinik belgilarining
o’hshashliklari kuzatiladi, bunga bir qator oilaviy-nasliy turlari kiradi, misol:
Marfan sindromi va hokazo.
Aqliy zaiflikning etiologiyasi xromosomadagi patologiyasi katta ahamiyati
ega. Tashqi muhitning ayrim noqulay sharoitlarida xromosomalar jarohatlanadi,
natijada anomal xromosoma kompleksiga ega zigota hosil bo’ladi.
Insonning xromosoma kompleksining sonining yoki strukturasini o’zgarishi
aqliy zaiflikning kelib chiqishiga sabab bo’ladi. Yana shunisi aniqki, ionli
radiatsiya, ko’p kimyoviy moddalar, ayrim dorilar, metabolizmning endogen
buzilishi, organizmning qarishi, virus infektsiyalari va tashqi muhitning boshqa
omillari ham mutagen qobiliyatga egadir. Aqliy zaiflikning etiologik omillarining
boshqa guruhi homiladorlik vaqtida ona organizmi orqali homilaga ta’sir etuvchi,
bolaning postnatal davridagi 1 - yilida bosh miyani jarohatlaydigan endogen
zararlar tashkil etadi.
Miyaning rivojlanmay qolishi va tug’ma aqliy zaiflikning genezida
internatal gipoksiya va tug’ma jarohatlar ahamiyatga ega.
Homiladorlik
paytida
onadagi
qon
va
buyrak
kasalliklari,
endokrinopatiyalar, va yurak-qon tomir etishmovchiligi singari og’ir surunkali
kasalliklar ham homilaning rivojlanishining buzilishiga olib keladi.
Asfiksiya va tug’ma jarohatlarning rivojlanishiga olib keladigan omilarga
quyidagilar kiradi: toksikozlar va homilaning vaqtidan o’tib ketishi, homilaning
noto’g’ri joylashishi, klinik tor chanoq, tez yoki uzoq tug’ishlar, kindik tomirdagi
qon aylanishning buzilishi. Ona qornida rivojlanish davrida homila miyasi
rivojlanishining buzilishiga olib keladigan patogen omillarning ichida infeksiya
katta rol o’ynaydi. Onaning infeksiya kasalliklarining homilaga patogen ta’sir
etishi, viruslar platsenta orqali homila qoniga o’tishi bilan bog’liqdir. Homila
uchun neyrotrop ta’sirga ega bo’lgan, qizamiq, qizilcha, gripp, infeksion gepatit,
listerioz, tsitomegaliya kabi virusli infeksiyalar eng xavfli hisoblanadi. Aqliy
zaiflikning hosil bo’lishida toksoplazmozlarning roli haqida ham juda ko’p
ma’lumotlar bor. Ota-onalardagi zaxm kasalligi ham sabab bo’lishi mumkin. Lekin
so’nggi o’n yillikda aqliy zaiflikning lyutik turlari kam uchramoqda.
Aqliy zaiflikning genezida homiladorlik vaqtida onasi qabul qilgan ayrim
dori moddalari (antibiotiklar, sulfanilamid, bartituratlar) va homila tushuruvchi
dorilar xam katta ahamiyatga ega. Aqliy zaiflikning kelib chiqishida ota-onalardagi
xronik alkogolizm ham ahamiyatga ega. Hozirgi vaqtda homilaning alkogol
sindromi aniqlangan. Postnatal davrda aqliy zaiflikning etiologik omillari sifatida
neyroinfeksiyalar (meningit, ensefalit, meningoensefalit) distrofik kasalliklar, og’ir
zaharlanish, umrining birinchi yilida boshidan kechirgan boshqa kasalliklarga
qaraladi. Aqliy zaiflikning keltirib chiqaruvchi ekzogen omillarga ona bola
qonining rezus-faktor va AVO omili bo’yicha immunologik to’g’ri kelmasligi
kiradi. Chet el adabiyotlarida aqliy zaiflikning hosil bo’lishida va ijtimoiy
omillarning etiologik roli keng tahlil qilingan. Ijtimoiy-kultural deprivasiya,
ayniqsa, bola umrining birinchi yilida ruhiy rivojlanishning buzilishiga olib keladi.
Bu bolalar «maugli». Shunday qilib aqliy zaiflikning etiologiyasi juda ham har
xildir. Aqliy rivojlanishdan ortda qolish, nasliy, endogen – organik va mikro-
ijtimoiy muhit omillar sababli kelib chiqadi.
Kasallik bir tarafdan shu omillarning birining ta’siri natijasida, boshqa
tarafdan esa ko’p patogen zararlarning o’zaro ta’siri natijasida hosil bo’ladi. Aqliy
zaiflikni emlash va oldin olishda asosiy etiologik omilni ajratish juda ham
muhimdir.
Dostları ilə paylaş: