Ko‘pdan berikim yoru diyorim yo‘qdir,
Bir lahzau bir nafas qarorim yo‘qdir,
Keldim bul sori o‘z ixtiyorim bir la,
Lekin borurimda ixtiyorim yo‘qdir.
Bu satrlar Tohirning sog‘inch tuyg‘ularini shunday qo‘zg‘atdiki,
ko‘pdan beri ko‘rmagan
Robiyasini qo‘msab, o‘pkasi to‘ldi.
–
Bolalar bilan qachon diydor ko‘risharkinmiz-a, hazratim?
–
Yo‘llar hali notinch. Haram uchun xatar ko‘p. Bu yoqda Rano
Sango bizdan norizolarni atrofiga to‘plab, kuch yig‘moqda emish...
«Bizdan norizolar» degan so‘zlar Tohirga mana shu qal’a hovlisi-
da o‘tgan kuni yuz bergan bir fojiani eslatdi.
Hind ustalari, pashkol paytida yer qazib bo‘lmaydi, ishni to‘xtaylik,
deyishdi. Lekin sarkor bunga ko‘nmadi: «Biz voyinni olti oyda qurib
bitirishga so‘z berganmiz, yomg‘ir fasli ikki oy davom etsa, keyin qa-
chon ulgurgaymiz? Podsho hazratlari bizni yolg‘onchi demaslarmi?
Yomg‘ir pisandmas! Qaytaga salqin bo‘ldi! Ishlayveringlar!» Xullas,
sarkor yer qazuvchilarni majbur qilib ishlata boshladi.
Muttasil yog‘ib turgan yomg‘irlar yerni ivitib, hilvirlatib qo‘ygan
edi. O‘tgan kuni yer qazuvchilar o‘n quloch chuqurlikdagi chohning
tubida ishlayotganlarida jarday chuqur havzaning bir tomoni o‘pirilib
tushdi-yu, to‘rt odamni bosib qoldi. Ularni loy aralash tuproq tagidan
kavlab olgunlaricha uchtasi allaqachon jon bergan, to‘rtinchisi tirik
bo‘lsa ham beli sinib, mayib bo‘lgan edi.
438
Xilvatxonadan sal narida – saroy oshxonasida ovqat pishirib yur-
gan Bahlul ismli o‘rta yashar bir oshpaz ham voyinning chohi tagida
jon bergan yer qazuvchilarni ko‘rgan edi.
Bu fojia oshpazga Panipat jangida fotihlarning qilichidan halok
bo‘lgan yigirma yashar suyukli inisini eslatgan va qalbidagi intiqom
tuyg‘usini yana junbishga keltirgan edi.
Ahmad choshnagir malika Baydaning kanizlaridan birini oraga
qo‘yib, zaharni shu Bahlulga yetkazib bergan edi. Malika Baydaning
yana bir kanizi kelib, rejani hozirgi pashkol kunlarda – Bobur biron
yoqqa yurishga ketib qolmasidan oldin amalga oshirish kerakligini
aytgan edi.
To‘rt buklangan oq qog‘oz ichida ziravorga o‘xshab turgan zahar
ikki misqolgina bo‘lsa ham Bahlulga zo‘r bir po‘lat quroldek og‘ir tuy-
ulardi. U jangda vatanini himoya qilib jon bergan inisining o‘chini shu
qurol yordamida olishni va fotihlarni bu yerdan tezroq quvishni istar
edi. Agar Bobur o‘ldirilsa, fotihlar Hindistonda turolmay ketib qolish-
lariga Ahmad choshnagir Bahlulni ishontirgan edi.
Podshoh oshxonasida har bir taomni tekshirib tatib ko‘radigan
maxsus bakovullar bo‘lar edi. Qattiq yomg‘ir yog‘ayotgan kuni ke-
chqurun shu bakovullar aroq ichib, mast bo‘lib qolishdi.
