Щомерин поемалары вя «китаби-дядя горгуд»
Yüklə 231,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Neçə dilə rast gələrsən
bunlar çox-çox qədim izləri mühafizə edir. Məsələn, Yegnək Qazılıq qocanı Düzmürd qalasından xilas etdikdən sonra ozan ata ilə oğulun sevincini belə təsvir edir: «Babasilə Yegnək gizlü
bir-birinə bulışdılar. İssüz yerin qurtı kibi ulaşdılar…» (97) Verdiyimiz bu nümunələrdən başqa, təbii ki, yenə uyğun detallar göstərmək mümkündür. Amma oxucu görməlidir ki, bunlar təsadüfi oxşarlıq deyildir. Bunlar minilliklər boyu vahid mənbədən hər bir xalqın özünə məxsus götürdükləridir. Ağla bu da gələ bilməz ki, bu cür süjet eynilikləri biri-digərindən köçürmənin nəticəsidir. Sadəcə olaraq bunlar məntiqi şəkildə aydın göstərir ki, oğuzlar və axeylilər çox qədim dövrlərdən yanaşı yaşamış, bir-biri ilə son dərəcə yaxın münasibətdə olmuşlar. Axeylilər troyanlara qarşı ittifaqla vuruşduqları halda, onların qonşuluğundakı frakiyalılar troyalı- ların müttəfiqi idilər. (Frakiyalı igidlərin sərkərdəsi Akamant öz dəstəsi ilə troyalılar tərəfdə vuruşurdu -79). Artıq elmi ədəbiyyatda troyalıların türk olduğu sübut olunmuşdur. Lakin onların müttəfiqləri qarışıq qəbilələrdən ibarət idilər. Müttəfiqlər müxtəlif olduğu kimi, dilləri də müxtəlif olmuşdur: Priamın paytaxtında çoxdur bizim müttəfiqlər, Burda çoxdur qəbilələr, hərənin də öz dili var. (43) Və ya:
Troyanın qoşunu da eynən belə bağrışırdı. Ancaq hərə başqa cürə çığrışaraq danışırdı: Qarışmışdı bir-birinə başqa-başqa xalqın dili… (65) Aydın olur ki, troyalılar yekcins olmamışlar. Lakin, şübhəsiz, onların əsas kütləsi türklərdən ibarət olmuşdur, çünki Priamın xalqı Troyada üstünlük təşkil etmişdir. Bu cəhətdən aşağıdakı misralarda «barbar dilli Karlar» ifadəsi çox maraqlıdır: Barbar dilli Karların da sərkərdəsi mərd Nast idi. Onlar Milet şəhərində dik Mendra sahilində Bol meşəli Ftirosla qarlı Mikal dağlarında yaşardılar.(44) Şumerlər özlərini kar-rir, yəni «qarabaşlar» adlandırırdılar. Bu da Kenqir- şumer sözünün bir oxunuş variantı idi. Kar-r-ir sözündə «qara» sözü aydın seçilir.(3,60) Şumer tayfaları e.ə.23-cü əsrdə Akkad istilasından sonra ətraf ərazilərə dağılmışdılar və onlar Troya ətrafına da asanlıqla gələ bilərdilər. 25
Eyni zamanda, axeylilər də müttəfiqlərdən, qəbilələr ittifaqından, müxtəlif dilli qəbilələrdən ibarət olmuşlar; məsələn, təkcə Krit adası sakin- lərinin təsvirinə baxaq: Tünd suların qucağında Krit adlı bir ada var; Çox zəngindir gözəlliyi, vəsfə gəlməz həmin ada. Şəhərlərin sayı doxsan, xalqı saysız-hesabsızdır. Neçə dilə rast gələrsən. Axeylilər, kidonlular, Eteokrit tayfasına rast gələrsən o adada; Düz üç dori sülaləsi, pak
Buradakı pelaskların da türk tayfalarından olduğu məlumdur. Lakin bu hələ axeylilərin hamısı deyildir. Bütün bunlar göstərir ki, e.ə. 1260-1240-cı illərin hadisələrindən bəhs edən «İliada» və «Odisseya» əsərləri ilə bizim 1300 illiyini qeyd etdiyimiz «Kitabi-Dədə Qorqud» yaşıddır, eyni dövrdə, eyni real və mifik hadisələr zəminində yaranmış dastanlardır. Lakin poemaları yunanlar yazıya alıb saxlamışlar, təbii ki, əlavələr də etmişlər, dastanı isə ya vaxtında yazıya almamışlar, yaxud da vaxtaşırı üzərində işləmiş, ilkin formadan fərqli bir formaya salmışlar. Hətta hiss olunur ki, bu və ya digər boyu atmış, yeni boylar yaratmışlar. Və ya obrazların adlarını, bəlkə arxaik rəng aldığını görərək lap səciyyəsini də dəyişmişlər. Nə qədər dəyişmiş olsa da, yenə izlər qalmışdır. Məsələn, özü allah Poseydonun oğlu olan Təpəgöz və təpəgözlər allahları tanımadıqlarını bildirir: Nə o qalxantutan Zevsə, nə də başqa allahlara Biz taygözlər baş əymərik, biz onlardan çox üstünük! (472) Bu, «Dədə