Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi

Azərbaycanlıların  soyqırımı  xüsusi  qəddarlıqla  Bakı,  Şama­

xı,  Quba,  Qarabağ,  Zəngəzur,  Naxçıvan,  Lənkəran  və  digər 

ərazilərdə  həyata  keçirilmişdir.  Bu  torpaqlarda  kütləvi  şəkildə 

dinc  əhali  qırılmış,  kəndlər  yandırılmış,  milli  mədəniyyət  abi­

dələri  məhv  edilmişdir.

1918-ci  ildə  türk-müsəlman  əhaliyə  qarşı  törədilən  cina­

yətləri  üzə  çıxarmaq  məqsədi  ilə  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriy­

yətinin  ən  mühüm  qərarlarından  biri  də  həmin  il  iyulun  15- 

də  Fövqəladə  Təhqiqat  Komissiyasının  yaradılması  olmuşdur.

1919-cu  il  avqustun  27-də  komissiya  tərəfindən  tərtib  edilmiş 

arayışda  bildirilirdi  ki,  ermənilərin  türk-müsəlman  əhaliyə  qar­

şı  törətdiyi  cinayətlərlə  bağlı  36  cild  və  3.500  vərəqdən  ibarət 

sənədlər  toplanmışdır.

70 

illik  sovet  ideologiyasının  tarixşünaslığımıza  tətbiq  etdiyi 

«vətəndaş  müharibəsi»,  «əksinqilabi  qiyam»  kimi  saxtalaşdırı­

lan  mart  hadisələri,  əslində,  bolşevik-daşnak  ittifaqının  azər­

baycanlılara  qarşı  yeritdiyi  növbəti  soyqırımı  siyasəti  idi.  Xal­

qımız  uzun  illər  bu  gerçək  tarixdən  məlumatsız  olmuş,  saxta 

ideoloji  ehkamlar  və  yalan  tarix  nəticəsində  yaddaşımız  uzun 

illər  tamamilə  yad  istiqamətdə  köklənmişdir.  1918-ci  il  martın 

31-də  Bakı  Kommunası  və  erməni  şovinistləri  Azərbaycanda 

kütləvi  qırğınlar,  qətliamlar  törətməklə  bəşər  tarixində  misli 

görünməmiş  soyqırımına  imza  atmışlar.

Bu  soyqırımı  əsl  hüquqi-siyasi  qiymətini  isə  Azərbaycanın 

dövlət  müstəqilliyinə  qovuşduqdan  sonra  almışdır.  Mart  hadi­

sələrinin  80-ci  ildönümündə  -   1998-ci  il  martın  26-da  ümum­

milli  lider  Heydər  Əliyevin  imzaladığı  fərman  erməni  m illətçi­

lərinin  hərəkətlərinə  verilən  dolğun  və  hərtərəfli  hüquqi-siyasi 

qiymət  olmuşdur.

Ötən  illər  ərzində  Azərbaycan  dövləti  bu  tarixi  gerçəklik­

ləri,  xalqımızın  iki  əsr  boyu  məruz  qaldığı  soyqırımı  və  et­

nik  təmizləmənin  dəhşətli  miqyasını  beynəlxalq  ictimaiyyətə 

çatdırmaq  istiqamətində  xeyli  iş  görmüşdür.  Fərmanda  ermə­

99

---

nilərin  Azərbaycana  qarşı  təcavüzünün  tarixi  köklərinə  də  to­

xunulmuş,  mərhələlərlə  törədilmiş  soyqırımı  və  terror  siyasəti 

dolğun  şəkildə  əksini  tapmışdır.

Prezident  İlham  Əliyev  AMEA-nın  2005-ci  ilin  dekabrında 

keçirilmiş  60  illik  yubiley  mərasimindəki  dərin  məzmunlu  çı­

xışı  zamanı  ermənilərin  cəfəng  iddialarına  qarşı  elmi-ideoloji 

mübarizənin  gücləndirilməsi  zərurətini  alimlərimiz  qarşısında 

mühüm  vəzifə  kimi  müəyyənləşdirmişdir.

Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  Administrasiyasının 

rəhbəri,  həqiqi  dövlət  müşaviri,  akademik  Ramiz  Mehdiyevin 

«Gorus  -   2010:  Absurd  teatrı  mövsümü»  əsəri  bu  baxımdan 

mühüm  əhəmiyyətə  malikdir.  Əsərdə  eyni  zamanda  erməni 

qəsbkarlarının  ötən  əsrin  əvvəllərində  azərbaycanlılara  və 

türklərə  qarşı  törətdikləri  soyqırımı  aktlarına  da  münasibət  ək­

sini  tapmış,  mart  hadisələrinin  təfərrüatları  açıqlanmış,  həmin 

illərdə  S.Saumyanın  törətdiyi  cinayətkar  əməllər  konkret  fakt­

lar  əsasında  göstərilmişdir.

