Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
38
tarzında olan Oğuzların ataları Guzlar ise Ġskender istilası dönemde tamamen yurtlarını terk etmiĢ ve daha doğuya çekilmiĢlerdir. Buna ek olarak Araplar baĢlarında bir kağan olan Türkleri el-türku‟l-hakiki Ģeklinde ifade etmiĢler ve onlar için el-Turku‟l-Hakaniya tabirini kullanmıĢlardır. Kağanlı Türklerin haricindeki Türklerin, Türkmen Ģeklinde ifade edildiklerine dönük bir yaklaĢım da bulunmaktadır. Bunun yanında Lazlo Rasony, Türkmenlerin, Oğuzların bir uzantısı olduğunu ve dolayısıyla onların da Oğuz olarak kabul edilmeleri gerektiği üzerinde durmuĢtur 24 .
Barthold ise Türk topluluklarının kağanlı oldukları dönemlerde kendilerini tek bir millet olarak gördüklerini, fakat baĢsız kaldıklarında her birinin ayrı bir yön tuttuklarını ifade etmektedir 25 . Minorsky ise Türkmen adındaki man ekinin abartı sözcüğü olduğu öz anlamına geldiğini, dolayısıyla bu kavramın Öz Türk anlamında yorumlanması gerektiğini ifade etmiĢtir 26 .
Türkleri, Türkmen olarak adlandırmıĢ ve Türkistan toprakları üzerinde dokuzoğuzlara sınır olan toprakları da Arzü't-Türkmeniye Ģeklinde Türkmen toprakları olarak kaydetmiĢtir 27 . Bunun yanında ibn-i Haldun Türkmenleri Hazar Türklerinin bir devamı olarak kabul etmektedir. Buna delil olarak da Kitabu‟l-Fahri kitabının yazarı Ġbnü‟l-Tiktaka‟nın Selçuk ve babası Dakuk‟u Hazar Türklerinden saymasını ve onlar için Hazar Meliki tanımını kullanmasını delil olarak göstermektedir 28 . Hazar sözcüğünün de birçok tarihçi tarafından Gez veya Kaz sözcüklerinin sonuna getirilen ve millet anlamı katan -ar, -er eklerinin eklenmesi sonucunda önce Kazar veya Gezer Ģeklinde ortaya çıktığı ve sonraları Hazar Ģekline dönüĢtüğü ifade edilmektedir 29 . Halbuki Hazar sözcüğü bariz bir Ģekilde Oğuzların atası olan Guzlardan adını almaktadır ve Guz sözcüğüne eklenen -ar, -er ekiyle önce Guzar'a daha sonraları Hazar'a dönüĢmüĢ olması daha mantıklı bir yaklaĢım olmalıdır.
24 Laszlo Rasony, age, s. 195. 25 Laszlo Rasony, Tarihte Türklük, Ankara, 1988, s. 273. 26 Reha Oğuz Türkkan, agm, s. 409-423. 27 Osman Turan, age, s. 158. 28 Zeki Velidi Togan, age, s. 184. Z. V. Togan, Selçuklular ailesinde Ġsrail, Mikail, Davud, Yunus gibi isimlerin varlığının Oğuzların Hazarlarla olan münasebetlerinden ileri geldiğini ifade etmektedir. Bkz. Aynı yer. 29 Laszlo Rasony, age, s. 114; Zeki Velidi Togan, "Hazarlar Maddesi", MEB Ġslam Ansiklopedisi, C. V-I, Ġstanbul, 1970, s. 398; Mualla Uydu Yücel, "Hazar Hakanlığı", Türkler Ansiklopedisi, C. II, Ankara, 2002, s. 445. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 39 Ġskender istilası akabinde Maveraünnehir coğrafyasında vaki olan Saka toplulukları dağılmıĢlar ve büyük bir kısmı bu dönemde Ġskender‟in tesis etmiĢ olduğu Greko-Baktirya krallığı bünyesinde yaĢamlarını devam ettirmiĢlerdir. Bu bölgede yaĢayan Saka toplulukları zamanla Ġran kültürünün yanında, Grek kültürünün de etkisi altında kalmıĢlardır 30 . Bundan dolayı Ġran ve Grek kültürünün etkisi altında kalmıĢ Saka ve Yüeçi topluluklarının, sonraki dönemlerde Baktirya toprakları üzerinde kurmuĢ oldukları KuĢan ve Akhun devletleri; dil, din ve kültür olarak daha doğuda bulunan Göktürk, Hun ve Uygur Türklerine göre farklılık arz etmekteydiler. Bu devletlerin bünyesinde büyük bir kesafete sahip olan Oğuzlar ile Türkmenler arasındaki farklılıkların kaynağının, bu dönemlerde Türkmenlerin Oğuzlardan farklı olarak Ġran ve Grek kültürün etkisi altında kalmıĢ olmalarından kaynaklanmıĢ olması da muhtemeldir. Dolayısıyla Kafkaslar ve Karadeniz‟in kuzeyindeki Terkuman adı verilen Türkmenlerin aksine, Maveraünnehir Türkmenleri; Ġran ve Grek etkisinden dolayı yerleĢik hayata geçmiĢ ve yatuk adı verilen Ģehirli Türklerin çoğunluğunu oluĢturmuĢlardır 31 . Yine Saka kökenli Hazarların Oğuzlarla olan münasebetleri ortadadır 32 . Hazarlar, Göktürklerin batı kollarını teĢkil etmekteydiler ve Oğuzlar ile bu bağlamda önemli irtibatları vardı. Bizans kaynakları Oğuzları Sakaların devamı olan topluluklar Ģeklinde göstermektedirler. Bizans kaynaklarından Menandros, Oğuzların Saka kökenli topluluklar olduğunu belirtmektedir. MeĢhur Bizanslı elçi Zamarkos da Bizans imparatoruna Göktürkler için sunduğu raporda "bunlar eskiden Sakaydılar, Ģimdi Göktürk olmuĢlar" Ģeklinde bir ifade kullanmaktadır. Zamarkos'un Göktürkler hakkında böyle bir ifade kullanmasının sebebi Göktürk ülkesinde yoğun olarak yaĢayan Oğuzlardan dolayıdır. Diğer bir konu ise Ön Asya'daki Azeri Türkmenlerinin varlığı konusudur. Azeri Türkmenlerinin, Manna ve Kaspi karıĢımı bir halk olduğunu iddia edenler vardır. Bunun yanında Mannalar ile Ġranlıların karıĢımı bir halk olduğunu ve Selçuklular döneminde Türkmen akınlarından sonra Türkmenlerle karıĢarak günümüzdeki Azeri toplumunun ortaya çıktığı da söylenmektedir 33 .
Halbuki Azeri Türkmenleri de Hazarlar gibi Saka kökenli halklardandır. Sâsânîler döneminde Azerbaycan toprakları için Azerbazegan
30 Zeki Velidi Togan, age, s. 39. 31 Reha Oğuz Türkkan, age, s. 409-423. 32 Bahaeddin Ögel, Türk Kültürünün GeliĢme Çağları, Ankara, 1979, s. 96. 33 Osman Turan, Selçuklu Tarihi ve Türk-Ġslam Medeniyeti, Ankara, 1965, s. 214, 215, 216. Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|