Ölkəmizin müstəqil olm ası inkişaf etmək üçün faktik və həm də
gözəl şərait yaratm ışdır. Bu şəraitdən istifadə edərək soraq-m əlu-
m at kitab nəşrinin təşkilini dövrün tələbləri və dünya stan d artları
səviyyəsində qurm aq olar.
Bu m ürəkkəb və vacib problem in düzgün həlli dilçi alimlərin,
xüsusilə lüğətçiliklə, term inologiya və ensiklopediyalarm nəşri, tər-
tibi ilə məşğul olan mütəxəssislərin, alimlərin, üm um iyyətlə, sahə
ilə nəşriyyatlarm koordinasiyasm ı zərurətə çevirir.
M illətin m ənlik şüurunun, m ənəviyyatm ın, milli ideologiyası-
nın («azərbaycanlılığımız», «türkçülüyümüz») inkişafm a m üstəsna
tələbatm artdığı indiki şəraitdə soraq-m əlum at ədəbiyyatının, bü-
tövlükdə kitabçılıq işinin bütün aspektlərinin həyata keçirilməsinin
təxirə salınm adan həll edilməsini şərtləndirir.
Problem in həlli üçün tədbirlər sistemi tələb olunur. Y əqin ki,
dövrün reallıqlarm a əsaslanan nəzəri m üddəaların hazırlanm ası
qarşıya qoyulacaq tədbirlərin də həyata keçirilməsində ilkin addım
olmalıdır.
NƏTİCƏ
Böyük b ir dövr ərzində A zərbaycanda kitabçılıq işinin ak tu al
m övzularm dan biri hesab edilən soraq-m əlum at nəşrlərinin yaran-
ması, form alaşm ası və inkişafınm öyrənilməsi, tədqiq edilib ümu-
m iləşdirilməsi nəticəsində m əlum oldu ki, bu sahə üzrə k itab nəşri-
ni dövr, şərait, zəruri ehtiyac qarşıya qoym uşdur.
S oraq-m əlum at kitablarım n elmi, tədris, inform asiya əhəmiy-
yəti qədım dövrdən m üasir mərhələyə qədər onun inkişafına və isti-
fadə edilm əsinə tək an vermişdir.
Soraq-m əlum at kitablarının bütün tərkib hissələri dünyada baş
verən bütün dəyişiklikləri, inkişafı, təcrübəni, əsrlərin m üdrikliyini
təmsil edir, elm, texnika, mədəniyyət, m a a rif və təhsildən k ənarda
qalm ır, onların inkişafm da fəal iştirak edir.
Soraq-m əlum at nəşrlərinin bu xüsusiyyəti onun m üxtəlif tiplə-
rinin, xüsusilə lüğətlərin, ensiklopediyalann ildən-ilə, əsrdən-əsrə
inkişafm ı irəlilətm işdir.
Siyasi, elmi, m ədəni əlaqələrin genişlənməsi X X əsrdə sahənin
form alaşm asına və nəşrinin genişlənməsinə m üsbət təsir etdi.
Soraq-m əlum at kitablarının nəşri, tərtibi, nəzəri, prak tik i mə-
sələləri sahəsində ən mühüm nailiyyət sovet hakim iyyəti illərində
əldə edilm işdir.
Sovet hakim iyyətindən ə w əlk i dövrlərdə soraq-m əlum at ki-
tablarınm , əsasən m üxtəlif növlü və tipli lüğətlərin tərtibi və nəşri
ilə bu işə m ara q göstərənlər: həvəskarlar, m aarifpərvərlər, müəl-
limlər, ziyalılar, pedaqoqlar və b a şq ala n m əşğul olurdu.
S oraq-m əlum at nəşrlərinin əsl inkişafı Sovet hakim iyyətinin ilk
illərindən, yəni 1920-ci illərdən başlanm ışdır. Bu dövrdə m üxtəlif
tipli term inoloji lüğətlərin tərtibinə d ah a çox diqqət və əhəmiyyət
verildi.