Qozonda karundi daraxtining nordon mevasidan qo‘shib tayy-
orlangan mazali qayla pishib turibdi. Bobur bu qaylani yaxshi
ko‘rishini Bahlul bilar edi. U sekin qo‘yin cho‘ntagiga qo‘l solib, to‘rt
buklog‘liq qog‘ozni oldi. Oshxonada hech kim yo‘q. Bakovullar nar-
igi xonada mast bo‘lib ashula aytishyapti, shamol aralash yomg‘ir
yog‘yapti. Bahlul zaharni qozonga solmadi – bakovullarning aroqqa
qaylani gazak qilish odatlari bor, yeb ko‘rishsa, zaharlanib, bildi-
rib qo‘yishlari mumkin. Shuning uchun oshpaz zaharni Bobur ovqat
yeydigan chinni laganga yupqa lochira non ustiga sepa boshladi.
Birdan shamol tashqi eshikni qarsillatib yopti. Bahlulga kimdir ke-
layotganday tuyuldi-yu, zaharning qolganini qozon tagida yonib
turgan olovga otdi. Keyin chinni lagandagi zahar sepilgan lochira
ustiga tez-tez qaylani soldi.
Oradan sal vaqt o‘tgach, savdar kirdi, quyon go‘shtidan qilin-
gan qovurdoqni va qayla solingan chinni laganni Bobur ovqat yeb
o‘tirgan xo‘rakxonaga olib chiqib ketdi. Ahmad choshnagir bu zaha-
rni ta’midan bilib bo‘lmasligini, uning ta’siri asta-sekin bilinishini ay-
tgan edi. Bahlul sir ochilguncha qo‘rg‘on darvozasidan chiqib ketish
439
umidida edi. Ammo u oshxona eshigidan chiqayotganda shirakayf
bakovullardan biriga duch keldi.
–
Qani, quyon go‘shtidan bizga ham qoldirdingmi?
–
Qayla bor, sohib.
–
Yo‘q, quyon qovurdog‘i kerak!
–
Qovurdoq oz edi, hammasini hazratga berib yubordim. Qayla
yey qoling, gazakka yaxshi.
–
Yo‘q! Quyon ko‘p edi-ku! Nega bizga qoldirmading?
–
Hammasini qovurganim yo‘q edi...
–
Bo‘lmasa hozir bizga quyon go‘shtidan qovurib ber! Tez! Bako-
vulning yo‘g‘on gavdasi eshikni to‘sib turardi.
Oshpaz orqaga qaytdi va sarosima harakatlar bilan yog‘ dog‘lab,
quyon go‘shtini qovurishga tayyorlay boshladi.
Yomg‘irli tun saroyni chulg‘ab olgan. Shu payt birdan xos
navkarlar tabibga yugurib, bakovullar bir-birini chaqirib, oshxonan-
ing ich-tashi to‘polon bo‘lib ketdi. Xilvatgohda o‘tirgan Tohir ham
xo‘rakxonaga chopib keldi.
Bobur ustma-ust qayt qilib, yuzi ko‘karib ketgan. U nafasi qaytib,
tashqariga intildi, ammo ikki qadam qo‘yguncha bo‘lmay gandiraklab
yiqila boshladi. Tohir chopib borib, uni qo‘ltig‘idan suyab oldi. Ta-
bib Yusufiy Boburning narigi qo‘ltig‘iga kirdi. Jonsarak bo‘lib qolgan
savdarlarga buyurdi.
–
Ichkariga joy qiling!
–
Ravonga! – dedi Bobur yutoqib.
Uning ko‘ngli behud, boshi gir-gir aylanar, nuqul havo yetishmay-
otganday bo‘lar edi. Boburni ravonga suyab chiqarib yotqizdilar. Ta-
bib yurakka quvvat beradigan doridan hidlatdi.
–
Sizga ne bo‘ldi, hazratim? Mayni ko‘p ichdingizmi? Yo ma’jun
aralashdimi?
–
Ovqatda bir sir bor! – dedi Bobur va yana ko‘ngli aynib, chinni
toz ustiga engashdi.
–
Oshpaz taftish qilinsin!
