antikonstitusion qərar qəbul etdi. Bu, Azərbay-
cana qarşı SSRİ rəhbərliyinin növbəti sui-qəs-
di, təxribatı idi və buna xalq kəskın etiraz etdi.
1990-cu ilin 20 yanvar qırğmlarmm həmin
vaxta təsadüf etməsi bir gerçəkdir.
Azərbaycan öz müstəqilliyini 1991-ci ildə
elan edərkən BMT və bütün dünya dövlətləri
Dağlıq Qarabağı Azərbaycan ərazisi kimi tanı-
dılar. Lakin erməni separatçıları 1991-ci ilin
sentyabnnda qeyri-qanuni olaraq burada sepa-
ratçı bir qurum - “Dağlıq Qarabağ Respublika-
sı” elan etmişdilər. Nə Azərbaycan, nə də dün-
yanın hər hansı bir dövləti (o cümlədən Ermə-
nistan) bu qurumu tanımadı. 1991-ci ilin son-
lannda Dağlıq Qarabağ uğrunda Azərbaycan
və Ermənistan arasında faktiki müharibə ge-
dirdi. Dağlıq Qarabağda xidmət edən Sovet
ordusu və onun əsgəri ləvazimatı, silah-sursatı,
texnikası ermənilərə təhvil verildi və bir çox
döyüşlərdə ruslar ermənilərlə birləşərək Dağhq
Qarabağın azərbaycanlı kəndlərinə divan tutub
onlan köçə zorladılar. 1992-ci ilin yanvann
15-də Kərkicahan, fevralın 10-da Malıbəyli,
Quşçular, Qaradağlı kəndləri işğal olundu.
Sırada Xocalı vardı. Ermənilər dünya tarixində
görünməmiş bir soyqmma imza atdılar. Fev-
78
ralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıda baş
verənlər bəşər tarixinin ən qanlı ləkəsidir.
Ruslann 366-cı motoatıcı alayı bu soyqırımı
törətməkdə ermənilərin yanmda oldu. Xocalı-
da 613 nəfər öldürüldü, 487 nəfər yaralandı,
1275 nəfər əsir götürüldü, uşaq və qocalara
belə rəhm edilmədi. Xocalıda elə ailə vardı ki,
o tamamilə məhv oldu, nəsil kəsildi.
Ermənilər işğalı davam etdirdilər. Sonra
Şuşa işğal olündu, onun ardmca Laçın əldən
getdi, 1993-cü ilin aprelində Kəlbəcər işğal
edildi. Sonra iyul-oktyabr aylannda Ağdam,
Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan... Bu mü-
haribədə Azərbaycan 20 mindən artıq dəyərli
insamnı itirdi, 100 mindən çox insan yara-
lanmış, 4861 nəfər vətəndaşımız ermənilər tə-
rəfındən əsir və girov götürülmüşdü. Onlann
çoxunun taleyi bu günə qədər məlum deyil.
Azərbaycanlılar öz doğma yurdlannı tərk et-
mək məcburiyyətində qalmışlar. 1 milyon nə-
fərə yaxın azərbaycanlı qaçqm həyatı yaşa-
maqdadır. Erməni işğalı isə davam edir.
79
7.
Vətəndən ayrı salınmış
Dağhq Qarabağm indiki durumu
Dağlıq Qarabağ işğal edildikdən sonra bu-
rada vəziyyət olduqca ağırlaşdı. Azərbaycanla
bütün kommunikasiyalar kəsildikdən və əla-
qələr qırıldıqdan sonra erməni milliyyətçiləri
ümid edirdilər ki, Dağlıq Qarabağm Ermənis-
tanla inteqrasiyasma nail olacaqlar. Bu isə
mümkün deyildi. Əvvəla, Ermənistan özü iq-
tisadi potensialı olmayan süni bir dövlət kimi
ortaya çıxıb, onun özünü doğruldacağı çox bö-
yük şübhə altmdadır. Bir dövlət olaraq pers-
pektivsizliyi ondan bəllidir ki, indi o tamamilə
Rusiyadan asılı vəziyyətə düşüb. Rusiyadan
aldığı borc və kreditləri qaytarmadxğına görə
indi Ermənistamn ən iri müəssisələri ya tam
şəkildə, ya da böyük hissə olaraq Rusiyanm
mülkiyyətinə çevrilir. Məsələn, Ermənistanın
Dəmir Yolları indi Rusiyanın nəzarətindədir
(75%), ermənilər dəmir yolunda istədikləri
planı həyata keçirə bilmirlər. Eləcə də Atom
Elektrik Stansiyası, “Nairit” zavodu, Ararat
Sement Zavodu və s. Belə müəssisələr onlar-
cadır.
