ŞAHİN ƏHMƏdov

 
139 
Tədqiqatların 
nəticələri 
nəzarət 
xidmətlərinin 
çirkləndiricilərin 
Cədvəl 5.3 
Fon monitorinqinin məqsədləri üçün biosfer 
qoruqlarının seçilmə meyarları  
Vacib meyarlar 
İstənilən meyarlar 
1 
2 
1. Ölçüsü. Qoruğun sahəsi 2000 ha-dan 
az  deyil.  Belə  sahə  lokal  təsirləri 
minimuma  endirməyə  və  qoruğun 
“nüvəsi”-ni 
təsirlərdən 
qorumağa 
imkan verir.  
 
1. 
Mənimsənilməmiş 
ətraf 
sahələr.    Bufer  zonalarının 
mövcudluğunu 
təmin 
etməlidirlər.  Bu  meyar  qismən 
qoruğun  ölçüsü  ilə  şərtləndirilir, 
ona  görə  də  o,  vaciblərə  deyil, 
istənilənlərə aid edilib.  
2.  Əlverişliyi.  Sahə  anlaq  nöqteyi-
nəzərdən əlverişli olmalıdır, lakin ona 
daxil  məhdud  olmalıdır,  məsələn, 
çoxlu  sayda  avtomobillərin  daxil 
olması.   
2. 
Keçmişdə 
pozuntuların 
olmaması.  Ekosistemlərin  təbii 
xarakteri 
təmin 
olunmalıdır. 
Beləki  praktikada  çoxlu  sayda 
belə  qoruqların  tapılması  çətin 
olduğundan, 
meyar 
kimi 
pozuntuların 
minimum 
olmasıdır. 
3.  Mühafizə.  Qoruq  daimi  olaraq 
hüquqi 
cəhətdən 
mühafizə 
olunmalıdır.   
3.  Daimi  ştat  (6  nəfərdən  çox). 
Ştat 
böyüdükcə, 
monitorinq 
məqsədləri  üçün  aparılan  işlərin 
həcmi çoxalır. 
4.  Ştat.  İşçilərin  ştatı  daimi  olmalıdır.  
Bu  aşağıdakı  xidmətlərin  mövcudluq 
imkanını  artıracaq:  mühafizə;  elmi 
tədqiqat;    əraziyə  xidmət  edilməsi; 
müşahidələrin 
aparılması 
zamanı 
texniki işlər. 
4.  Cari  elmi  iş.    Üç  növ  iş 
nəzərdə tutulur:  
1. Çirkləndirici maddələrin  
    monitorinqi. 
2. Fundamental ekoloji tədqiqatlar. 
3. Mühitə təsirin tədqiqi. 
5  Bitki.  Qoruqdakı  bitkinin  növü 
təxmini  olaraq  yer  kürəsinin  əsas 
biocoğrafi növlərinə uyğun olmalıdır.  
5. 
Verilənlərin 
mövcudluğu. 
Qoruq 
üzrə 
lazım 
olan 
verilənlər: 
meteoroloji, 
hidroloji, 
geofiziki, 
torpaq, 
geohidroloji, bioloji. 

---

 
140 
 
tərkibinin  analizi  və  konsentrasiyasını  təyin 
edən  texniki  vasitələrlə  komplektləşdirilməsi  üçün 
əsas sayılır.  
 
