Seyfullayev qulu(CƏNNƏT) seyfullayev ruhi İslamda idman №5 4 '

30  Cənnət  müəllim

İslamda idman

Jül  Rimenin  ideyası  olduğu  üçün,  turnirə  onun  adı  veril­

mişdi)  uğrunda  yarışlar keçirilmişdir.  Yeri gəlmişkən,  «Qı­

zıl  İlahə  Nika»  da  məhz  Jüyl  Rimenin  şəxsi  hesabatına 

hazırlanmışdı  və  uzun  illər  dünyanın  əsas  futbol  mükafatı 

olmuşdur.

1939-cu ildə futbol köynəklərində nömrələr yazılmışdı.

1958-ci ildən komanda 4 müdafiəçi, 2 yarımmüdafiəçi və 

4 hücumçu olur.

Gördyünüz kimi,  qapının  keçşiyində duran  oyunçuların 

sayı  getdikcə  artırılmışdır.  Bu  isə  öz  növbəsində  hücum­

lardan  daim  yeni  hücum  üsulları  axtarmağı  tələb  edir. 

Futbolun  yaşı  üzü  keçsədə,  ondakı  taktiki  təkmilləşmələr 

hələ də davam edir.

BOKS

Qədim  dövürlərdə  həm  Şərqdə,  həm  də  qərbdə  demək 

olar ki,  eyni vaxtda yumruq davası yaranmışdır.  İndiyə qə­

dər  bir  çox  millətlər  boksun  məhz  onların  dövlətlərində 

yarandığım  söyləyir  və  mübahisə  edirlər.  Müasir  boksun 

vətəni  isə  İngiltərə  sayılır.  Məhz burada  18-ci  əsrin  sonun­

da  məşhur  qılıncoynadan  Ceyms  Fiqq  akademiya  açıb 

uşaqları  boksla  tanış  edir.  Keçən  əsrin  6ö-cı  illərində  isə 

Markiz Kuinsberri ilk boks qaydalarını  tərtib edir.  İlk tur­

nir də  İngiltərədə 1867-ci ildə keçirilmişdir.

Olipiya Oyunlarında isə bokusçular ilk dəfə  1904-cü ildə 

Amerikanın  Senl-Luis  şəhərində  keçirilən  yaraşılarda  işti­

rak ediblər.  Döyüşdən  qabaq bokusçular biləklərini xüsusi 

tənziflə  möhkəm  sarıyır  və  əllərinə  içi  tüklə  doldurulmuş 

əlcək  geyirlər.  Boks  əlcəklərini  Cek  Breyton  adlı  məşhur 

boksyor  fikriləşib  tapmışdır.  Əlcəklərin  ağırlığı  250-300 

qramdır.  Yarışlarda  yalnız  eyni  çəki  dərəcəsindən  olan 

bokusçular  görüşürlər.  Ən yüngül  çəki  dairəsindən  (48  ki­

Ruhi  Seyfullayev

İslamda idman

 

31

loqrama  qədər)  ağır  çəki  dərəcəsinə  (81  kiloqramdan  yu­

xarı) kimi  11  dərəcə mövcuddur.

İllər keçəndən sonra boks yaraşlarında qaydalar dəyişir. 

İdmançıların  təhlükəsizliyi  üçün  onlar  xüsusi  dəbilqə 

geyinirlər.  Əvvəllər  rinqin  dörd  bir  tərəfində  oturmuş 

hakimlər  eyndirilən  hər  bir  sərrast  zərbə  üçün  oyunçuya 

xal yazırdılar.  İndii isə hakimlər xal yazmaq əvəzinə, xüsusi 

kompüterin klavişini basırlar.

Görüşdə  bəzən  bokusçu  nokautla  qələbə  qazanır,  onun 

vurduğu  zərbdən  rəqibi  yıxılır  və  daha  döyüşü  davam  et­

dirə  bilimir.  Maraqlıdır  ki,  bəs  bokusçunun  zərbəsi  neçə 

kiloqramma  bərabərdir?  Bunu  dəqiq  müəyənləşdirmək  ol­

maz.  Bokusçu  xüsusi  cihazın  dəri  örtüyünə  zərbə  endirir. 

