Qida kimyasından mühazirələr. MƏRuzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu

51 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bundan əlavə NT-in tərkibində az təsadüf olunan (mınar) azot əsaslarına rast 
gəlinir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nuklein turşularının tərkibinə karbohidratlardan monosaxaridlərin iki nüma-
yəndəsi α-β fruktofuranoz formada riboza və dezoksiriboza daxildir.  
 
 
 
 
 
NT-in  təbiətdə  tərkibinə,  quruluşuna  və  funksyasına  görə  iki  növü  ayırd 
edilir. Bunlar aşağıdakılardır: 
DNT-dezoksiribonuklein turşusuna və RNT-ribonuklein turşusuna ayrılır.  
         NH
2 
 
 
         C 
   N
1
   
6
  
5            
 
7
N 
 
HC
2 
  
3
   
4   
   
9
 
8
CH 
         N       N 
                   H 
Adenin 
(6-aminopurin) 
 
         H 
         C 
   N
1
   
6
  
5            
 
7
N 
 
HC
2 
  
3
   
4   
   
9
 
8
CH 
         N       N 
                   H 
Purin 
              OH
 
 
 
              C 
        N
1
   
6
  
5         
   
7
N 
 
        C
2 
  
3
   
4   
   
9
 
8
CH 
H
2
N       N       N 
                        H 
Quanin 
(2-amino-6-oksipurin) 
 
                 NH
2 
 
                 C         CH
3 
          N
1
    
6
  
5
C 
 
           C
2 
   
3
  
4
CH 
 HO           N 
5-Metilsitozin 
 
               NH
2 
 
                 C         CH
2
OH 
          N
1
    
6
  
5
C 
 
          C
2 
   
3
   
4
CH 
 HO          N 
5-oksimetilsitozin 
 
H
3
C        CH
3
           
          N
 
 
          C 
   N
1
   
6
  
5         
   
7
N 
 
HC
2 
  
3
   
4   
   
9
  
8
CH 
          N       N 
                    H 
N
6
-Dimetiladenin 
 
                OH
 
 
                C 
       HC
1
   
6
  
5
CH
2 
 
         C
2 
   
3
   
4
CH
2 
 HO         N 
4,5-Dihidrourasil 
 
OH
 
OH
 
OH
 
H
 
O
 
H
 
HOCH
2 
H
 
β-D-ribofuranoza
 
H
 
β-D-2-dezoksiribofuranoza
 
O
 
H
 
H
 
OH
 
OH
 
H
 
H
 
HOCH
2 
H
 

---

52 
 
DNT –də azot əsaslarından – timin, RNT-də isə urasil olur. Həmçinin RNT-də bir 
çox minar azot əsaslarına rast gəlinir. DNT-də minar azot əsaslarına az rast olunur.  
Nukleozitlər-purin  və  ya  pirimidin  əsası  ilə  pentozaların  birləşmələridir. 
Adeninin riboza ilə birləşməsindən – adenozin, quaninlə birləşməsindən isə timidin 
tərkibli nukleozidlər əmələ gəlir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Əgər  nukleozidin  tərkibində  ribozanın  əvəzinə  dezoksiriboza  birləşərsə 
“dezoksi” şəkilçisi əlavə edilir. Belə olan halda dezoksiadenozin, dezoksistidin  və 
s. tərkibli nukleozidlər alınır.  
Nukleotidlər-nukleozidlərin  fosfat  turşusu  ilə  əmələ  gətir-diyi  efirlərdir. 
Fosfat  turşusu  riboza  (və  ya  dezoksiriboza)  molekuluna  3
1
-cü  və  ya  5
1
  karbon 
atomunda  olan  hidroksil  qrupuna  birləşir.  Nəticədə  adenozinmonofosfat  (AMF) 
nukleotidi alınır.  
 
 
 
 
 
 
 
 
Əgər adenozin  nukleotidinə  iki  molekula  fosfat turşusu birləşərsə adenozin-
difosfat  (ADF)  üç  molekula  fosfat  turşusu  birləşərsə  müvafiq  olaraq  adenozin-
trifosfat (ATF) nukleotidi alınar. 
                                 NH
2
                                 
                                  
                            N
1
  
6
 
 
5
         
    
                                       
2 
  
3
  
4
   
    
                         O     N        
                                          
 
     
4                                       1 
             
3
               
2
      
  
   
 
 
            Dezoksisitidin 
(3-β-D-dezoksiribofuranozil- 
                sitozin) 
H
 
HOCH
2 
O
 
H
 
OH
 
H
 
H
 
H
 
5 
                         NH
2
                                  
                                  
                      N
1
  
6
 
 
5              7
N
         
    
                              
2 
  
3
  
4   
      
9
  8  
 
    
   
                          N       N     
                                          
 
        
4                                       1 
             
3
                
2
      
  
   
 
 
                          Adenozin 
     (9-β-D-dezoksiribofuranoziladenin) 
 
H
 
HOCH
2 
O
 
OH
 
OH
 
H
 
H
 
H
 
5 
                                   NH
2
                                 
                                  
                             N  
 
 
                   
  N
         
    
                       
   
           
 
    
   
                                  N       N     
                                          
 
        
                                               1 
                                 
  
   
 
 
 
Adenozin-5-monofosfat (5-AMF) 
 
H
 
H
 
         O 
           
HO
── ─
P O CH
2
 
        
│
 
        OH 
O
 
OH
 
H
 
OH
 
H
 
                            NH
2
                                 
                                  
                       N
1
  
6
 
 
5               7
N
         
    
                            
2 
  
3
  
4   
    
9
   8  
 
    
   
                            N       N     
                                          
 
        
                                                
                                  
  
   
 HO                  
 HO             
              O                    
  Dezoksiadenozin-3-mono- 
         fosfat (d-3-AMF) 
P
─
O 
HOCH
2 
H
 
H
 
O
 
H
 
H
 
H
 
5 

---