Shu payt qayladan yegan yana ikki mulozim Boburga o‘xshab
qayt qilayotgani ma’lum bo‘ldi. Bakovullar qayla pishirgan Bahlulni
tutib, saroyning eng qattiqqo‘l tergovchisiga topshirdilar. Tergovchi
uni turli qiynoqlarga solib so‘roq qilishga kirishdi. Bobur tuni bo‘yi
o‘lim bilan olishib chiqdi. Har qayt qilganda yurak-bag‘ri uzilib, par-
chalanib chiqayotganday og‘rir, goho nafasi ichiga tushib ketar edi.
Tabib uning tepasidan ketmay:
440
– Shifo topasiz, bardam bo‘ling! – deb tasalli berar edi.
Tohir ham tabibga qarashib, tuni bo‘yi mijja qoqmay chiqdi. U Bo-
burning boshini tutar, ter bosgan yuzini, bo‘yinlarini yelpir edi. Bo-
burning zahar azobidan to‘lg‘anayotganini ko‘rgan sari, o‘zi ham za-
har ichganday qiynalar edi. Tong payti Bobur alahsiraganday bo‘lib,
Humoyun bilan Mohim begimni yo‘qlay boshladi.
Shimoliy chegaralar yana notinch bo‘lib qolgani uchun Bobur Hu-
moyunni o‘tgan oyda Badaxshonga qaytarib yuborgan edi. Mohim
begim hamon Kobulda edi.
– Humoyun mirzoga chopar yuboraylikmi? – deb so‘radi Tohir.
Bobur ko‘zini ochib, xiyol o‘ziga kelgandek bo‘ldi. Chopar Kobul
va Badaxshonga yetib borguncha kamida bir oy vaqt o‘tadi. Bu orada
biron korihol bo‘lsa na Humoyun, na Mohim begim yetib kelolmas-
liklari aniq. Bobur g‘amgin bosh chayqab:
– Foydasi yo‘q, – dedi.
Uning ahvoli tobora tang bo‘layotganini ko‘rgan Tohir:
–
Hazratim, bardam bo‘ling! – deb iltijo qildi.– Biz siz bilan necha
o‘limlardan qolganmiz! Dardga bo‘y bermang, yengasiz!
–
Lekin... bunday falokat... birinchi uchrashi!..
Bobur behol qo‘zg‘alib yana toz ustiga engashdi, og‘riq zarbidan
ko‘zlariga duv-duv yosh keldi. So‘ng boshini yana yostiqqa qo‘yib
ko‘zini yumib yotganda ravonga tergovchi kirdi. Yusufiy unga:
– Qisqa so‘zlang, faqat axborot! – deb shipshidi.
Tergovchi Baydani ham so‘roq qilganini, narigi uchoviga shu
badbaxt malika bosh bo‘lganini, lekin tash-qi dushmanlar bilan, jum-
ladan, Rano Sangram Sinx bilan aloqasi borligini rad etganini, boshqa
savollarga javob berishdan bosh tortganini aytib berdi.
–
Mal’unlar!.. dedi Bobur yotgan joyida g‘azabdan ovozi qaltirab.
– Men ularga shunchalik ishonib... ilkidin taom yesam... izzat-ikrom
qilsam!..
–
Hazratim, bu iblislarni ming qiynoqqa solib o‘ldirmoq kerak!
–
Narigi uchovini... qoidaga binoan qatl ettiring! Bayda... keyin!
–
Bosh ustiga! – deb tergovchi chiqib ketdi.
Qoidaga binoan, podshohning joniga qasd qilganlar eng og‘ir qi-
ynoqlarga solib o‘ldirilardi. Oshpaz Bahlulning terisi tiriklay shilinib
olindi. Jallodlar Ahmad choshnagirning avval qo‘l-oyoqlarini kesib,
keyin boshini tanasidan uzib, vujudini parcha-parcha qilib tashladi-
lar. Ikki orada vositachi turgan va ustalik bilan saroyga zahar olib
441
kirib, oshpazga bergan kanizak quturgan filning oyog‘i tagiga tashlab
o‘ldirildi. Malika Bayda eng qattiq hibsda saqlanar, endi odamlar un-
ing qanday qatl etilishini kutar edi.
