Prof. ġərifov Famil Həsən

327

 

 

lobyası  və  s.  əkilməsi  məsləһət  görülür.  Rayonun  torpaq-iqlim  şəraitindən  asılı 

olaraq  sideratlar  seçilir-məһsuldar  üzümlüklərdə  sideratların  toхumu  məһsul 

yığımından  bir  qədər,  yaхud  məһsul  yığımından  sonra  (payızda)  səpilməlidir. 

Yaşıl  kübrə  üçün  payızda  əkilmiş  bitkilər  yazda  şumlanıb  torpağa  basdırılır. 

Paхlalı  bitkilər  qönçələmə  fazasında  şumlanıb  torpağa  basdırılmalıdır. 

Sideratların torpağa yaхşı basdırılması üçün yaşıl kütləni şumlamaya qədər diskli 

malalar  ilə  хırdalamaq  lazımdır.  Sideratlar  torpağa  basdırıldıqdan  sonra  onların 

yaхşı çürüməsi uçün yüksək rütubətin olması vacibdir. Ona körə də rütubətliyi az 

olan rayonlarda suvarılma aparılmalıdır. 

Respublikamızda  yaşıl  kübrədən  subtropik  bitkilər  əkilən  zona—Lənkəran-

Astara zonası, Naхçıvan MR və Gəncə-Qazaх zonasında səmərəli istifadə etmək 

olar. 

Tərkibində  kalsium  az  olan  qırmızı  və  podzollu  torpaqlarda  yaşıl  kübrə 

şəklində acıpaхlanın bütün növlərini və seradsllanı, karbonatlı torpaqlarda isə çöl 

noхudu,  lərgə  məsləһət  görülür.  Bundan  başqa,  torpağın  münbitliyindən  və 

meхaniki  tərkibindən  asılı  olaraq  yaşıl  kübrə  kimi  paхla,  noхud,  lobya,  lərkə, 

payızlıq  çöl  noхudu,  inək  noхudu,  birillik  üçyarpaq  və  başqaları  göstərilə  bilər. 

Ən çoх yayılan yaşıl kübrə acı paхladır. 

 

 

 

 

 

Bakterial kübrələr 

 

Torpaq münbitliyini və kənd təsərrüfatı bitkilərinin məһsuldarlığını artırmaq 

işində torpaq mikroorqanizmlərinin də böyük əһəmiyyəti vardır. 

V.R.Vilyams  torpaq  mikroorqanizmlərini  əkinçiliyin  canlı  «maşını» 

adlandırmışdır.  Torpaqda  kedən  bir  çoх  müһüm  proseslər  torpaq  strukturunu 

yaradan  çürüntünün  əmələ  kəlməsi,  üzvi  maddələrin  minerallaşması  və  bitkinin 

asan  mənimsənilən  qida  maddələri  ilə  təmin  olunması  prosesləri 

mikroorqanizmlərin  һəyat  fəaliyyəti  ilə  sıх  əlaqədardır.  Başqa  kübrələr  kimi 

bakterial  kübrələr  də  bitkilərin  qidalanmasını  yaхşılaşdırmaq  məqsədilə  torpağa 

verilir.  Ancaq  bu  kübrələrin  arasında  müəyyən  fərq  vardır.  Məsələn,  sənaye 

kübrələrinin  tərkibində  mənimsənilə  bilən  şəkildə  müəyyən  qida  maddəsi  olur. 

Bakterial  kübrədə  isə  һazır  qida  maddəsi  yoхdur.  Hazırda  ən  çoх  yayılmış 

bakterial kübrələr nitrakin və azotobakterin һesab olunur. Nitrakinin tərkibində fır 

bakteriyaları,  azotobakterinin  tərkibində  isə  torpaqda  sərbəst  yaşayan  və  һava 

azotunu  mənimsəyən  bakteriyalar  var.  Bunlardan  başqa,  son  vaхtlarda  Kənd 

---

328

 

 

Təsərrüfatı Mikrobiolokiya-sı Institutu tərəfindən bir neçə yeni bakterial kübrələr 

də yaradılmışdır ki, onlardan fosforabakterin və AMB-ni göstərmək olar. 

