3 .2 .
Ijtimoiy ta'm inot huquqi manbalari sanaluvchi
normativ-huquqiy hujjatlarning vaqt, fazo va shaxslar
o ‘rtasida amal qilishi
Qonun hujjatlarining vaqt, hudud va shaxslar o ‘rtasida amal
qilishiga doir qoidalar yuqorida qayd etib o‘tilgan „Normativ-
huquqiy hujjatlar to ‘g‘risida“gi qonunda nazarda tutilgan.
Ijtimoiy ta'm inot sohasidagi normativ-huquqiy hujjatlar vaqt,
hudud (fazo) va shaxslar orasida qo'llaniladi ham da ushbu
m uhitlarda amal qilish xususiyatlarini to ‘g‘ri tushunib yetish
ulaming to ‘g‘ri tatbiq etilishi, qonunchilikning mustahkamlani-
shi, xatolarning oldi olinishida muhim ahamiyatga ega bo'ladi.
Ijtimoiy ta ’minot sohasidagi qonun hujjatlari vaqt doirasida
kuchga kirgan paytidan boshlab bekor qilinguniga qadar yoki
uning o'rniga boshqa normativ-huquqiy hujjat qabul qilinguniga
qadar amalga oshiriladi. U lam i vaqt doirasida amalda qo‘llash,
kuchga kirish vaqti, bekor qilinishi yoki amal qilishning tuga-
t lish m asalalari 0 ‘zbekiston R espublikasining „ N o rm a tiv -
iiuquqiy hujjatlar to ‘g‘risida“gi qonunida (26-m odda) belgilab
to'yilgan.
Ijtimoiy ta ’minotga oid normativ-huquqiy hujjatlarga, odatda,
0 ‘zbekistonning butun hududida amal qilinadi. Ammo uning
bevosita o ‘zida yoki normativ-huquqiy hujjatni amalga oshirish
to'g'risidagi qarorda uning hudud b o ‘yicha ta'siri cheklanishi
mumkin (masalan, tumanlararo koeffitsiyent qo'shib berish haqi-
dagi aktlar faqat tegishli hududlarda qo'llanilishi va hokazo).
Ijtimoiy ta'm inot munosabatlariga taalluqli bo'lgan qonun
hujjatlari shaxslar o'rtasida amal qiladi va bunda ular, odatda,
barcha yuridik va jismoniy shaxslar uchun majburiy kuchga ega
boiadi.
„N orm ativ-huquqiy hujjatlar to ‘g‘risida“gi qonunning 29-
m oddasida: „N o rm ativ -h u q u q iy hujjatlarning am al qilinishi
1 ,,0 ‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami”, 2005-yil, 2 8 -2 9 -
son, 218-modda.
22
www.ziyouz.com kutubxonasi
0 ‘zbekiston Respublikasining fuqarolari va yuridik shaxslariga,
agar 0 ‘zbe- kiston Respublikasining xalqaro shartnom asida
boshqa qoida beigilanmagan bo‘lsa, shuningdek, 0 ‘zbekiston
Respubiikasi hududidagi xorijiy yuridik shaxslarga, ajnabiy fuqa-
rolar va fuqaroligi bo'lmagan shaxslarga tatbiq etiladi“ , deyiladi.
Normativ-huquqiy hujjatning o'zida u qo'llaniladigan shaxslar
doirasi cheklab qo'yilishi m um kin. M asalan, «Fuqarolam ing
davlat pensiya ta'm inoti to ‘g‘risida»gi qonunda belgilangan pensiya
olish huquqi faqat jismoniy shaxslaigagina taalluqli, yoki bo‘l-
masa, pensiya jam g‘armasiga ish haqi fondidan badallar to ‘Iash
majburiyati faqat yuridik shaxslargagina qoMlaniladi va hokazo.
Ijtimoiy ta'm inotga oid qonun hujjatlarini sharhlash — uning
m azm unini ochib berish, noaniqliklar yuzasidan tushuntirish
ishlari olib borishdan iborat. Ulami rasmiy sharhlash va ilmiy
sharhlash o ‘zaro farqlanadi.
Ijtimoiy ta'm inot qonun hujjatlarini rasmiy sharhlash „N or-
mativ-huquqiy hujjatlar to ‘g ‘risida“gi qonunning 31-moddasida
bayon etilgan. Rasm iy sharhlash 0 ‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyaviy sudi tom onidan yoki qonun hujjatini qabul qil-
gan davlat organi tom onidan amalga oshirilishi m um kin'.
Ijtimoiy ta ’minotga oid qonun hujjatlarini ilmiy sharhlash
ayrim olim lar, m utaxassislar, ilmiy m uassasalar tom o n id an
amalga oshirilishi mumkin. Rasmiy sharhlashdan ilmiy sharhlash
farq qilib, ularning qoidalari m ajburiy yuridik kuchga ega
bolm aydi va qonun mazm unini to ‘g‘ri tushunish, to ‘g‘ri qo ‘l-
lashda yordam berishga qaratiladi. Bunday norasmiy sharhlash
ayrim hollarda sud organlari tom onidan ham amalga oshirilishi
m um kin.
KALiT SO'ZLAR
Ijtimoiy ta'minot huquqi manbayi. 0 ‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasida ijtimoiy ta’minot olish huquqi Ijtimoiy
ta'minot huquqi manbalari tasnifi. Ijtimoiy ta'minot huquqiga oid qonun
hujjatlari. ljtimoiy ta'minotga oid xalqaro hujjatlar. Ijtimoiy ta'minot
qonun hujjatlarini vaqt, hudud va shaxslar o‘rtasida amal qilishi.
Ijtimoiy ta'minot qonun hujjatlarini rasmiy va ilmiy sharhlash. 1
1
Qa r a n g :
„Qariya)ami qadrlash yiJi“ davlat dasturiga sharh. „Xa)q so'zi“
gazetasi, 2002-yil 25-yanvar.
23
www.ziyouz.com kutubxonasi
|