BAKI  (1905-1907-ci  illər)

Ermənilər  Bakıya  XIX  əsrin  70-ci  illərindən  gəlməyə  baş­

lamışlar.  Bu  elə  bir  dövr  idi  ki,  şəhərin  iqtisadiyyatı  sürətlə 

inkişaf  edir,  Abşeronda  illik  neft  istehsalı  200-300  min  puda 

çatırdı.  Həmin  illərdə  Çar  Rusiyasının  havadarlığı  ilə  Bakıya 

axışan  ermənilər  neft  sənayesi,  ticarət  və  bank  işi  sahələrində 

üstünlüyü  ələ  keçirmiş,  qısa  vaxtda  iri  kapitalistlərə  çevrilmiş­

dilər.  Bu  illərə  qədər  isə  Bakı  və  onun  ətraf kəndlərində  ermə­

nilər  barmaqla  sayılacaq  qədər  azlıq  təşkil  edirdilər.  1905-ci  i 

fevralın  əvvəllərində  Bakı  şəhəri  və  quberniyasında  baş  vermiş 

ilk  erməni-azərbaycanlı  qırğınını  tədqiq  edən  senator  Kuzmin- 

skinin  hesabatına  görə,  həmin  ilin  yanvarında  Bakı  quberniya­

sında  1.057  min  nəfər  əhali  siyahıya  alınmışdır.  Onlardan  800 

min  nəfəri  müsəlmanlar,  12  faizi  ruslar,  9  faizi  ermənilər,  3 

faizi  isə  başqa  millətlərin  nümayəndələri  idi.

100

---

1904- 

1905-ci  illərdə  «Daşnaksütyun»  Bakıda  sosial-demo­

krat  və  sosial-inqilabçı  adı  altında  daşnaksütyunyönümlü  fəhlə 

təşkilatları  yaratmağa  başlamışlar.  Onların  əsas  məramı  yerli 

əhali  arasında  iğtişaşlar,  təxribatlar  törətmək,  qanlı  aksiyalar 

həyata  keçirmək  idi.  Bu  cəhdlər  isə  nəticəsiz  qalmamışdı.

1905- 

ci  il  fevralın  6-da  gündüz  saat  12  radələrində  Bakıda 

baş verən  dəhşətli  hadisə  isə  şovinist  ruhlu  erməni  m illətçiləri­

nin  etnik  zəmində  əvvəlcədən  planlaşdırdıqları  böyük  qırğına 

yol  açmış  oldu.  Həmin  gün  şəhərin  mərkəzində,  Erməni  kil­

səsinin  yanında,  «Parapet»  deyilən  yerdə  varlı,  nüfuzlu,  çoxlu 

qohum-əqrəbası  olan  karxana  sahibi,  sabunçulu  Ağarza  Ba­

bayev  erməni  komitəsi  tərəfindən  qətlə  yetirildi.  Əhvalatdan 

xəbərdar  olan  Bakı  əhli  qətl  hadisəsindən  çox  təsirlənmiş  və 

bundan  əvvəl  də ermənilər tərəfindən  bir sıra  cinayətlər törən- 

diyinə  görə  xalq  arasında  böyük  iğtişaşlar  baş  vermişdi.

Mixaylov  xəstəxanasının  sənədlərinə  görə,  qırğın  başlanan 

gün  erməni  milyonçuları  Balabek  Lalayevin,  Artyom  Babayant- 

sın,  İsay  Ter-Osipovun  və  başqa  maqnatların  havadarlığı  ilə 

terror  qrupu  tərəfindən  18  adam  öldürülmüş,  33  nəfər  yara­

lanmışdı.  Onların  34-ii  azərbaycanlı,  6-sı  rus,  6-sı  erməni,  5-i 

başqa  millətin  nümayəndələri  idi.

Fevralın  7-də  vəziyyət  daha  da  gərginləşmişdi.  Həmin  er­

məni  terror  təşkilatı  bu  dəfə  yüzədək  dinc  vətəndaşın  həya­

tına  son  qoymuş  və  yaralamışdı.  Krasilnikovun,  Mayılovun, 

Korsakovun  evlərindən,  «Madrid»  mehmanxanasından  yerli 

əhali  -   azərbaycanlılar  qəfildən  güllə  yağışına  tutulmuşdu. 

İğtişaş  nəticəsində  müsəlmanların  bir  çoxunun  imarətləri  və 

mağazaları  dağıdılmış  və  qarət  edilmişdi.

Fevralın  8-i  şan-şöhrəti  ilə  məşhur olan  Bakı  cəhənnəmə  çev­

rilmişdi.  Bir  tərəfdən  bombaların  partlaması,  digər  tərəfdən  isə 

uca və ali  imarətlərin  uçub dağılması,  neft zavodlarının,  budkala­

rın  yanğından  səmaya  qalxan  alovları  insanları  çaşdırmışdı.

Beləliklə,  1905-ci  ilin  6-10  fevral  hadisələri  tarixə  «Bakı 

şəhərində  qanlı  qətliam»  kimi  daxil  olmuşdur.  Həmin  giinlər-

101

---