PROBLEMLƏRİ
И
i
№27-28 (370-371) 11-20 may 2008-ci il
şıltaqlığı da. Bir qədor do böyük-kiçik münasibəti,
ağa-nökər iddiası. Nə vaxtsa xeyirxah bir adamın bas
dırdığı bu tut ağacı əslinc. Bahann dediyi kimi, eh
san ağacıdır. Kim yesə onundur. Başqasının quzuları
nı otaran Bahar da anasının qoyduğu çörəyi tutla ya
vanlıq edir və ləzzətlə yeyirdi.
Bu kiçik dialoqdan sonra şaxəli hadisələr başlayır
və Baharın həyatı, keçdiyi yol bir kinolenti kimi göz
lərimiz önündən gəlib keçir.
Mənim üçün Mir Cəlal müəllimi görmək çox çək
mədi. 1955-ci ildə mən Gürcüstanın Faxralı kəndin
dəki on birillik orta məktəbi bitirib Bakıya gəldim və
sənədlərimi Azərbaycan Dövlət Universitetinin
(indiki BDU) jurnalistika şöbəsinə verib qəbul olun
dum. Mən hələ orta məktəbdə oxuyarkən Kommunist
partiyasına qəbul olunmuşdum. Bu cəhətdən uşaqların
içində kommunist bircə mən idim. Buna görə də si
nif nümayəndəsi idim. Onda patokumuz böyük idi.
Ədəbiyyatçılarla jurnalistlər bir yerdə 100 nəfərə qə
dər idi. Hamımız bir yerdə bütün mühazirələrə qulaq
asırdıq.
Mir Cəlal müəllimin vaxtında filologiya fakültəsi
nin elitası Əli Sultanlı, Cəfər Xəndan, Fcyzulla Qa-
sımzadə, Həmid Araslı, Muxtar Hüseynzadə, Əlövsət
Abdullayev, Səlim Cəfərov kimi müəllimlər bizə dərs
deyirdi. Onların ünü-səsi Respublikadan çox-çox
uzaqlara yayılmışdı. Onların içərisində Mir Cəlal xü
susilə seçilirdi.
O, müəllim kimi də, yazıçı kimi də çox məşhur idi.
Mir Cəlal müəllim balacaboylu, ləng tərpənən, lakin
son dərəcə ayıq, həssas bir adam idi. Ədəbiyyat nə
zəriyyəsini bircə semestr keçdik. O, mövzunu izah et
dikdən, hər şeyi yerli-yataqlı aydınlaşdırdıqdan sonra
dayanar və uşaqların yorulmaması üçün adi misallara
keçər və dərsin necə gəlib-keçdiyini hiss etməzdi.
Ədəbiyyat nəzəriyyəsindən seminarı da Mir Cəlal
müəllim özü aparırdı. Bir gün seminar mövzuları pay
lanarkən bizim patokda olan məşhur yazıçılardan bi
M
ir Cəlal müəllimin əsərləri ilə orta məktəb
dən tanış olsam da hələ onun üzünü görmə
mişdim. Əsərlərini sevə-sevə oxuyardıq. Xüsusən
"Bir gəncin manifesti" əsəri bizim dilimizdən düş
məzdi. Bu əsərin bütün başqa məziyyətləri bir yana,
ilk baxışda o qədər də əhəmiyyət kəsb etməyən belə
bir dialoqu tez-tez təkrarlayardıq:
- Düş sənə deyirəm.
- Karsan?
- Sənin tutundur?
- Düş deyirəm, düş o budaqdan!
- Ehsan ağacıdır.
- Düş aşağı, uzun danışma, ağzın yekə olar.
Ağaməcid bunu deyib altdan yuxarı, Bahara sarı
elə tünd və acıqlı baxdı ki, az qaldı uşağın bağrı ya
rılsın...
