O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta`lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi

X BOB. KOMPYUTER TARMOQLARI. GLOBAL TARMOQ. TELEKOMMUNIKATSION TIZIMLAR.

10.1-§. Kompyuter tarmoqlari turlari.

Ma’lumki zamonaviy informatsion texnologiyalar davri (erasi) kompyuterkashfiyoti bilan bog’lik. Ammo, muayyan komp`yuterdagi ma’lumotfaqat ushbu komp`yuterdan foydalanuvchi uchungina «ochiq» bo’ladi. Albatta, yig’ilgan ma’lumotmagnit yoki optik disklar yordamida o’zatish mumkin, lekin bu eng tez va qulay usul emas. Shu sababli vaqt o’tishi bilan komp`yuterlararo ma’lumotmuayyan tarmoq orkali almashish extiyoji tug’ildi. Kompyutertarmog’iga ta‘rif berib o’tamiz:
Tarmoq - bir necha Kompyuterningo’zaro axborot almashish imkoniyatlari bilan ta‘minlangan kompyuterlaryig’indisidir. Tarmoq umumiy holda quyidagi elementlardan iborat buladi: tarmoq komp`yuterlari, aloqa kanallari (sputnik orkali, telefon, raqamli, optik tolali, radio va boshqa) retranslyatorlar, turli tipdagi signal to’g’rilovchilari va boshqa uskunalar.
ENM tarmoq arxitekturasi - tarmoqning uskunalari va dasturiy ta‘minotining joylashish va ishlash printsiplarini aniqlaydi.
Foydalanuvchining ixtiyorida ikkita va undan ortiq kompyuter mavjud bo’lsa, ular o’rtasida ma’lumotalmashtirish muammosi paydo bo’ladi. Bunday almaShuvni «axborot taShuvchilari» deb ataluvchi disketalar, kompakt-disklar yordamida amalga oshirsa bo’ladi. Ammo bu jarayonni inson ishtirokisiz, kompyuterlar o’rtasida kabelli aloqani ta‘minlab amalga oshirish afzalrokdir.
Agar Shu tariqa ikkita yaqin joylashgan kompoterni bir-biri bilan ulansa hamda axborot o’zatish uchun dastur to’zilsa, oddiy kompyuter tarmog’i barpo bo’ladi. Bir necha kompyuter tarmoqqa birlashtirish qoidalari ikkita kompyuterni ulash qoidalaridan farq qilmaydi. Kompyuterlar o’zaro aloqa tizimlari (liniyalari) yordamida ulanishi kerak. Bir-biridan o’zoqda joylashgan kompyuterlarni ulash uchun qo’shimcha maxsus electron qurilmalardan (modem, tarmoq kartalari va h.k.) foydalaniladi, undan tashqari, kompyuterlar tarmoqda birgalikda ishlashlarini ta’minlovchidasturlar urnatiladi. Demak, kompyuter tarmog’i - bu kompyuterlar, ular orasidagi aloqa qurilmalari hamda axborot almashinuvini ta’minlovchidasturlar majmuidir.
Zamonaviy tarmoqlarni turli belgilarigako’rakomp`terning o’zoklashganligiga, topologiyasiga, tayinlanganligiga, kursata oladigan xizmatiga soniga, boshqarish uslubi (markazlashgan, markazlashmagan) ulanish usuli (telefon tarmogi) ……. Axborti raket va deltagramma va boshqalarga ajratish mumkin.
Kompyuter tarmoqlarining turli xil faoliyat yo’nalishlariga bag’ishlangan ko’plab tasniflari mavjud: ularning ulanish turi, funksional aloqasi, fizik topologiyasi, diffo’ziya darajasi, autentifikatsiyasi yoki ma’lumotlaryo’nalishi, lekin, ehtimol, eng taniqli uning doirasiga ko’ra tasniflash.
Shunga ko’ra, biz uch xil tarmoq haqida gapirishimiz mumkin, asosan: