Rəy verənlər: f e. d prof. Ş. M. Məmmədov
Yüklə 3,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
koşflər belə ən ümumi dünya şüurundan gələ bilər - bunu hansısa adamların əqli qəbul edir. Bu konsepsiya dinə olduqca yaxındır : “ən ümumi şüurun” mövcudluğu çox vaxt belə bir taktla izah edirlər ki, çox böyük gözlənilməz kəşfləri bəzən eyni vaxtda dünyanın müxtəlif yerlərində yaşayan adamlar edirlər. Yeni öyrənmək nəticəsində yox, öz - özünə gəlir. Çox vaxt bu yeni deyil, lap çoxdan məlum olanların daha dərindın anlaşılmasıdır. Bu adətən insanın Allahla və Təbiətlə tək qaldığı məqamlarda gəlir. Mistik anlama hələ qədim Yunanıstanda məlum olmuşdur. Platon əsli və həqiqəti dərk etmək bacarığına inanırdı, ancaq bunun da həddi var idi. O belə hesab edirdi ki, ali bilikləri yalniz mistik qavrayişla qəbul etmək olar. Din və elm bu cür mənbəyi müxtəlif cür adlandırır - Allah və ya ən ümumi şüur - əslində ən ümumi əql yalnız Allaha məxsusdur. Həqiqi alim mömin olmaya bilməz. Təbii qanunlar və Allah qanunları eynidir. Çoxları dini kitabları oxumadığından bəzi həqiqətləri yaxşı anlamırlar - ancaq burada da ehtiyatlı olmaq lazımdır. Son vaxtlar gənclərdə kor - koranə dinə bağlılıq hiss olunur. Onlar hansısa müqəddəs kitabı oxumadan kimlərdənsə eşitdiklərinə əsasən Müqəddəs yazıla haqqinda fikir söyləyir,basqa dinləri,onlarin müqəddəs kitablarını az qala təhqir səviyyəsində tənqid etməkdən belə cəkinmirlər.Allahla,ruhla bağlı hər hansı şərhi məktəb proqramlarindan çıxarılmışdır-ali məktəb tələbələrinin dinin sirrlərindən uzaqlaşdirilması kampaniyasi aparılır,səhv olaraq uşaqlara və gənclərə qəbul etdirilir ki, dinə yox elmə inanmaq lazımdir.Allaha inanan alimlərin,fllosolların adlari hamidan gizli saxlanılır. Nyutonu dini ehkamlari dağidan alim kimi təqdim edirlər, ancaq onun ilahiyyətlə bağli əsərlərindən danışmırlar.Darvinin nəzəriyyəsi səfehlik dərəcəsində təhrif olunur, onu dinə qarşı çıxan kimi təqdim edillər. Məktəbi qurtarandan sonra da gəncləri nəzarətdən buraxmayib müəyyən ideologiyanın təsiri ilə yaşamağa vadar edirlər.Bütün təzyiqlərə 59
baxmayaraq insanlarda Allaha inanı qalmaqdadır. Onlar olumdan sonrakı həyatla bağlı narahatlıqlarını gizlətmirlər. Arxiyepiskop Luka insan həyatını iki hissəyə - Ruhi-bədən və mənəvi ruhi hissələrə bölür.Bədənin ölümü ruhun birinci həyatindan ikinci həyat hissinə kecməsidir.Bizim yerdəki həyatimizin sonu haqqinda düşünərkən biz bədənin ölümü haqqında yox, ümümiyyətlə ölüm haqqmda,nə isə qorxulu anlaşilmaz bir şey haqqında düşünürük, bu təfəkkürün səhvidir və 0 bizi qorxudur,gizlənmık istəyirik,”yaxşi olar bu haqda hec danişmayaq” deyə düşünürük.Nəticədə biz ölüm haqqinda az bilirik,əslində orada olan ən qorxulu hal naməlumluqdur- “Başima nə gələcək?” Fikirləşmək və öyrənməkdən imtina etməklə biz nainəlumlugu daha da kədərli və qorxulu edirik.Ona görə də çoxları üçün ən qorxulu məqam ölümqabağı dövrdür - sağalmaz xəstəliyə düçar olduğundan son məqama çatana qədərki dovr əzabli olur. Ancaq heç də hamı qorxmur.Duzdür ölüm qorxusundan tam xilas olmaq mümkün deyildir. Çünki bu qorxu zəruridir. Həyat insana nə isə etmək üçün verilir, ölüm qorxusu öz həyatını qorumağa vadar