Əsərin bu cümlələri uşaq əhval-ruhiyyəsinə nə qə
dər yaxın, nə qədər doğmadır. Biz onu təkrar edəndə
əylənirdik. Çünki burada uşaq dəcəlliyi də var, uşaq
lı q
*
mlər doktorlarından biri oldu. Məni do bu sahəyə
çəkdi və 'Zaqafqaziya rus mətbuatında Azərbaycan
ədəbiyyatı" mövzusunda dissertasiya yazmağı tapşırdı.
İlk baxışda bu mövzu mənə çox geniş, çətin, ucu-bu
cağı görünməyən bir dəryanı xatırlatdı. Bir müddət
gedib arxivlərdə işlədim, sonra gəlib yalvardım ki,
"Ay Mir Cəlal müəllim, sən allah, bu mövzunu mən
dən alın, indiyə qədər heç kəs heç nə yazmayıb, ma
terial var, yox, məlum deyil..."
Mir Cəlal müəllim bir az gülümsündü, məni ya
nında oturtdu, dedi:
- Qardaş, mənim doktorluq işim də belə idi. Sən
gəl bu mövzunu işlə, əgər peşman olsan, məndən
inciyərsən. Əlinə nə keçir yaz götür, lap dissertasi
ya ilə bağlı olmasın, götür qoy bir tərəfə, vaxt gə
lər istifadə edərsən o materialları. Bizim o vaxt rus
ca yazanlarımız da çox olub. Vətənin ədəbiyyatını,
mədəniyyətini, folklorunu yaymaq istəyənlər az ol
mamışdı. Bunları yığmaq lazımdır. İstəyirsən disser
tasiya üçün bir mövzu verim haqqında on nəfər yaz-
Mir Cəlal həyat yoldaşı Püstə xanımıa, ıv ə
j
davam elətdir axtarışlarını".
Bundan sonra doktorluq dissertasiyası yazıb müda
fiə elədim. Həmişə də Mir Cəlal müəllimə rəhmət
oxuyuram.
Allah ona rəhmət eləsin, qəbri nurla dolsun!
2001-ci il.
Şamil QURBANOV,
professor
rinin oğlu atasının bir əsərini təhlil etmək istədi. Mir
Cəlal müəllim azca gülümsünərək dedi:
- Qardaş, nə olar. Oğulun atanı tənqid eləməyi da
ha yaxşı olar.
Biz hamımız gülüşdük. Onu da bilirdik ki, həmin
yazıçı Mir Cəlal müəllimin yaxın dostudur.
Mir Cəlal müəllim qayğıkeş adam idi. Tələbənin
qayğısına qalardı. Özü də uşaq kimi sadə idi. Hələ
onun fənnindən bircə nəfər tələbə də kəsilməmişdi.
Bu çox böyük hadisə idi. Onun cavan müəllimlərə
belə bir nəsihət verdiyini mən özüm eşitmişəm:
müəllimin bir qulağı eşitməməli, bir gözü də görmə
məlidir. Bəli, o həm görən və eşidən, həm də "gör
məyən" və "eşitməyən" müəllim idi.
O, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasına rəh
bərlik edəndə mən artıq universiteti bitirmişdim. Bir
neçə ay mətbuatda işləyəndən sonra jurnalistika ka
fedrasının müdiri Həsən Şahgəldiyevin təklifi ilə hə
min
Mir Cəlal ailə üzvləri ilə: Püstə xanım, Aqil və
qızı Ədibə, 1953
mış olsun. On birinci də sən ol.
Bir az ciddiləşdi və son sözü bu oldu: "Get, işlə".
İndi o vaxtdan çox keçib. Mən həmişə ona rəhmət
oxuyuram. Nə yaxşı o həmin vaxtı məni belə istiqa
mətləndirdi. 22 kitabım çıxıb, əksəriyyəti o dövrün
rus və Azərbaycan mətbuatında fəaliyyət göstərənlər
haqqındadır. Mənə qədər bunların haqqında heç kəs
yazmamışdır. Bunlar: Hüseyn Minasazov, Rəhim bəy
Məlikov, Səməd bəy Ağamalıoğlu, Həmzədə bəy
Qəbulov-Şirvanski, Sona xanım Axundova, Ceyhun
Hacıbəyli, Ömər Faiq Nemanzadə və onlarla belə
adamlardır. Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd bəy Ağayev
kimi az-çox yazılanlar da bu qəbildəndir. Beləliklə,
Mir Cəlal müəllim məni 1917-ci ilə qədər bütün döv
ri mətbuatı ələk-vələk elətdirdi. İndi mən özümü
mətbuatın bilicisi hesab edirəm. Bunun birinci səbəb
karı Mir Cəlal müəllimdr.