Tabib Yusufiy Boburning hayoti uchun ikki kechayu kunduz tin
-
may kurashdi. Tohir ham ikki kechayu kunduz bemorning yonidan
jilmay, xizmatini qildi. Nihoyat, uchinchi kun tabib:
– Xudoga ming qatla shukr, hazratim, bir o‘limdan qoldingiz! –
dedi. – Onadan qayta tug‘ilganday bo‘ldingiz. Endi ozgina qatiq ich-
ing. So‘ngra uxlang!
Bobur bir piyola qatiq ichgach, ko‘zini yumib, yostiqqa bosh
qo‘ydi. Lekin boshidan o‘tgan o‘lim dahshati hamon xayolidan
nari ketmasdi. Uning joni shuncha vaqt qil uchida osilib turganini
o‘ylasa, beixtiyor vahmi kelardi. Shu qil uzilsa o‘lim deb ataladigan
zulmat qa’riga qulab tushishini ikki kun davomida muttasil his qil-
ish unda yashash istagini kuchaytirib yuborgan edi. Hayotning bir
lahzasi, bir uchquni dunyoning barcha boyliklariyu toju taxtlaridan
ham aziz ekanligi unga endi astoydil sezildi. Uning azobdan toliqqan
vujudi hamon behol bo‘lsa ham ruhida nimadir o‘zgargandek va
dunyo ko‘ziga boshqacharoq ko‘ringandek bo‘lardi. Har bir kishin-
ing faqat bittagina umri bor ekan va umrning har lahzasi shu qadar
shirin ekan, Boburning yoshiga yetmay o‘lib ketganlarga oson tutib
bo‘ladimi? Ibrohim Lodi undan to‘rt yosh kichik edi. Malika Bayda
buni unutishi va Bobur yaxshi muomala qilgani uchungina uni ke-
chirib, farzandi o‘rnida e’zozlashi mumkinmidi? Jangda erishgan
g‘alabalari unga eng mushkul ishlarni ham oson ko‘rsatib qo‘ygani
uchun bo‘lsa kerakki, Bobur Ibrohim Lodining onasiga shunchalik
ishongan va uning amrida bo‘lgan oshpazlarni ishga olgan ekan-
da! Bu oshpazlar tayyorlagan hindcha taomlarni yeyish bilan el-
ulusning ko‘nglini olmoqchi bo‘lgani ham, uning o‘z kuchiga ortiq
darajada ishonganidan kelib chiqmaganmikin? Holbuki, kechagi
dushmanlarni bugun darhol do‘stga aylantirish osonmi? Xususan,
Baydadek farzand dog‘ida kuyib yurganlar yoki oshpaz Bahluldek
inisining qasdini olmoqchi bo‘lganlar bilan muomalada ehtiyotkor-
roq bo‘lishi kerak emasmidi? Kobulda Mohim begim aytgan iztirob-
li gaplar yana uning yodiga tushdi. Begona yurtdan borgan fotihni
osonlikcha kechirmasliklari, uning qilichidan paydo bo‘lgan yaralar
asrlar davomida bitmasligi rost bo‘lsa... Bobur bu mamlakat xalqin-
ing ko‘nglini olishi uchun qancha ko‘p yillar kerak bo‘ladi? Bunga
442
uning umri yetarmikin? Umuman, bu o‘zi erishish mumkin bo‘lgan
maqsadmi yoki sarob?..
Bu o‘ylardan Bobur yana boshi berk ko‘chaga kirib qolganday
bo‘ldi, kelajak ko‘ziga qorong‘i ko‘rinib ketdi.
Faqat tanasiga asta-sekin qaytib kelayotgan hayotiy kuchlar shu
zulmatni yorib o‘tib kelayotgan yog‘dularday iliq tuyulardi. O‘sha ke-
cha Bobur yaxshi uxladi. Ertasi kuni tabib uning tomiridan ko‘proq
qon olmoqchi bo‘ldi.
– Zaharlangan harom qonni chiqarib yuborgaymiz, hazratim.
Yana biror hafta qimirlamay yotmog‘ingiz kerak.
