Prof. ġərifov Famil Həsən
Yüklə 4,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
236
deməli kolun bioloji göstəricilərinə müsbət təsiri sözsüzdür. Güclü boya malik olan bir çox süfrə sortlarında çoxillik hissə çox saxlandıqda məhsuldarlıq xeyli artır. Krasnodar diyarının Anapa rayonunda Təbrizi sortunda aparılan təcrübələr göstərmişdir ki, çoxillik hissə çox saxlandıqda məhsuldarlıq 33% artmışdır. LN.Makarov- Kojuxovun məlumatına görə uzun qollu Kazenava kordonu formasında məhsuldarlıq qısa qollu formalara nisbətən dörd dəfə artıq olmuşdur. Zəif boylu sortlarda çoxillik hissənin çox saxlanması məhsuldarlığa mənfi təsir göstərir. Buna görə də az qida sahəsində yerləşdirilərək çoxillik hissəsi az olan formalar verilir. Birillik hissənin çox və az saxlanması konkret olaraq tənəyin yükünə aiddir. Birillik zoğların miqdarı və onların uzunluğu çoxillik hissəyə nisbətən daha açıq şəkildə təsirli olur. Birillik hissəni çox saxladıqda tənəyin yükü çox, az saxladıqda az olur. Tənəyin yükü isə torpaq-iqlim şəraitindən ( suvarılan və yaxud dəmyə), keçən il tətbiq edilən və cari ildə tətbiq edilməsi nəzərdə tutulan aqrotexniki tədbirlərin səviyyəsindən, alınan məhsulun istifadə istiqamətindən və kolun gücündən asılıdır. Tənəkdə saxlanılan zoğların sayının, onların uzunluğunun və gözcüklərin sayının düzgün təyin edilməsi üzüm bitkisinin aqrotexnikasının ən vacib məsələlərindən biridir. Bu məsələnin düzgün həlli hər il sabit və yüksək keyfiyyətli məhsul alınmasını təmin edir. Yükün və məhsuldarlığın çoxluğu kolun gücündən asılıdır. Kolun gücü isə çox hallarda torpağın münbitliyi və aqrotexnikanın səviyyəsi ilə müəyyən edilir. Kolun yükü müəyyən edilərkən onun gücünün də müəyyən edilməsi vacibdir. Kolun gücü artdıqca ondan alınan məhsul da artır. Əgər kolda zoğun miqdarını artırsaq, onda hər bir zoğun gücü azalacaq, ancaq kolun vegetativ kütləsi artıq olacaqdır. Əksinə, zoğların miqdarı azaldıqda onların hər birinin boyu artır, ancaq ümumi vegetativ kütlə azalır. Kolun böyümə gücünün artırılması məqsədi ilə bir neçə il müddətində kolun gözcüklə yükünü tədricən artırmaq lazımdır. Bütün hallarda quru kəsmə zamanı kolda gözcüyün miqdarı bir qədər artıq götürülsə sonralar yaşıl əməliyyat vaxtı onlar qəti olaraq nizamlana bilər. Kolda zoğla yükün artırılması onların mineral maddələrlə və işıqla qidalanması müşaiyət olunmalıdır. Yüksək yük fonunda kolun qidalanması zəif olduqda cari ildə məhsul çoxalacaq, ancaq zoğlar zəif olacaq və pis yetişəcək, nəticədə gələcəyin məhsulunun aqibəti pisləşəcək. Müəyyən şəraitdə kolda olan məhsulun miqdarı və keyfiyyəti arasındakı nisbət bir tərəfdən kök sisteminin güclü, digər tərəfdən isə gilədə şəkəri müəyyən edən yarpaq səthi ilə sıx əlaqədardır. Məhsul kolun böyüməsinə aşağıdakı kimi təsir göstərir Gilənin
237
formalaşmasına kifayət qədər qida maddələri tələb edir. Əgər qida maddələrinin axması onların məsrəfindən azdırsa onda kolun gücü zəifləyəcək. Beləliklə, kolun böyüməsi ilə məhsulu arasındakı əlaqə daimi deyildir. Aqrotexnikanın səviyyəsindən asılı olaraq bu əlaqə həmişə dəyişir. Kolda qoyulan yükün hesabatı iqlim şəraiti ilə uzlaşdırılmalıdır. Bu halda kolun yükü müəyyən edilərkən bir hektarda kolun miqdarı, bar əmsalı və salxımın orta çəkisi haqqında əldə məlumat olmalıdır. Bunlar çoxillik məlumatlara əsaslanmalıdır. Bu məlumatlar əsasında əvvəlcə bir kolda nəzərdə tutulan salxımın miqdarı və məhsul hesablanır, sonra bar əmsalına görə bir kola düşən zoğun miqdarı hesablanır. Daha sonra bura açılmayan gözcüklərin miqdarı əlavə olunur. Əgər üzümlükdə müəyyən səbəbdən məh olmuş gözcüklər müşahidə edilsə bunlar da əlavə edilməlidir. Hesabat prof. L.Kolesnikin təklif etdiyi düsturla aparılır.