Bu dövrdə A zərbaycan Term inologiyası və O rfoqrafiyası K o-
mitəsi, A zərbaycam Öyrənmə C əm iyyətinin Lüğət K om issiyası,
A zərbaycanda təşkil edilmiş yeni sovet nəşriyyatları soraq-m əlu-
m at k itablarım n tərtibini və nəşrini həyata keçirmişlər
1939-1940-cı illərdə respublikam ızda soraq-m əlum at nəşrləri,
xüsusilə term inoloji lüğətlərin nəşri d ah a intensiv x a ra k ter aldı. Bu
sahədə yenicə təşkil edilmiş SSR İ Elm lər A kadem iyası A zərbaycan
filialının Ensiklopediya və Lüğətlər İn stitu tu (1939) böyük rol oy-
nadı.
Bu illordo soraq-raəlum at nəşrlərinın tərtibi və nəşrində, xüsu-
silə lüğətçilik sahəsində R .Q afurun, S.Qəniyevin, R .A x u n d o v u n ,
H .H üseynovun, Ə .H .O rucovun və başqalarm ın xidm ətləri böyük
olm uşdur.
X X əsrin 70-80-ci illərində Ə .O rucovun, Ə .M irəhm ədovun,
İ.Vəliyevin, Ə.Bədəlbəylinin, İ.M əm m ədovun, A .Q arayevin, M .Şi-
rəliyevin, Ə .Ə hm ədovun, A.Ə fəndizadənin, İ.R əhim ovun, R .Y üz-
başovun, H .H əsənovun, M .A dilovun, Z.V erdiyevam n və başqala-
rm ın m üxtəlif tipli və mövzulu soraq-m əlum at kitablarınm tərtibi,
nəşrə hazırlanm ası və buraxılm ası sahəsindəki əvəzsiz xidm ətləri
təqdirəlayiqdir.
Ölkəmizdə soraq-m əlum at kitablarm m nəşr edilməsində bir sı-
ra nəşriyyatlar: «Azərbaycan Ensiklopediyası» N əşriyyat-Poliqra-
fıya Birliyi, Azərnəşr, M aarif, Yazıçı və s. diqqətəlayiq fəaliyyət
göstərmişlər.
1970-80-ci illərdə ölkəmizdə soraq-m əlum at nəşrlərinin inkişa-
fında əhəmiyyətli nailiyyət əldə edilmişdir.
X X əsrin 80-ci illərində buraxılan sahəvi soraq-m əlum at ki-
tablarım n (hər birinin) tirajı da artm ışdır. Əgər 1960-cı illərdə sahə
soraq-m əlum at kitablarının tirajı 3-4 m in nüsxə olurdusa, artıq
1980-ci illərdə onlar 8-10 m in nüsxə ilə buraxılırdı.
1970-1985-ci illərdə 814 a d d a 6461,6 m in nüsxə soraq-m əlum at
k itabı nəşr edilmişdir.
Soraq-məlumat nəşrlərinin mövzusu və m əzm unu genişlənmiş,
növləri və tipləri artmış, bədii tərtibatı və poliqrafik icrası yaxşılaşmış,
əhatə dairəsi, başqa sözlə, oxucu auditoriyası geniş vüsət almışdır.
A zərbaycan lüğətçiliyinin nəzəri məsələlərinin araşdınlm ası,
lüğətlərin elmi əsaslarla tərtibi, lüğətçiliyin nəzəri və prak tik i sahə-
lərinin əlaqələndirilməsi də əsasən 1960-cı illərin əvvəllərindən baş-
lanm ışdır.
1970-ci illərdə lüğətlərin yaradılm ası, tiplərinin müəyyənləşmə-
si, sözlüyün seçilməsi, nəşri, sözlərin lüğətdə izahı və təsvir olunm a
üsulları və s. məsələlər A zərbaycan lüğətçiliyində elmi şəkildə iş-
lənm işdir.
