Qafqazin strateji TƏDQİqatlari institutu oleq Kuznetsov Mərkəzi Qafqaz: sivilizasiyaların toqquşmasına retrospektiv baxış
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Oleq Kuznetsov
- Rusiyanın Zaqafqaziyada geosiyasi maraqlarının və prioritetlərinin təkamülü
32 Oleq Kuznetsov zi ya da hərəkətinin hərbi-strateji baxımdan elə də mü na sib ol ma yan, amma hərbi-siyasi nöqteyi-nəzərdən tam izah edi- lə bi lən baş istiqaməti deyilənlərə əlavə bir sübut ola bi lər. Os man lı imperiyası ilə son dörd müharibədə (1828–1829, 1853–1856, 1877–1878 və 1914–1918-ci illərdə) rus hər- bi ko mandanlığı Trabzonu və ya Sinopu de yil, məhz Ər zu- ru mu Türkiyənin Şərqi Anadolu bölgəsinin içə ri lə rinə doğ ru hü cu munun başlıca istiqaməti və eyni zamanda, son mən- tə qə si hesab etmişdir, halbuki Trabzonun və ya Si no pun tu- tul ması Anadoluda vuruşan rus qoşunlarının dəniz yo lu ilə təc hi zatını əhəmiyyətli dərəcədə asanlaşdırardı. Lakin bu mü- ha ribələrin heç birində Qara dənizin türk sahilboyunun ələ ke çi ril məsi strateji vəzifə kimi qarşıya qoyulmamışdır. Bu de- yi lən lərdən belə bir qənaət hasil olur ki, hərbi-strateji və iq ti- sa di əhəmiyyəti çox şübhəli olan, lakin əhalisinin xeyli fai zini qri qo rian ermənilər təşkil edən bir sıra vilayətlərin Os manlı im pe ri ya sın dan qoparılması Rusiya üçün geosiyasi prio ri tet olmuşdur. Bü tün bunlar belə söyləməyə imkan ve rir ki, yü- zil liklər boyu Ru si ya da «yunan layihəsi»ndən əla və, «er mə ni layihəsi» də ol muş dur, baxmayaraq ki, onun möv cud lu ğunu heç kəs elan et mə miş dir. Antanta ölkələri və Osmanlı imperiyası arasında 1918-ci il 30 oktyabr tarixli Mudros barışığının və 1920-ci il 10 av- qust ta rix li Sevr sülh müqaviləsinin şərtlərinə əsasən Bi rin- ci dünya mü ha ri bəsi gedişində Rusiya tərəfi ndən Os man lı imperiyasından iş ğal edilmiş ərazilərdə yaradılması nə zər- də tutulan «Böyük Er mə ni stan»ın elan olunmasını Ru si ya- nın «erməni layihəsi»nin hə ya ta keçirilməsi ilə birbaşa ey- ni ləş dirmək üçün əlimizdə ki fa yət qədər və mötəbər sənədli mə lu mat yoxdur. Lakin Rusiya 1918-ci il 3 mart tarixli Brest-Litovsk sülh müqaviləsinə uy ğun ola raq müharibədən 33 Rusiyanın Zaqafqaziyada geosiyasi maraqlarının və prioritetlərinin təkamülü bir tərəfl i qaydada çıxdıqdan sonra onun əv vəllər işğal etmiş olduğu türk ərazilərinin erməni mil lət çi lə ri nə ve ril məsinə cəhd göstərilməsi faktı özlüyündə sübut edir ki, Ru si yanın və qismən də Fransanın yeritdiyi «erməni la yi hə si» Bi rin ci dün ya müharibəsində Rusiyanın hərbi-siyasi məğ lu biy yə tin- dən sonra da öz aktuallığını saxlamışdır. Yalnız 1919–1923- cü illərin İstiqlal savaşında Qazi Mustafa Kamal paşa Ata türk tərəfdarlarının qalib gəlməsi həmin layihənin üstündən qə ləm çəkdi. Bu savaşın tərkib hissələrindən biri 1920-ci ildə türk– erməni silahlı münaqişəsi olmuşdur. Münaqişə əvvəlcə Ru si- ya qoşunlarının, sonra isə erməni silahlı