Reja: Til leksikasining o‘zgaruvchaligi. Leksika xalq tarixi ko‘zgusi

So‘z birikmasi. Tobe qismning hokim qismga kelishik, egalik qo‘shimchalari, ko‘makchilar va tobelantiravchi ohang yordamida bog‘lanishi so‘z birikmasini tashkil qiladi.
Tobe bo‘lak hokim bo‘lakka ko‘makchilar yordamida bog‘langanda, ko‘p hollarda kelishik bilan birgalikda yoki kelishik bilan almashib qo‘llanishi mumkin. Tobe bo‘lak hokim bo‘lakka bog‘lanib, hokim bo‘lak talab etgan sintaktik vazifada keladi. Ana shu vazifa gap bo‘lagi nomi bilan yuritiladi.
So‘z birikmasi hokim so‘zning qavsi turkumga oid so‘z bilan ifodalanishiga ko‘ra ikki guruhga boTinadi: otli so‘z birikmasi, fe’lli so‘z birikmasi.
Otli so‘z birikmasida hokim so‘z ot va otlashgan so‘zlar (sifat, son, ravish, taqlid so‘z) bilan ifodalanadi: shor. kanatlig kus “qanotli qush”, olt. suuluu qar “suvli qor”, ozarb. sinmis agas “singan daraxt”, ucan gus “uchgan qush”, bogucu bir isti “bo‘g‘uvchi issiq”, ikinji yer “ikkinchi yer”, yoq. oxtubut mas “yiqilgan daraxt”, tordos at “to‘rtinchi ot” ’tuv. karaktiij karazi “ko‘zning qorasi”, birge teve “birinchi tuya”, chuv. kaskarsen purnece “qashqirlar hayoti”, chuv. capli siv “buyuk daiyo", kaymala cm “ketuvchi kishi”, iklmxi uyix “ikkinchi oy”, tat. bez barasi yullar “biz boradigan yo‘llar”.
Fe’lli so‘z birikmasida hokim so‘z fe'l, uning sifatdosh, ravishdosh shakllari bilan ifodalanadi: boshq. camlann maylay “chanalarini moylamoqda”, xak. tas turada curtapci “tosh uyda yashaydi”, ubden sigari xondi “uydan vugurib chiqdi”, tat. baylarcayasau “boylarcha yashamoq”, xat belen jitaru “xat orqali yetkazmoq”, yaxsiligi ocen xormatleu “yaxshiligi uchun hurmatlamoq”, balta belen kisii “bolta bilan kesmoq”, kon saen qaytu “kun savin qaytish”, turk. ruyadan uyanurmus “uyqudan uyg‘onarmish”.
Turkiy tillarda so‘z birikmalarining tobe so‘zi, asosan, hokim so‘zdan oldin keladi.