Bu nailiyyətlərə baxm ayaraq, zam an A zərbaycan lüğətçiliyinin
nəzəri, p rak tik i və nəşri məsələlərində dönüş yaratm ağı, dövrlə
səsləşən sanballı lüğətlər yaratm ağı qarşıya qoyur.
Eyni zam anda, istər lüğətçilik və istərsə də ensiklopediyaçılıq
sahəsində hələ görüləsi işlər çoxdur.
Bu da bir həqiqətdir ki, Azərbaycan soraq-m əlum at nəşrləri-
nin, xüsusilə lüğətçiliyin nəzəri, elmı, praktiki məsələlərində, lüğət-
lərin yaradılm ası və nəşri sahəsində nəzər, diqqətim izi cəlb edən
işlər görülm üşdür. İndi m üxtəlif tipli soraq-m əlum at kitablarım ız
vardır. İndi kitab nəşrimiz, o cümlədən soraq-m əlum at kitablarının
nəşri və yayılması yeııi ax tanş yolundadır. M üxtəlif tiplərdə kitab
buraxılışı göstərir ki, bu sahələrə yeni istedadlı qüw ələr, müəlliflər
gəlir. Son illərdə buraxılmış kitablar bizə kitab nəşrimizin, ümu-
m iyyətlə kitabçılıq işimizin taleyinə nikbin baxm ağa h aqq verir.
S oraq-m əlum at kitablarm ın nəşrinin təşkilində dem okratiya
proseslərini genişləndirməklə, redaksiya-nəşriyyat prosesində möv-
cud olan bütün problem ləri prinsipial elmi əsaslarla, b ir çox əlaqə-
d a r sahələrin m ütəxəssislərinin iştirakı ilə m üzakirə etm əklə, elmi
prinsipləri müəyyənləşdirm ək və nəşriyyat sistem ində istifadə et-
m ək olar.
Eyni zam anda, kitab nəşrini, o cümlədən soraq-m əlum at ki-
tablarım n nəşrini, xüsusilə yayılm asını yüksək səviyyədə təşkil et-
m əyin yollarm dan biri də respublikam ızda fəaliyyət göstərən na-
şirlər və kitab yayım ı assosiasiyalarm m səmərəli fəaliyyətlərinə səy
göstərm əkdir.
Bu qeyd etdiyim iz assosiasiyalar ölkədə kitab nəşri, təbliği və
yayılması ilə əlaqədar daha çox nəzərəçarpan problem lərin həllinə
köm ək edə bilər. İctimai, qeyri-hökum ət təşkilatı kim i fəaliyyətə
başlayan bu assosiasiyalar və kitabm təbliği və yayılm ası ilə məş-
ğul olan digər assosiasiyalar k ita b nəşrinin, poliqrafiya və kitabın
yayılm asınm m addi-texniki bazasm ın m öhkəm lənm əsinə, Azər-
baycan kitabınm dünya ölkələrində yayılmasına, beynəlxalq kitab-
çılıq işi əlaqələrinin təşkilinə əsaslı və m üsbət təsir göstərə bilər.
İndiki şəraitdə naşirlərim iz kom m ersiya nəşrlərinə hədsiz alu-
dəlik göstərirlər. Bu, ölkədə m üxtəlif tiplərdə kitab buraxılışm ın
inkişafm a mənfı təsir göstərir. H albuki m üasir şəraitdə soraq-m ə-
lum at tipində kitabın nəşrinə və yayılm asına üstünlük verilməlidir.
Soraq-m əlum at nəşrlərinin yayılması və inkişafı tarixinin öyrə-
nilməsi göstərir ki, ölkəmizdə b u sahədə xeyli əhəmiyyətli təcrübə
toplanm ış, təqdir olunası və in k işaf etdiriləsi ənənələr yaranm ışdır.
Soraq-m əlum at kitab nəşrinin keçmişini, müasir vəziyyətini öy-
rənm əklə inkişaf perspektivlərini müəyyənləşdirmək bazar iqtisa-
diyyatı şəraitində xüsusi əhəmiyyətə m alikdir.