Bobur bunga e’tiroz qildi. Busiz ham uning darmoni ketib qolgan
edi. Agar tabib ko‘p qon olsa uzoq yotishi aniq. Holbuki, «Podshoh
o‘lim to‘shagida yotgan emish!», «Umid yo‘q emish!» degan ovozalar
tarqalgan, qulay fursat kutayotgan g‘animlar jonlanib qolgan edi.
Beklar ham Boburning tezroq ko‘pchilikka ko‘rinishini istar edilar.
Oradan yana ikki kun o‘tgach, Bobur tantanali marosimlarda ki-
yadigan kiyimlarda devoniomga chiqdi. Baland taxtning ikki tomo-
nida tizilib turgan yuzdan ortiq amirlar, sarkardalar, viloyat hokim-
lari ta’zim bajo keltirib bo‘y egdilar. Bobur taxtga shoshilmay chiqib
o‘tirgach, ikkita navkar malika Baydani poygahdagi eshikdan olib
kirdi.
Kampir hali ham boshdan-oyoq oq kiyib, o‘g‘li Ibrohimga aza
tutib yurar edi. Faqat qaddi avvalgidan bir oz bukchayganroq. Le-
kin ko‘zlari Boburning yuziga tushganda uning og‘ir kasalga o‘xshab
sarg‘ayib qolganidan qanoat hosil qilganday mamnun yiltiradi.
Eshik og‘a Muhammad Do‘lday malikani so‘roqqa tutib, suiqasdga
yana kimlar ishtirok etganini surishtira boshladi.
–
Suiqasd emas, bu intiqom! – dedi malika. – Podshoingiz to‘kkan
qonlarning qasosi bu! Menga yordam bergan oshpaz ham, Ahmad
Choshnagir ham, kaniz ham botir qasoskorlar edi. Hammasi mard
-
larcha jon berdi. Endi navbat meniki. Men o‘g‘limning dog‘ida kuyib
kul bo‘lganman. Endi qo‘llaringdan kelsa kulimni ko‘kka sovuringlar!
Malika saroyda hamma tushunadigan forsiy tilda gapirmoqda edi.
A’yonlar nafaslarini ichlariga olib, yerga qarashdi. Malika bir o‘limni
bo‘yniga olib kelgan endi har bir so‘zni o‘qqa aylantirib yoviga dadil
otar, Boburning g‘azabga to‘lib, jallod chaqirishini, qurolsiz onaga
qarshi barcha qurollarini ishga solishini istardi. O‘shanda ma’naviy
g‘alaba malika tomonida bo‘lar, uning dovyurakligi og‘izdan-og‘izga
443
o‘tib, odamlarning ehtiromini qozonar edi. Buni Bobur ham sezdi-yu,
o‘zini bosib, Malikdod Koroniyga qaradi.
–
Bu qanday yosumanlik! – dedi Malikdod Koroniy Baydaga. –
Shunchalik o‘ch olish niyatingiz bor ekan, a’lohazratning inoyatlarini
nega qabul qildingiz?
–
Niyatimga yetishim uchun shunday qilishim kerak edi!
–
A’lohazrat sizni «Mo
‘
’tabar onamizdek e’zozlang!» deganlarida
yig‘lab minnatdorchilik bildirganingiz bizning yodimizdan chiqqan
emas!
–
Men u paytda nafratim zo‘ridan yig‘lagan edim! O‘g‘limning
kushandasiga ona bo‘lishdan qiynalib ko‘zim yoshlangan edi!
–
Yo alhazar! Axir siz ham Muhammad ummatisiz, muslimasiz-ku!
O‘g‘lingiz bularga qarshi necha barobar katta kuch bilan chiqqanini
bilmasmisiz? Bular mag‘lub bo‘lsa o‘g‘lingiz yovlarining ming jon-
laridan birini ham tirik qo‘ymas edi. Siz sulton Ibrohimning qancha-
lik shafqatsiz bo‘lganini bilar edingiz. Agar sizda insofu imon bo‘lsa,
qo‘lida qilichi bilan ochiqchasiga jang qilgan sarkardaga yashiriqcha
zahar bermas edingiz!