İkincisi, Dağlıq Qarabağ Ermənistanm mər-
kəzi rayonlanna çox uzaq olTluğundan bura ilə
80
belə deyək, alış-veriş xeyir eləmir. Qarabağ-
dan apanlan və satışa çıxanlan məhsulun “xər-
ci borcunu ödəmir”. Ennənistandan Laçın ko-
ridoru ilə ianə hesabına Xankəndiyə yeni yol
salınsa da, bu yol Ermənistanla Dağlıq Qara-
bağı iqtisadi tellərlə bir-birinə bağlamır. 2002-
ci ildə ATƏT-in xətti ilə bir qrup Azərbaycan
jumalistinin Ermənistan və Dağlıq Qarabağa
səfəri zamanı yeni çəkilmiş (əslində bərpa-
təmir işləri aparılmış) bu yolla gedərkən bizi
muşayiət edən Anjey Kasprşikdən soruşdum:
“Sizcə ermənilər bu yolla Dağlıq Qarabağı
Ermənistana birləşdirə bilərlərmi?” Yanında
ermənilərinin nümayəndəsi olduğundan diplo-
matik formada çiynini çəkdi və bu cavab ver-
məkdən imtina etmək anlamına gəlirdi. Onun
yerinə Dağlıq Qarabağm Ermənistandakı təm-
silçısi Karen Mırzoyan cavab verdi: “Biz artıq
birləşdiımişik”. Oktyabr ayı olduğundan üzüm
sezonu idi və avtobusun pəncərəsindən bizə
üzüm almaq üçün yalvaran erməni arvadını
göstərib dedim: “Bu qadınm üzümü İrəvana
gedib çıxanacan çaxır olacaq”. Digər bir həm-
kanmız isə Karenin yerinə cavab verdi: “Nə
olar, üzüm yeməzlər, çaxır içərlər”...
81
Çox qəribə idi ki, Xankəndidə bir görüşdə
bizə yerli zavod istehsalı - tut arağı təklif olu-
narkən Dağlıq Qarabağ “sənayesinin” bundan
irəli getməyəcəyi qənaəti doğurmuşdu. O za-
man bizə dedilər ki, vaxtilə 5 min nəfərin ça-
lışdığı Qarabağ Toxuculuq Kombinatı, ayaq-
qabı və mebel fabrikiəri işləmir. Çünki iri
müəssisələrin hamısı Azərbaycan iqtisadiyyatı
ilə sıx bağlı idi. İpək Kombinatı Şəkisiz işləyə
bilməzdi, Mərmər zavodu məhsullannı satmaq
üçün Azərbaycan boyda bazan itirmişdi, Qara-
bağ kənd təsərrüfatı məhsullan Xankəndi -
Bakı dəmir yolunun işləməməsi səbəbindən
xarab olurdu.
Demək Qarabağda yaşayan əhalinin iş im-
kanlan çox məhdud idi. Bu səbəbdən də ha-
mınm gözü yolda idi. Dağlıq Qarabağdan çıxıb
getmək, qaçmaq üçün xaricdəki erməni dias-
poru yaxşıca da yol çəkmişdi. Amma bu yolla
Qarabağdan qaçmaq mümkün deyil. Çünki bu-
radakı ermənilər bir insan olaraq sərbəst hə-
rəkət etmək səlahiyyətinə malik deyillər. Qara-
bağdan qeydiyyatdan çıxmaq Aya uçmaq kimi
bir şeydir. Vaxtilə “AzərTac”m və ermənicə
“Kommunist”in Dağlıq Qarabağ üzrə müxbiri
işləmiş Aleksandr Qriqoryana ünvanladığım
82
“Belə yaşamaq sizə çoxmu xoşdu?” sualma:
“Neyləyək bizimki belə gətirdi”, - deyə cavab
verdi. “Nə gözləyirsiniz” sualina isə: “Məsələ-
nin həllini. Azərbaycan bizim dövlətimizi tanı-
malıdır”, - deyə yekəxana cavab verdi. Onda
Saşaya dedim ki, “dövlət” sözü çox yekə çıxır,
bu necə dövlətdir ki, insanlann işləyəcəyi bir
dənə də olsun müəssisə yoxdur, Azərbaycanm
tərkibində olduğu dövrdə olan cah-cəlaldan,
qaynar həyatdan əsər-əlamət qalmayıb.
Erməni həmkarlarımızdan biri söhbətimizə
müdaxilə edərək bildirdi ki , biz də hamı kimi
işləyir, maaş alınq. Doğrudur, bu illər ərzində
Dağlıq Qarabağ əhalisinin korluq çəkməməsi
üçün Erməni diasporu bütün gücünü, vəsaitini
qoyub. Bunu da ona görə ediblər ki, əhali bur-
dan qaçmasm. Daha dünyamn harasmda insan-
lara müftə maaş verirlər? Bax bu cəhətdən də
Dağlıq Qarabağ unikal regiona çevrilib. Budur,
il başlanır, separatçı qurumun rəhbəri qollannı
çinnəyib səfərlərə çıxır. “Qarabağ marafonu”
keçirmək, pul yığmaq üçün. Budur, braziliyalı
erməni 5 dollar göndərib, fransadan bir əsnaf
100 dollar, biri 50, biri 15... Sonra ermənilər
bütün diaspor, lobbi və başqa vasitələrini işə
salıb ABŞ və digər Ölkələrdən humanitar yar-
83
Dostları ilə paylaş: |