Qorqud»da Dəli Domrulun əzrayılı tanımamasına bənzəyir. Amma nəzərə almalıyıq ki, dastanın üzərində işləyənlər onu zəmanəyə uyğunlaşdırmaq üçün politeizmdən əl çəkməli, təkallahlılığa çevirməli idilər. Və hələ burasını da bilmirik ki, onu əvvəlcə xristianlığa uyğunlaşdırıb, sonra islam dinini hopdurmuşlar, yoxsa birbaşa islamlaşdırmışlar. Dirsə xanın xüsusi süvarisi olan qırx namərd xanın min nəzir-niyazla dünyaya gətirdiyi yeganə oğlu Buğacı atasının gözündən salmaq və öldürtmək üçün anası ilə yaxınlıq etdiyini söyləyirlər: «Sən var ikən av avladı, quş quşladı. Anasının yanına alub gəldi. Al şərabın itisindən aldı, içdi. Anasilə söhbət eylədi, atasına qəsd eylədi…» (37) Doğrudur, oxucu bilir ki, bu, iftiradır, amma, görünür, ola bilən haldır ki, dastana daxil edilib. Bu, əşirət dövrünün xüsusiyyətidir, lakin Homerdən sonra da bəzi xalqlarda davam etmişdir. Məsələn, İran şahı Kiruş (e.ə.VI əsr) iki bacısının ikisi ilə də evlənmişdi. Homer troyalılarda və axeylərdə belə bir adət təsvir etməmişdir. Amma 26
Olimp allahlarında var, məsələn, Zevsin arvadı Hera həm də onun bacısıdır. Heç şübhəsiz, bu epizod dastanı ən qədim dövrlərlə bağlayır. Yaxud həm axeylilər, həm də troyalılar döyüşqabağı və ya başqa bir çətinlikləri olduqda allahların şərəfinə qurbanlar verirlər, çoxlu mal-heyvan kəsir, təpə kimi ət yığırlar: Döyüşlərdə sağ-salamat qalmaq üçün edib dua, Hərə qurban nəzr elədi öz əbədi allahına… Qəhrəmanlar dua edib qurbanlara dən səpdilər, Sonra bir-bir boğazlayıb tez soydular hamısını. Budlarını doğrayaraq piy qatına bürüdülər, Parça-parça ət düzdülər hər birinin üzərinə. Quru çırpı tonqalında budlarını yandırdılar, İçalatı şişə çəkib bişirdilər od üstündə. Budlarını yandıraraq içalatı yeyib, sonra Qalan əti doğrayaraq şişə çəkdi bir-bir onlar. Oda qoyub bişirdilər, sonra şişdən çıxardılar, İşi başa vurub, böyük bir qonaqlıq düzəltdilər, Hamı bol-bol yedi-içdi, ac qalmadı heç bir nəfər. (34) «Dədə Qorqud»da: «Dirsə xan… ulu toy elədi, hacət dilədi. Atdan-ayğırdan, dəvədən buğra, qoyundan qoç qırdırdı. İç Oğuz, Taş Oğuz bəglərin üstinə yığnaq etdi. Ac görsə, toyurdı. Yalın görsə, tonatdı. Borcluyı borcından qurtardı. Dəpə kibi ət yığdı. Göl kibi qımız sağdırdı. Əl götürdilər, hacət dilədilər…» (35) Beyrək boyunda Banıçiçəklə Beyrəyin də Oğuz ağsaqqallarının duası ilə doğulduğunu görürük və s. «İliada»da əsas qəhrəmanları çox zaman allahlar xilas və ya məhv edir. Hektorla Axillesin döyüşündə Axilles nizəsini atır, nizə Hektorun başı üzərindən keçib torpağa sancılır, ilahə Afina cəld nizəni götürüb Axillesə qaytarır. Hektor nizəsini atır, Axillesin allah Hefest tərəfindən hazırlanmış beş qat qalxanının üçüncü qatında – qızıl qatında ilişib qalır və nizə ucluğu bu qatı keçə bilmir. Hektor cəld yaxın yoldaşı Deifobdan nizə istəyir, amma görür ki, o yoxdur, başa düşür ki, gözünə görünən ilahə Afina imiş, Deifob surətində onu arxayın salıb aldadırmış. (331) Yaxud Eneylə Axillesin döyüşündə yenə Axillesin nizəsi boş gedir. Lakin o, cəld qılınca əl atır. Poseydon Eneyin ölümünü istəmir, Zevsə müraciət edir. Axillesin gözlərini dumanladıb Eneyi aradan çıxarırlar. (305-306) «Dədə Qorqud»da atası tə- rəfindən oxlanmış Buğacı Xızır xilas edir: «Boz atlu Xızır oğlana hazır oldı. Üç qatla yarasın əlilə sığadı: «Sana bu yaradan, qorxma, oğlan, ölüm yoqdur. Tağ çiçəgi anan südilə sənin yarana məlhəmdir»,-dedi, qaib oldı». (39) Doğrudur, burada allah peyğəmbərlə əvəz olunmuşdur, lakin məlum- dur ki, bu, sonrakı dövrün nailiyyətidir – dinin özü dəyişmişdir. Yaxud Dəli Qarcar Dədə Qorqudu qılınclamaq istəyərkən Dədənin allaha yalvarması, 27
Yüklə 231,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|