Bu  vaxt  yay  sıxılır,  cihazın  əqrəbi  isə  yayı  sıxan  qüvvəni 

göstərir. Boksla məşğul olmayan adamın zərbəsinin ağırlığı 

60-80  kiloqramdır.  Adlı-sanlı  bokusçuların zərbəsi  isə  300- 

350 kiloqramdır.

Azərbaycanda  da  boks  geniş  yayılmışdır.  Müxtəlif  id­

man cəmiyyətlərində minlərlə məktəbli gənc boksla məşğul 

olur.  Resbubilikamızm  ən  məşhur  bokusçusu  SSRİ  əmək­

dar  idman  ustası  və SSRİ  əməkdar məşqçisi,  Ümumittifaq 

və  beynəxalq  dərəcəli  hakim  A.Ağalarovdur.  Son  illər  isə 

ölkəmizi  dünyadad  tanıtdıran  Rövşən  Hüseynovdur.  O, 

Avropa  birinciliyinin  ikiqat  çempionu  və  Dünya  kubo­

kunun  sahibi  olub.  Dünya  çempionatlarına  gəlincə  isə, 

hələlik, yeganə medalamızı Əli İsmayılov qazanıb. O,  1999 

cu  ildə  ABŞ-ın  Hyuston  şəhərində  keçirilən  dünya  çempi­

onatında  81  kq çəkidə  bürünc  medal  qazanıb.  Bir  il  sonra 

isə Əli Avropa çempionatında üçüncü yeri tutdu.

Dünyada  həvəskarla  yanaşı,  peşəkar  bokusçular  da 

məşhurdurlar. Onlar əsasən üç beynəlxalq federasiya - İBF, 

VBA və VBS məşğul olur.  Peşəkar boksda, həvəskarlaradn 

fərqli  olaraq,  idmançının  həyatı  üçün  təhlükəli  olan  qay­

dalara  yol  verilir.  Belə  ki,  peşəkarlar  başlarını  qoruyan

---

32  Cənnət  müəllim

İslamda idman

dəbilqə  geyinmirlər.  Bununla  yanaşı,  peşəkar  boksda 

görüşlərin  raundlarının sayı  8-dən  15-ə qədər olur.  Peşəkar 

boksun  ən  məşhur  ulduzları  Со  Lüis,  Roki  Marçiano, 

Məhəmməd  Əli,  Corc  Formen,  Со  Frezer,  Mayk  Tayson, 

Evander Holıfıld və başqalarıdı.

GÜLƏŞ

Güləş  idmanın  ən  qədim  növlərindən  biridir.  Hələ  era­

mızdan  2500  il  əvvəl  Misirdə  güləşlə  məşğul  olurmuşlar. 

Qədim  yunanlar  da  idmanın  bu  növünü  sevirmişlər.  O 

vaxtdan,  adətən  qumla  örtülü  meydançada  güləşərmişlər. 

İdmançıların  çılpaq  bədənlərinə  qum  yapışır  və  bədənləri 

nisbətən  az  sürüşkən  olurdu;  belədə  idmançılar  bir-birin­

dən möhkəm yapışa bilirdilər.  Pəhləvanlar meydanda dola­

şar,  bir-birini başdan-ayağa süzər və birdən hüçuma keçər- 

mişələr.  Hər  güləşçinin  sevimli  bir  fəndi  olarmış.  Biri  öz 

rəqibinin  ayağından tutmağa çalışar,  o  birisi isə onun başı­

nı  qoltuğunun  altında  sıxarmış.  Rəqibin  çiyinini,  kürəyini 

və  ya  dizini  üç  dəfə  yerə  vuran  güləşçi  qalib  sayılarmış. 

Müxtəlif  ölkələrdə  ayrı-ayrı  güləşçilər  bir  çox  fəndlərdən 

istifadə  edərmişlər.  Müasir  güləşçilər  indi  idə  bu  fəndlərin 

bəzilərindən istifadə edirlər.