Müfəttiş  xidmətləri  ekoloji  nəzarətin 
müxtəlif  metod  və  vasitələrini  tətbiq  edirlər.  Onların 
hamısı 
informativlik, 
dəqiqlik 
və 
həqiqilik 
meyarlarına görə eynidirlər. 
Cədvəl 5.4 
Qurudakı fon stansiyalarında çirkləndirici 
maddələrin miqdarının müşahidə proqramı 
Mühit 
Çirkləndirici maddələr və 
göstəriciləri  
Müşahidələrin tezliyi 
Atmosfer 
(yer 
örtüyü  səthindən  2 
m yüksəklikdə) 
Asılmış  hissəciklər,  atmosferin 
aerozol  tutqunluğu,  karbon  oksidi 
(dəm qazı), karbon iki oksidi, azot 
oksidləri,  kükürd  iki  oksidi, 
sulfatlar,  3-4-benz(a)piren,  DDT 
və  digər  üzvi  xlor  birləşmələri, 
qurğuşun, civə, kadmium, arsen    
Hər gün 
Atmosfer 
yağıntıları, 
qar örtüyü  
 
Qurğuşun, civə,  kadmium, arsen, 
3,  4-benz(a)piren,  DDT  və  digər 
üzvi  xlor  birləşmələri,  pH,  ÜMT 
(ümumdünya 
meteoroloji 
təşkilatı)  proqramı  üzrə  anion  və 
kationlar 
Yağıntılar:  ongünlük,  ay 
üzrə inteqral nümunələr  
Quru  düşmələr:  ay  üzrə 
inteqral nümunə 
Qar  örtüyü:  qar  örtüyünün 
enməsindən 
əvvəl 
onun 
bütün  dərinliyi  üzrə  inteqral 
nümunə  
Səthi, yeraltı sular, 
dib çöküntüləri və 
həll olmuş 
hissəciklər 
 
Qurğuşun, civə, metilcivə, 
kadmium, arsen, 3, 4-
benz(a)piren, DDT və digər üzvi 
xlor birləşmələri, biogen 
elementlər 
 
Su və həll olmuş 
hissəciklər: xarakterik 
hidroloji periodlarda (sel, 
yayın ortasında, daşqınlar) 
Dib çöküntüləri: ildə bir 
dəfə 
Torpaq 
Qurğuşun, civə, kadmium, arsen, 
3, 4-benz(a)piren, DDT və digər 
üzvi xlor birləşmələri, biogen 
elementlər  
İldə bir dəfə  

---

 
141 
Bioloji obyektlər  
Qurğuşun, civə, kadmium, arsen, 
3, 4-benz(a)piren, DDT və digər 
üzvi xlor birləşmələri, biogen 
elementlər  
Tezlik obyektin 
biologiyasından asılıdır. 
5.4.  İnformasiyanın  alınmasının  və  emalının  texniki 
vasitələri  
 
 
Ekoloji  monitorinq  sistemində  yerüstü 
ölçmə  şəbəkəsinin  aparat  vasitələrinin  ümumi 
strukturuna aşağıdakılar daxildir: 
 
1. Monitorinq şəbəkəsinin aşağı səviyyəsi 
üçün:  
 
• hava və su üzrə stasionar məntəqələr; 
 
•  atmosferin,  suyun,  torpağın,  qarın 
vəziyyəti üzrə səyyar və stasionar laboratoriyalar; 
 
•  tullantı  və  atılmaların  nəzarəti  üzrə 
səyyar stansiyalar; 
 
• müfəttiş xidmətləri; 
 
• 
əhalidən 
məlumatların 
alınma 
xidmətləri. 
 
Stasionar  və  səyyar  stansiyaların  və 
məntəqələrin  sayı  aparılmış  tədqiqatlar  nəticəsində, 
konkret  təbii-texniki  geosistemin  (və  ya  təbii-ərazi 
kompleksinin) 
mövcud 
modelləri 
üzərində 
hesablamalar,  həmçinin,  ətraf  mühitə  müşahidələr 
zamanı əldə edilmiş təcrübə əsasında müəyyən edilir.  
 
2. Orta səviyyəli şəbəkə üçün:  
 
•  aşağı  şəbəkələrdə  alınan,  bir-birindən 
xüsusiyyətləri və həll edilən məsələlərin mürəkkəbliyi 
ilə  fərqlənən  informasiyanın  toplanması  və  emalı 
mərkəzləri,. 

---