– Men ayol kishiman, qilich ko‘tarib jang qilolmayman! Ana o‘sha
zahar – mening qilichim edi. Fotihlar Panipatda ming-ming odam-
larning o‘limiga sabab bo‘ldi! Bu mamlakatning yana ko‘p joylariga
ajal urug‘ini ekdi! Men kabi minglab onalar hozir motam tutib, ko‘z
yoshi to‘kib yuribdi. Qancha-qancha kelinchaklar beva qolib, o‘zlarini
erlarining jasadlari bilan birga olovda yondiryapti! Men bergan za-
har ana o‘sha ajalning urug‘idan tayyorlangan edi! Unga beva-becho-
ralarning achchiq ko‘z yoshlari ham qo‘shilgan edi!
Malikaning so‘nggi so‘zlari fotih beklarga ham tegib ketdi. Ser-
soqol bir bek o‘rnidan sakrab turib, Boburga ta’zim bilan murojaat
qildi:
–
Hazratim, bu yalmog‘izning tilini og‘zidan sug‘urib olmoq ker-
ak! Shunday mal’unligi ustiga yana buncha gap!
–
Mayli, meni qiymalab tashlasinlar! – deb qichqirdi Bayda. – Men
qo‘rqmayman! Bobur Baydani beklar istagandek qiynoqlarga solib
o‘ldirtirsa el-ulus nima deyishini o‘ylar ekan, «lop» etib Hirotdagi
Xadicha begim esiga tushdi. Makkorlikda u ham Baydadan qolishmas
edi, nevarasi Mo‘min mirzoning o‘limiga sabab bo‘lgani ko‘pchilikka
ma’lum edi. Shunga qaramay, Shayboniyxon uni Mansur baxshining
ixtiyoriga topshirib, dahshatli qiynoqlarga solgani juda ko‘p odam-
444
larning nafratini keltirgan edi. Boburning o‘zi bundan bir haftagina
oldin xilvatxonada xotira yozib o‘tirganda Shayboniyxonning bu
ishini jirkanib qalamga olgan edi. «...Besh kunlik o‘tar dunyoda Shay-
boniyxon mundoq ablahono ishlari bilan yomon ot qozondi» – degan
satrlarni o‘z umr kitobiga bitgan Bobur endi mana bu qurolsiz onaga
qanday chora ko‘rishi kerak? Qanday qilsa odamlarning nafratiga
emas, hurmatiga sazovor bo‘ladi?
Beklar hamon Baydaning o‘ldirilishini talab qilmoqda edilar:
–
Bu yalmog‘izni quturgan filning oyog‘i tagiga tashlab qatl ettir
-
moq kerak!
–
Yoki oyoq-qo‘lini chirmab bog‘lab, baland minora ustiga yot-
qizib qo‘ymoq darkor – go‘shtini quzg‘unlar yeb, ko‘zlarini cho‘qib
ketsin!
Malikaga zimdan tikilib turgan Bobur so‘nggi takliflardan Bay
-
daning rangi o‘chib, yuzi ko‘kimtir tusga kirganini ko‘rdi. Shunda Mu-
hammad Do‘ldayning ishorasi bilan beklar jim bo‘ldilar. Bobur ma-
lika tushunadigan forsiy tilda:
–
Janob beklar taklif qilgan jazolar barchasi asosli,– dedi. – Biroq
xiyonatchi malikaga bularning hammasidan ham og‘irroq bir jazo
bor. Bu xonimning gapiga qaraganda, hamma yetimu yesirlar uchun
joni achir emish, zaharni o‘shalarning ko‘z yoshlaridan tayyorlagan
emish! Biroq buning o‘g‘li Ibrohim Lodi el-ulusga ozmuncha zulm
o‘tkazganmi? Ozmuncha odamni yetimu yesir qilganmi? Ibrohim
sababchi bo‘lgan ichki urushlarda har yili qancha odam halok bo‘lgan
edi, janob Koroniy? Siz bilsangiz kerak?
–
Hazratim, menda hisoboti bor: so‘nggi uch yil davomida sulton
Ibrohim boshlagan ichki urushlarda bizdan yuz yigirma ming odam
halok bo‘lmishdir.
