“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
184 monolit olmasının zəruriliyi daha qabarıq görünür. Biz, başlan- ğıcda da göstərmişdik ki, mühacirət düşərgəsindəki parçalanma- lardan Amerikan Komitəsi, eyni zamanda göründüyü kimi Kerenski kimilər də faydalanmağa cəhd edirdilər. Koordiynasiya Mərkəzində ixtilafların artdığı, parçalan- manın qaçılmaz olduğunun qabarıq təzahür etdiyi bir vaxtda Azərbaycan, Gürcüstan və Şimali Qafqaziyanın mühacir təşkilat- ları Müxnenə Ümumqafqaz Konfransına toplaşdı (1952-ci il 11- 16 dekabr). Konfransda Azərbaycanı “Milli Mərkəz” (sədri M. Ə. Rəsulzadə), Gürcüstanı “Milli Siyasi Mərkəz” (sədri R.Qabaşvili), Şimali Qafqazı “Milli Komitə” (sədri prof. Ə. N. Maqoma) təmsil edirdi. 1935-ci ildə yaradılan “Qafqaz Konfederasiyası Şurası”nın prinsiplərindən çıxış edən bu təşkilatlar, Qafqaz millətlərinin milli qurtuluş mübarizəsini xaricdə təmsil və ona rəhbərlik etmək, bolşevizmlə mübarizədə beynəlxalq dövlətlər və təşkilatlarla birgə mübarizə aparmaq, antibolşevik cəbhəni gücləndirmək üçün Doğu Avropa, Türküstan və b. milli mühacir təşkilatları ilə iş birliyi qurmaq məqsədilə yeni təşkilat-Qafqaz İstiqlal Komitəsini yaratdılar (bax: Azərbaycan siyasi mühacirlərinin “Prometey” və “Qafqaz Konfederasiyası Şurası”nda yeri). Visbaden razılaşması və Bolşevik Əleyhdarları Koordi- nasiya Mərkəzinə münasibətə gəldikdə isə, bu barədə Konfransın rəyasəti (M. Ə. Rəsulzadə, R. Qabaşvili, Ə. N. Maqoma) xüsusi sənəd və mətbuat üçün kommunike qəbul etdi. Sənəddə deyilirdi: “Konfrans, təəssüflər olsun ki, Bolşevik Əleyhdarları Koodinasiya Mərkəzi” ilə əməkdaşlığın qeyri-mümkünlüyünü bildirir. 16 oktyabr 1952-ci ildə Münxendə təşkil olunan bu qurum, Visbaden anlaşması kimi Qafqaz respublikaları müstəqilliyinin danışıqsız tanınmasını rədd edir. Bu hüququn ancaq Baltik dövlətlərinə aid olduğunu bildirən BƏKM Qafqaz xalqlarının iradəsi əleyhinə və tarixi faktlara qarşı dayanır (1918-ci il müstəqillik aktlarına). Konfrans Qafqaz respublikaları müstəqilliyinin danışıqsız qəbul olunması hüququnu bilmədən Visbaden və Münxen 185 razılaşmalarına imza atmaqla, onu Rusiyanın daxili məsələsinə çevirən naməlum və yeni yaradılmış Qafqaz təşkilatlarının hərəkətini pisləyir. Konfrans ümid edir ki, ayrı-ayrı təşkilat nümayəndələri, o cümlədən SSRİ-də milli məsələlərdə məşğul olan “Amerikan Komitəsi” amerikan demokratiyasının xeyirxah prinsiplərini və Atlantik Xartiyasında ifadə olunan millətlərin öz müqəddəratını təyin etmə hüququnu gələcək fəaliyyətlərində əsas tutacaqlar [102]. Sənəddə öz müstəqilliyini danışıqsız bərpa etmək hüququnda olduğunu inkar edən BƏKM-lə əməkdaşlığın qeyri- mümkünlüyü bir daha vurğulanır, eyni zamanda Şərqi Avropa, Türküstan və digər bölgələrin mühacir təşkilatları ilə əməkdaşlığın zəruriliyi qeyd olunurdu. Konfransda M. Ə. Rəsulzadə “Ümumi Qafqasya siyasəti- nin ana xətləri” mövzusunda çıxış edərək, Kerenskinin “öncədən qərar verməmək” tezisinin milli macadiləyə sədd çəkə bilməyə- cəyini göstərdi: “Millətlərimizin istiqlallarına aid olan məsə- lələrdə biz qərar verənlərdəniz. Daxili