Güləşin  iki  növü  var:  yunan-roma  güləşi  və  sərbəst 

güləş.

Bir zamanlar klassik güləş adlandırılan yunan-Roma güləşi 

qədim yunanların və romalıların güləşini  xatırladır.  Xüsusi 

geyimli  güləşçilər  xalça  üzərinə  çıxıb,  bir-birinin  əlini  sıxır 

və  güləşməyə  başlayırlar.  Məqsəd  rəqibin  kürəyini  yerə 

vurmaqdır.  Buna  «təmiz  qələbə»  deyirlər.  «Təmiz  qələbə» 

mümükün  olmayanda  xal  hesabı  ilə  də  qalib  gəlmək  olar. 

Xallar hər bir uğurlu fənd üçün verilir.

Sərbəst  güləş  ilk  baxışdan  klassik  güləşə  oxşayır.  Lakin 

klassik  güləşdən  fərqli  olaraq  sərbəst  güləşdə  çarpaz  vur­

Ruhi  Seyfullayev

İslamda idman

maq,  badalaq  gəlmək,  beldən  aşağı  yapışmaq olar.  Sərbəst 

güləşdə  də  bəzi  xalqların  güləş  fəndlərindən  istifadə  edilir. 

Azəribaycan  Milli  güləşinin  tarixi  çox  qədimdir.  Peşəkar 

güləşçilər  Altıayaq,  Sali  Süleyman,  Rəşid  Yusifov  və  baş­

qalarının adı ölkəmizdən uzaqlarda da məşhur olmuşdur.

Azərbaycanda  1937-ci ildən milli güləş üzrə rayon,  şəhər 

və  respublika  yarışları  keçirilir.  Milli  güləşdə  beldən  aşağı 

müxtəlif  fəndlərə-ayaqdan  və  şalvardan  yapışmağa,  ba­

dalaq  vurmağa  və  başqa  fəndlərə  icazə  verilir.  Güləş  pəh­

ləvanların  ənənəvi  salamlaşması  və  özlərini  təqdim  etməsi 

mərasimindən  sonra  zurna  ilə  çalınan  «Çəngi» sədaları  al­

tında başlayır.

Müəyyən  səbəbələrdən  ilk  altı  Olipiya  oyunlarında  gü­

ləşin  iki  növündə  iştirak edən  idmaçılar  bir yerdə çıxış edə 

bilmirdilər.  Yalnız  1920-ci  ildə  Beynəlxalq  Güləş  Fede­

rasiyasının  (FİLA)  rəhbərliyi  hər iki  üzrə  yarışları  Olipiya 

proqramında  birgə  keçirə  bildi.  Əvvəllər  güləşçilər  on 

çəkidə  yarışırdırlarsa,  1996-cı  ildən  FİLA-nın  rəhbərliyi 

onların sayını azaldıb səkkizə çatdırdı.  Azərbaycan güləşçi­

ləri  beynəlxalq  aləmdə  çox  məşhurdurlar.  Onlardan  üçü 

Olipiya  Oyunlarında  medal  əldə  bilmişdir.  1952-ci  ildə 

Rəşid  Məmmədbəyov  (57)  gümüş,  1996-cı  ildə  Namiq 

Abdullayev  (52)  gümüş  medal  qazanmışlar.  Maraqlıdır  ki, 

idmançılarınızın  üçü  də  sərbəst  güləşçidir.  Yunan-Roma 

üsuli  ilə  güləşən  idmançılarınız  arasında  isə  Məhyəddin 

Alahverdiyev çox böyük nailiyyətlər qazanmışdır;  o,  üç qat 

dünya çempionudur.

MİLLİ  GÜLƏŞ

Güləş Milli idman növü kimi qədim köklərə və ənənələrə 

malikdir.  Bunu  XI-XII  əsrlərdə  Azərbaycanda  olmuş 

naməlum  bir  avropalı  səyyahın  çəkdiyi  şəkillər  də  sübut 

edir.  Səyyah  o  zamankı  Azərbaycan  zorxanalarının  adını

---