–
Uch yilda bir yuzu yigirma ming! – xitob qildi Bobur. – Ibrohim
Lodi esa o‘n yildan ortiq taxtda o‘ltirgan! Hindistonda odam ko‘p. Yuz
mingi ichki urushda halok bo‘lsa, Ibrohim yana yuz mingini pulga
yollagan. Agar Ibrohimning onasi bo‘lmish bu xonim o‘lgan navkar-
largayu ularning yetim-esirlariga astoydil jon kuydirsa, nechun yuz
minglab odamlarning behuda o‘lib ketishlariga yo‘l qo‘ygan? Nechun
o‘g‘lini bunday nojo‘ya qirg‘inlardan qaytarmagan?!
–
Men faqat ona edim, podshoh o‘g‘limga amr-farmon berolmas
edim! – deb malika Bayda endi o‘zini himoya qila boshladi.
– Nojo‘ya ichki qirg‘inlarni to‘xtatishga amr-farmon bermoq
445
uchun mana biz bel bog‘ladik! – dedi Bobur. – Tangridan umidimiz
borki, bu ulug‘ mamlakat endi yagona markaziy davlat atrofiga jip
-
slashgusidir. Biz Hindni obodu qudratli qilmoq orzusidamiz. Bizga
hamkoru hamnafas hind beklari, fuzalolari, hunarpeshalari ko‘p. Bi-
zni zaharlab o‘ldirmoqchi bo‘lgan bu makkor xonim uchun eng og‘ir
jazo shuki, biz mana, tirikmiz! Bu xonimning o‘ziyu o‘g‘li qilolmagan
ulkan ishlarni biz qilmoqdamiz!
Malikdod Koroniy birdan yengil tortib:
–
Hazratim lutf qildilar! – dedi.
–
Bu malika, – deb davom etdi Bobur, – shu daraja beva-bechora-
ga jonkuyar bo‘lsa.. Abdukarimbek!
Baydaga yaqin bir joyda o‘tirgan shig‘ovul sakrab o‘rnidan turdi.
Bobur unga buyurdi:
–
Bu malikaning barcha molu dunyosini musodara qilib, Jamna
bo‘yida bir buq’ai xayr* qurdiring. Barcha xizmatkorlari o‘sha buq’ada
xizmat qilsin, malikaning butun boyligi, molu dunyosini yetim-esirga
xayr-ehson qilib ulashsinlar.
–
Bosh ustiga! – deb Abdukarim bu farmonni ta’zim bilan qabul
qildi.
–
Malikani to umri yetgunicha tirik saqlash ham sizga topshirilur,
janob Abdukarimbek!
–
Tirik?! – hayron bo‘lib so‘radi shig‘ovul.
Boshqa a’yonlar ham taajjublanayotganini ko‘rgan Bobur ovozini
ko‘taribroq gapirdi:
– Malika bizning bundan keyingi zafarlarimizni ham ko‘rsin. Yo-
monlikka yaxshilik qilish mard kishining qo‘lidan kelishiga amin
bo‘lsin. Agar malikada vijdon bo‘lsa, o‘g‘li qilmay ketgan ishlarni biz
qilganimizni ko‘rib vijdoni azoblansin. Agar vijdoni bo‘lmasa, ichida
faqat baxillik chayonlari bo‘lsa, bu chayonlar o‘zini chaqib yotaver-
sin. Malikaga bundan o‘zga jazo munosib emasdir!
Bek va a’yonlarnnig pichir-pichirlari orasidan allakimning:
– Hazratim tantilik qildilar! – degan quvonchli xitobi eshitildi.
O‘z o‘limini ham o‘tkir bir qurolga aylantirmoqchi bo‘lib kelgan
malika Bayda endi bu qurolidan ayrilganini sezdi. Shu paytgacha u
ajali yetganiga shubha qilmas edi. Endi birdan yana yashash umidi
paydo bo‘ldi. Malikaning o‘lim sovug‘idan muzlagan qalbiga hayot-
ning iliq nafasi tegdi-yu, ko‘nglini bo‘shashtirib yubordi. Malika yuzi-
ni qo‘llari bilan to‘sib, yelkalari silkina-silkina yig‘lay boshladi.
|