rejim məsələləri sonradan, millətin rəyinə buraxılmaq şərtilə sınaqdan keçirilə bilər. Qaf- qasiya Cümhuriyyətlərinin birər dövlət olaraq istiqlalı məsələsinə gəlincə, buna çoxdan qərar verilmiş və bu 1918-ci ildə həm milli, həm də millətlərarası qərarlarla təsdiq olunmuşdur. Bu əsasdan vaz keçmək və ya onu yeni bir qərara tabe tutmaqla şübhə altına almaq haqqında deyiliz. Tarixin çarxı geri döndürüləməz!” [32, N- 282, 1991]. Ümumi Qafqaz konfransından sonra Bolşevik Əleyhdarları Koordinasiya Mərkəzində artan daxili ixtilaflar, bu qurumun 1953-cü ilin iyulunda iki yerə parçalanmasına gətirib çıxardı. Parçalanma nəticəsində formalaşan qurumların hər biri ayrılıqda öz Koordinasiya Mərkəzlərini yaratdılar. Kerenski və Melqunovun rəhbərlik etdiyi partiyalara üçün- cü rus partiyası və “Hürriyyət uğrunda savaşan Erməni Birliyi” də qoşuldu. Sonralar bu KM-ə daxil olan təşkilatların sayı 16-ya çatdısa da, “Amerikan Komitəsi” onlara yardımı dayandırdı. 186 Kerenski artıq “Amerikan Komitəsi”ni də mətbuat səhifələrində ittiham etməkdən çəkinmirdi. Vəziyyət belə şəkil aldıqda “Amerikan Komitəsi” Kerenski-Mequnov qrupunun Komitəyə məxsus olan binadan çıxmalarını tələb etdi. Tərkibində Liqa, Gürcüstan Milli Şurası, Azərbaycan Milli Birlik Məclisi, Şimali Qafqaziya Milli Birliyi və “Türk eli”ni birləşdirən ikinci qrupun yaratdığı KM isə “Amerikan Ko- mitəsi”nin yardımına arxalanır, öz işlərinin ciddi nəticələr verə- cəyinə inanıb mübarizəni davam etdirirdilər. Bu məqsədlə ikinci KM, hələ əsası 1950-ci ildən qoyulan, lakin formal olaraq mövcud olan Paris blokunda birləşən təşkilatları da öz sıralarına daxil etməyi qərara aldı. Göstərilən cəhətlərə baxmayaraq “Amerikan Komitəsi” ikinci qrupun yaratdığı KM-ni də tanımırdı. Paris bloku isə yenidən təşkil olunmuş, əski “Prometey” tərəfdarları M. Ə. Rəsulzadə, Noy Jordaniya, Səid Şamil, Əli xan Qandəmir, Əhməd Nəbi Maqoma, Vəli Qəyyum Xan, Dro Kanayan kimi mühacirətdə 30 ildən artıq mübarizə aparan milli dövlət qurucularının rəhbərlik etdiyi təşkilatların birliyinə çevrilmişdi. “Rusiya Məhkumu Millətlərin Qurtuluş Birliyi” adlanan bu blok “The Problems” adında dərgi də nəşr etdirirdi ki, o 1980-ci illərə qədər işıq üzü görmüşdü. Amerikan və ingilislərin maliyyə yardımı kəsildikdən sonra Koordinasiya Mərkəzlərinin hər ikisi dağıldı “Azərbaycan Milli Birlik Məclisinin” orqanı “Azərbaycan” jurnalının nəşri isə dayandı. Ə. Fətəlibəyli 1954-cü ildə qətlə yetirildikdən sonra “Azərbaycan Milli Birlik Məclisi” də fəaliyyətinə nöqtə qoydu. 50-ci illərin əvvəllərində siyasi mühacirət həyatında müşahidə olunan canlanmanın katalizatoru uzun-uzadı mübahisə- lərə və münaqişələrə rəvac verən Visbaden konfransı idi. Bu konfrans (eləcə də sonrakı proseslər) istər Azərbaycan, istərsə də digər millətlərin siyasi mühacirət təşkilatlarının bir sıra mənfi və müsbət tərəflərini aşkarladı. Öncə onu qeyd etmək lazımdır ki, mühacirət öz daxilində mükəmməl təsanüdə malik olmadıqda, apardığı mübarizənin kəskinliyi zəifləyir, deyilən söz kəsərdən Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|