birləşmələrinin işğal et dik ləri Şərqi Anadolu vilayətləri üzərində gələcək Türkiyə Res pub li kasının dövlət suverenliyinin bərpa edilməsi ilə başa çat mış dır. «Erməni layihəsi»nin izləri Rusiyanın ən yeni ta ri- xi dövrdə hə yata keçirdiyi xarici siyasətdə də özünü gös tər- miş dir. 1990-cı il lərdə SSRİ-nin dağılmasından sonra Dağlıq Qa rabağ ətrafında cə rə yan edən silahlı münaqişə şəraitində Ru si ya Federasiyası əzəl dən fəal ermənipərəst mövqe tut- muş dur. Cənubi Qafqaz re gio nun da müasir Rusiyanın xarici siya sətinin bu cür vektorunun se çil mə si nə bir sıra tarixi şəx- siy yətlərin subyektiv təsiri ba rə sin də müfəssəl söhbət aç ma- ya cağıq, çünki tarixçilərin ənənəsində sağ adamlara qiy mət ve ril məsi yoxdur, yalnız Rusiya siyasi is teb liş men ti dai rə- lə rində «erməni lobbisi»nin mövcudluğu ba rə sin də ümu mi qeydlə kifayətlənəcəyik. Son illərdə «erməni lob bi si» nin əsas nümayəndələrinin cismən qocalaraq Mərkəzi Qaf qaz re gio- nun da Rusiya geosiyasətinin məzmununa təsir gös tər mək qa- bi liyyətini və imkanını getdikcə daha çox itirməsi sə bə bin dən bu lobbinin nüfuzu azalmaqdadır. 34 Oleq Kuznetsov Rusiyanın Zaqafqaziyada yeni geosiyasi prioritetləri Bu gün Rusiya Zaqafqaziyada öz geosiyasətinin prio ri tet- lə ri ni mərhələ-mərhələ dəyişərək, onu prinsipcə başqa əsaslar üzə rin də və indiki dövrün reallıqlarına müvafi q surətdə təşkil edir: Mər kəzi Qafqaz regionunda beynəlxalq iqtisadiyyat və xarici si ya sət məsələlərində qatı milli-dini çalara malik olan əvvəlki ideo lo ji determinizmin yerini praqmatizm tutmuşdur. Tamamilə aş kar dır ki, Rusiya özü üçün bu qədər vacib olan isti qamətdə xa ri ci siyasət xəttini bir an içində dəyişdirməyə obyektiv qadir de yil dir – iki əsr davam etmiş ətalət son də- rəc ə güclüdür, onu ara dan qaldırmaq üçün qüvvə, vaxt və siyasi iradə gərəkdir. Son vaxt lar siyasi iradənin mövcudluğu da ha qabarıq şəkildə təzahür edir, baxmayaraq ki, Mərkəzi Qaf qa zın, demək olar, bütün öl kə lə rinin siyasətçiləri ilk bö- yük yu bi leyin – milli dövlətçiliyin 20 il liyinin verdiyi məst- lik dən tə sirlənərək bunu görməzliyə vur ma ğı üstün tutur, vər diş et dik ləri geosiyasi koordinatlar sis te min də qalmaqda da vam edirlər. SSRİ-nin dağılmasından sonrakı iyirmi il ərzində Rusiya hər bi-siyasi baxımdan ən sabit və davranışı bəlli yeni dövlət ki mi məhz Ermənistanı Zaqafqaziyada özünün təbii müttəfi qi say mış dır. 1990-cı illərdə Ermənistanın və ermənilərin Mər- kə zi Qaf qaz regionunda üstünlük uğrunda birgə səylər gös tər- diyi şə rait də Gürcüstan və Azərbaycan öz daxili si ya si di diş- mələri üzün dən permanent anarxiya ərazilərinə bənzəyirdi və hətta bir müd dət belə ərazilərə çevrilmişdi. Hazırda Mərkəzi Qafqaz ölkələrində şərait prinsipcə də - yiş miş dir və Rusiya təkcə Zaqafqaziyada deyil, həm də bü- tün Ön Asi ya da öz kursunu həyata keçirmək üçün yeni tə- Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|