Mən 1965-ci ildə müdafiə edib yenə mətbuata qa
yıtdım. Hər dəfə Mir Cəlal müəllimlə rastlaşanda
özünəməxsus şəkildə deyirdi: "Qardaş, sən mətbuat
da onsuz da yaxşı işləmisən, sənin yerin auditoriya
dır. O məsələləri uşaqlara danışmalısan. Qayıt gəl
universitetə". Amma universitetdə hələ yer yox idi.
1968-ci ildə gəldim universitetə. Amma onun ka
fedrasına yox, Azərbaycan dili kafedrasına, orada
yer var idi. Üç il dil dərsi dedim. Bəzən açıq, bəzən
gizli rişxənd edənlər vardı. Amma mən Azərbaycan
dili dərsini həvəslə deyirdim. Arabir Mir Cəlal müəl
limi görəndə o, əlini çiynimə qoyar və deyərdi:
"qardaş, duruxma".
1971-ci ildə rus ədəbiyyatından yer açıldı. Bu da
onun kafedrası deyildi, amma o, "get" dedi - yaxşı
predmetdi, onun yaxşılığını sonra bilərsən". Mən
getdim. O vaxtdan rus ədəbiyyatından mühazirə
oxuyuram.
1973-cü ildə professor Pənah Xəlilovun rəhbərliyi
ilə SSRİ xalqları ədəbiyyatı kafedrası açıldı. Mən öz
ştatımla bura keçdim. İndiyə qədər rus ədəbiyyatın
dan mühazirə oxuyuram, peşman deyiləm. 1989-cu il
də yaş senzi meydana çıxdığı üçün Pənah müəllim ye
rini mənə verdi. İndi türk və şərqi slavyan xalqlaıı
ədəbiyyatı kafedrasının müdiriyəm. Elmə gəlişim çə
tin olsa da öz yerimi tapdım. Mən 1974-cü ildə Açıl
mamış səhifələr" adlı ilk kitabçamı sevincək Mir Cə
lal müəllimə verdim. Orada yaddan çıxmış, araşdıııl-
mamış, haqsız yerə unudulmuş adamlar var idi. Mir
Cəlal müəllim də sevindi və dedi: "İndi bu şəkildə
Soldan: Mir Cəlal, Püstə xanım, Xavər xanım,
Səməd Vurğun, 1950
kafedraya baş laborant vəzifəsinə gəldim. Kafedralar
ayrı olsa da Mir Cəlal müəllimlə daha çox təmasda
olurdum. Birinci 1962-ci ildə Azərbaycan ədəbiyyatı
tarixi kafedrası üzrə aspirant yeri açılanda mən sənəd
lərimi ora verdim və qəbul olundum. Mənim elmi
rəhbərim professor Pənah Xəlilov, kafedra müdiri Mir
Cəlal müəllim idi. O, təqdim etdiyim mövzu ilə ma
raqlanırdı. Onu ən çox maraqlandıran məsələlərdən
biri də gənc kadrların vaxtında müdafiə edib elmdə öz
yerini tutmaları idi. Filologiya fakültəsində belə
müəllimlərdən biri də professor Muxtar Hüseynzadə
idi. Bunlar elə bil bir-biri ilə bəhsə girmişdilər. Bu
kafedrada müdafiə etməmiş çox az adam qaldı.
Mir Cəlal müəllim özü 1947-ci ildə "XX əsr Azər
baycanda ədəbi məktəblər" mövzusu üzrə doktorluq
dissertasiyası müdafiə edib azərbaycanlılardan ilk el-