burada: Y- gözcüklərin miqdarı Q- 1 hektarın məhsulu, kq, N- 1 ha-da kolun miqdarı, K- bar əmsalı, P- salxımın orta çəkisi, kq, A-məhv olmuş gözcüklərin miqdarı, B- açılmayan gözcülkərin miqdarı Müxtəlif üzümçülük rayonlarında təbii şəraitdən asılı olaraq bir kolda 7-10- dan 180-250-ə qədər gözcük saxlamaq mümkündür. Belə çıxmasın ki, çardaqda və yaxud alleyada becərilən bir kol nəzərdə tutulur. Suvarılan münbit torpaqlarda son vaxtlar təklif etdiyimiz 7 mərtəbəli şaquli şpalerdə becərilən çox güclü böyümə gücünə malik sortda 20-22 ədəd bar barmağı saxlamışıq. Nəticədə tənəyin gücündə zəiflik müşahidə olunmamışdır. Bu qədər bar barmağında gözcüklərin miqdarı 180-200-ə bərabər olur. Bu məsələ üzrə Bolqar alimi professor Nedelçevin də təklif etdiyi düsturu məqsədə uyğun hesab edirik.
burada : F- 1 ha- da planlaşdırılan məhsul, 238
n- sortun bar əmsalı, ədəd, p- salxımın orta çəkisi, kq, a-
Düsturda göstərilən hərfləri istənilən rəqəmlərlə ifadə etmək mümkündür. Kitabın əvvəlki müvafiq mözusunda bar əmsalı haqqında məlumat verilmişdir. Burada bu məsələnin bir daha yada salınması məqsədə uyğun olardı. Üzüm bitkisində üç adda bar əmsalının adı çıkilir və bunlar aşağıdakılardır: 1)
Kolda olan salxımın saxlanan gözcüyün miqdarına nisbətidir. Bar əmsalı rəqəmlə ifadə olunur. Məhsuldarlıq məsələlərində bu əsas götürülür. 2)
nisbətidir. 3)
Barlı zoğun bar əmsalı. Salxımın miqdarının zoğların miqdarına olan nisbətidir. Bar əmsalı yalnız qışlayan gözcüyün əsas tumurcuğundan çıxan zoğa və salxıma aiddir. Söz yox ki, bir çox sortlarda əvəzedici tumurcuqdan çıxan əlavə zoğlar , yatmış tumurcuqdan çıxan haramı zoğlar, bic tumurcuqdan çıxan bic zoğlarının salxımı hesaba alınmır. Ancaq heç də bu o demək deyildir ki, həmin zoğların salxımı tamamilə uçota alınmır. Lazım gəldikdə həmin salxımlar məhsuldarlığa daxil edilir. Bar əmsalını ifadə edən rəqəm bir çox illərdə aparılan müşahidələrin orta yekunu olmalıdır. Söz yox ki, eyni sortun bar əmsalı becərmə şəraitindən asılı olaraq dəyişə bilir. Salxımın orta çəkisinin müəyyən edilməsi üçün ampeloqrafiya elmi 500 salxımın çəkisindən istifadə edilməsini məsləhət görür. Ancaq prof. N.Nedelçev 100 salxımın çəkisinin orta rəqəm kimi qəbul edilməsini məsləhət bilir. Üzüm bitkisində kolun yükünün salxımla ifadəsi daha dəqiq uçotdur. Ancaq qeyd edildiyi kimi çox hallarda yük dedikdə kolda gözcüyün miqdarı nəzərdə tutulur. Bir çox ədəbiyyatda yükün kolda saxlanan ümumi zoğların miqdarı ilə də ifadə edilməsi göstərilir. Üzümlüyün məhsuldarlığı kolun üzvi kütləsinin yaradılmasına sərf edilən yarpağın assimilyasiya aparatının fəaliyyətindən çox asılıdır. Yarpaqların fotosintetik işi üçün orqanların yerləşdiyi zonada lazımınca günəş şüası olmalıdır. Kolda yükün çoxluğundan asılı olmayaraq orqanlara günəş şüasının normal düşməsi üçün şpalerdə yaşıl kütlənin eni 60 sm olsa yaxşıdır. 70-90 sm olduqda yaşıl kütlənin içərilərinə günəş şüalarının düşməsi pisləşir. Kəsmə isində bar barmaqlarının optimal uzunluğundan söhbət getməyə bilməz. Bar barmağının uzunluğuna təsir edən amillərdən başlıcası sortun bioloji xüsusiyyətidir. Ayrı-ayrı üzüm sortları özünün təkamül prosesində məhsul formalaşdırılması xüsusiyyəti qazanmışdır. Məlumdur ki, hər bir üzüm sortu öz
Yüklə 4,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|