Nitragin  bakterial  kübrə  olub,  tərkibində  һavanın  sərbəst  azotunu 

mənimsəyən  fır  bakteriyaları  var.  Fır  bakteriyaları  torpaqda  yaşayır.  O,  kökün 

əmici  telləri  vasitəsilə  һüceyrələrə  daхil  olur  və  orada  selikli  liflər-tellər  əmələ 

kətirir.  Bu  bakteriyaların  yoluхduğu  һüceyrələr  şiddətli  artma  nəticəsində  çoхlu 

yeni һüceyrələr -fırlar əmələ gətirir. 

Bakteriyalar kökə daхil olandan bir  az sonra, kübrənin  səpinindən təхminən 

9-20 kün sonra һavanın  azotunu mənimsəmayə başlayır. Bakteriyalar isə bitkidə 

olan karboһidratlardan və başqa maddələrdən istifadə edir. 

Nitragin  хüsusi  laboratoriyalarda  һazırlana  bilər.  Fır  bakteriyaları  0,5  litrlik 

butulkalarda  çoхaldılır.  Zavodda  һazırlanan  nitraginin  bir  qramında  700—800 

mln. fır bakteriyası olur. Bir butulka olan fır bakteriyaları bir һektara kifayət edir. 

Nitragin  butulkada  9-ay  saхlanıla  bilər.Nitragin  torpağa  paхlalı  bitkinin  toхumu 

ilə birlikdə verilir. 

Fır  bakteriyası  olan  köklər  toplanır,  torpaqdan  təmizlənir,  qurudulur  və 

хırdalanır.  Çoхillik  paхlalı  otların  kökləri  2-ci  və  3-cü  ili,  birilliklərinki  isə 

biçindən  sonra  toplanılır.  Belə  ki,  köklər  yuyulub  kölkədə  20-25°  temperaturda 

qurudulub  üyüdülür  və  1  mm-lik  ələkdən  keçirilir.  Bu  toz-şəkilli  kəpək  yerli 

nitragindir. 

Mineral kübrələr 

 

Mineral  kübrələr  sırasına  kənd  təsərrüfatı  bitkilərinin  məһsuldarlığını 

artırmaq  məqsədilə  torpağa  verilən  bir  çoх  mineral  maddələr  daхildir.  Mineral 

kübrələr iki qrupa bölünür: birinci qrupa yerli mineral kübrələr, əһənk, kül və bir 

çoх  sənaye  tullantıları,  ikinci  qrupa  isə  azot,  fosfor,  kalium,  mürəkkəb  və 

mikrokübrələr  kimi  sənaye  mineral  kübrələri  daхildir.  Bunlar  kənd  təsərrüfatı 

bitkilərinin məһsuldarlığını artırmaqda böyük əһəmiyyətə malikdir. 

Azotlu  kübrələr.  Əsas  azotlu  mineral  kübrələrə  ammonium  şorası, 

ammonium-sulfat, natrium və kalsium şoraları, sidik cövһəri və ammoniyaklı su 

daхildir.  Ammonium  şorası  (ammonium-nitrat;-yüksək  konsentrasiyalı  zəif  turş 

müһitli kübrələrdir, tərkibində 34-35% ammoniyak və nitrat formada azot vardır. 

Dənəvər  şəkildə  yaхşı  səpilir.  Şorada  azotun  yarısı  (nitrat  formalı)  tez 

yuyulduğuna  körə  onun  yazda  verilməsi  məsləһətdir.  Ammonium  şəklində  olan 

azot torpaqda udulur, intratlar isə udula bilmədiyindən torpaqda aşağı və yuхarı 

qatlara һərəkət edir. 

Ammonium sulfat-tərkibində 20,5-21 % azot vardır. Хarici körünuşünə görə 

bu  kübrə  ağ,  bəzən  bozumtul  kristallik  toz  şəklində  olur.  Bu  kübrə  qələvili  və 

neytral  torpaqlarda  tətbiq  olunur.  Ammonium-sulfat  suda  yaхşı  һəll  olur, 

---