edir. Öz həyatlarmi zəhmətdə və basqalari üçün fadali işlərdə yaşayanlar elə düşünürlər ki, burada bütün işlərini görüb- lər,onda ölüm yaxinlaşanda onlar böyük qorxu hiss etmirlər. Həyat qiymətli töhfədir. Onu qorumaq üçün bizlərə həm də olüm qorxusu verilmişdir. Bu təbiidir. Pis odur ki, bəzən bu qorxu layiq olduğundan güclü olur.Adamların əksəriyyəti saglam,gümrah olanda, işləri yaxşi gedəndə olüm haqinda düşünmürlər. Fikirləşmək arzusu yoxdur,vaxt yoxdur, bütün fıkr gündəlik qaygilarla məşğuldur. Həm də bizim ictimai həyat elə qurulur ki, biz ölümü gönnəyək. Yaxınlarımizdan kimsə ağır xəstələnir - əvvəllər evdə müalicə edirdilər; anası, arvadı, əri ona qulluq edirdi. İndi ciddi bir iş olan kimi xəstəxanaya qoyuruq, adam öləndə yaninda tibb bacisi, sanitarkalar olur.Çox az hallarda həkim həmin an palatada olur,ancaq ər,arvad,ana,uşaqlar yoxdur. Adam az qala kimsəsiz rəhmətə gedir. Dəfn mərasimi,bəzi hallarda xoş sözlər deyilir və beləcə dəfn olunur. Qəbrstanliğa gedənlərin sayi azalır. 60
Müasir sivilizasiya ölümün inkar olunmasina istiqamotlon- dirmişdir. Çoxları bu həyaldan zövq almağa tələsir. Ölümlə bağlı fikirlər yaşananda bunları etmək mümkün deyildir. Nəticədə biz ölümü görmürük, onun haqqında danışmağa vərdiş edirik. Bunun yaxşı və ya pis olması gələcək söhbətlərimizin mövzusudur. Fikirləşmədən yaşamaq əlbəttə asandır. Ancciq ölüm lap yaxın və labüd olanda - adam sağalmaz xəstəliyə düçar olanda - onu qarşılamaq çətin olur. Xəstəlik əlamətlərinə - ağrıya həm də ağır psixoloji vəziyyət əlavə olunur - ölüm qorxusu naməlumluq qorxusudan lap şəlin olur. Təhlükə qəflətən yaxalayır. İnsan ölməyə hazır deyildir. O, ölüm haqqında heç nə bilmir - insanın həyatında ən ağır anlar başlayır. Nə etməli? Ona necəsə kömək etmək olar? Ölümqabağı çətinliyi necə yüngülləşdirmək mümkündr? Sakitləşdirici dərmanlar var, ancaq onların təsiri müvəqqətidir, onlar heç nəyi dəyişdirmir, əksinə adamın qəlbi lap ağırlaşır. Əvvəllər din xadimləri, həkimlər, tibb bacıları bacardıqları qədər kömək edirdilər. İlk növbədə xəstəni nə narahat etdiyini, onun nədən qorxduğunu, nə çatışmadığını, onun nə istədiyini başa düşmək lazımdır. Onunla söhbət edəndə bunalar aydınlaşır - xəstə danışdıqca xeyli yüngülləşir, yanına gələn qohumlar ölüm haqqında danışmır, ona sağalacağını deyirlər. Onlar özləri ölümün nə olduğunu bilmədiklərindən susmağa üstünlük verirlər. Xəstə isə məhz ölümdən danışmaq istəyir - xəstə belə durumda özünü tək, atılmış hiss edir. Onun ətrafında tam sükutdur. Hətta ən doğmalar belə onunla ən xırda, mənasız şeylərdən danışırlar, əsas məsələyə heç kim toxunmur. Ümidsiz xəstələrlə açıq söhbət daha yaxşı nəticə verir - düzdür onu vaxtından əvvəl də dəfn etmək lazım deyildir. Bu asan olmasa da mümkündür.istənilən xəstə labüd olanı qəbul etməyə hazırlaşa bilər. Allaha, axirıt dünyanın varlığına inananlar bu sakitliyə tez qovuşurlar. Kyubler Ro.ss ölən adamın keçdiyi mərhələləri beş yerə ayırır. Birinci mərhələ - çətin olan faktın inkar edilməsi, qəbul edilməməsidir “Bircə mən yox”, “Bu xərçəng ola bilməz”. Bu mərhələ vacibdir, o sarsıntını zəiflədir. Onsuz 61
Yüklə 3,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|