TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə
Yüklə 3,9 Mb.
|
245
bir nəticə çıxarmaq olar ki, e.ə. 65-ci ilə yaxın Atropatenada hökmranlıq Daranın əlinə keçmişdi. Beləliklə, təsvir edilən dövrdə Atropatenanın və atropatenalıların adları mənbələrdə əsasən qonşu ölkələrin tarixi ilə, yaxud ümumregion xarakterli hadisələrlə əlaqədar olaraq çəkilirsə də, təsdiq edə bilərik ki, atropatenalılar Roma əleyhinə sanballı bir qüvvə olub region xalqlarının çağırılmamış "qonaqlara" qarşı mübarizəsində ən fəal bir şəkildə iştirak edirdilər. Onlar, şübhəsiz, bu ağır mübarizədə özlərinin istiqlaliyyətini qoruyub saxladılar. Strabon yuxarıda nəzərdən keçirilmiş hadisələrin demək olar ki, müasiri sayılan Apollonidə istinad edərək məlumat verir ki, Atropatena "hərbi qüvvə mənasında çox sanballı bir ölkədir, çünki o, döyüşə... 10000 süvari və 40000 piyada çıxara bilər". Tiqranla sülh bağladıqdan sonra Pompey Zaqafqaziyanın içərilərinə doğru hərəkət etdi. II Tiqran darmadağın edildikdən sonra parfiyalılar ayrı-ayrı uğursuzluqlarına baxmayaraq, müstəqil siyasət, həm də Romaya qarşı açıq-aşkar düşmənçilik siyasəti yeridən yeganə sanballı qüvvəyə çevrildilər. Deyə bilərik ki, e.ə. I əsrin 50-ci illərinin ikinci yarısına yaxın Parfiya Romanın müttəfiqi olan Ermənistanla əslində müharibə vəziyyətində idi. Roma Parfiyaya hələ müharibə elan etməmişdisə, bu, respublikanın paytaxtında vəziyyətin gərgin olmasının nəticəsi idi. Romalılarla parfiyalılar arasında ilk qəti döyüş e.ə. 53-cü ildə Şimali Mesopotamiyada Karra şəhərinin yaxınlığında oldu. Surenanın komandanlığı altında Parfiya qoşunları romalıları məğlubiyyətə uğratdılar. Hərb meydanında 20 mindən çox Roma döyüşçüsü həlak oldu, təqribən 10 min döyüşçü əsir tutuldu, çoxlu sərkərdə, o cümlədən komandan Krass və oğlu öldürüldü. Parfiya dövləti yenidən yüksəlməyə başladı ki, bu da erməni çarı, parfiyalıların düşməni olan Artavazdı Parfiya çarı II Orod ilə ittifaq bağlamağa və hətta bacısını şahzadə Pakora verib II Orod ilə qohum olmağa vadar etdi. Çox keçmədən şahzadə Pakor ölkənin şərikli çarı oldu. Karra yaxınlığında parfiyalıların romalılara qalib gəlməsi mühüm hərbi-siyasi və psixoloji nəticələr verdi. Bu qələbə nəinki Romanın Şərqə hərəkətini dayandırdı, həm də romalıların yenilməzlik şöhrətinə son qoydu. Əlbəttə, atropatenalılar Karra ilə bağlı hadisələrin laqeyd müşahidəçiləri ola bilməzdilər. Onların parfiyalılarla çiyin-çiyinə vuruşması demək olar ki, şəksizdir. Biz Atropatenada o zaman kimin hökmranlıq etdiyini bilmirik. Bizə məlumdur ki, Dara ilə məşhur Artavazd arasında ölkəni Ariobarzan idarə edirdi; onu II Ariobarzandan fərqli olaraq I Ariobarzan adlandırmaq lazımdır. II Orodun dövrü (e.ə. 57-36-cı illər) Parfiya dövlətinin ən qüdrətli dövrü idi. O dövrün parfiyalıları özlərinin Karra yaxınlığındakı qələbələrinin bəhrələrindən və Romadakı vətəndaş müharibələrindən nəticə etibarilə istifadə edə bilməsələr də, 246
romalılara qarşı çox ciddi mübarizə aparırdılar. 40-cı ilə yaxın parfiyalılar Aralıq dənizi hövzəsinin şərqində Roma torpaqlarına geniş hücuma başlayıb həmin rayonda romalıların hökmranlığını təhlükə altına aldılar. Adı Atropatena tarixində də çox mühüm hadisələrlə bağlı olan Roma triumviri Mark Antoninin yüksəlməyə başladığı vaxtdan Roma-Parfiya münasibətləri xeyli mürəkkəbləşdi. Artıq e.ə. 38-ci ildə Antoninin sərkərdəsi Publi Ventili parfiyalıları Hindar yaxınlığında məğlubiyyətə uğratdı; qədim müəllif, hadisələrin müasiri Pompey Troq bu məğlubiyyət haqqında sonralar öz əsərində yazacaqdı: "Müharibələrin heç birində parfiyalılar bundan dəhşətli məğlubiyyətə uğramamışlar". Beləliklə, parfiyalıların Qərbə təntənə ilə başlanmış irəliləyişi, Parfiya dəstələrinin İoniyaya qədər gedib çıxması acınacaqlı bir nəticə ilə qurtardı. Parfiyalıların Roma əleyhinə tədbirlərinin fəlakətlə başa çatması, çox böyük insan tələfatı və maddi tələfat Parfiya dövlətində kəskin siyasi böhran doğurdu. Hindar yaxınlığında məğlubiyyətdən sonra parfiyalılar uzun müddət Dəclə çayının Roma sahilində görünmədilər. Hindar döyüşündən sonra Antoni komandanlığı öz öhdəsinə götürdü. Qoşun çox böyük idi. Qədim müəlliflər təkcə Roma legionerlərinin 60 min nəfərdən 70 min nəfərədək, köməkçi qoşunların 40 min nəfərə yaxın, ispan və qall süvarilərinin 10 min və erməni süvarilərinin 6 min nəfər olduğunu göstərirlər. Romalıların araba karvanında mühasirə maşınları və digər ləvazimat vardı. Misir çariçası Kleopatra ilə Antoninin e.ə. 36-cı ildə qəti rəsmiləşdirilmiş ittifaqı Aralıq dənizi hövzəsinin şərqindəki müxtəlif vilayətlərin hellinləşmiş əyanlarının mənafeyinin müdafiəçisi kimi triumvirin siyasi mövqelərini tamamilə müəyyənləşdirdi. Məhz buna görə Antoni öz hakimiyyəti altında olan ərazilərin xeyli hissəsində xırda hellinləşdirilmiş dövlətlər sistemini bərpa etdi və həmin dövlətlərin əyanlarının ittifaqına başçılıq etmək niyyətində idi. Antoni özünü mütləq hakim kimi aparırdı: torpaq paylayır, dövlətlərin sərhədlərini dəyişdirir və s. Antoni geniş bir kampaniya nəzərdə tutmuşdu, onun planları vüsətli idi. Triumvir istəyirdi ki, Makedoniyalı Aleksandrın çarlığı kimi böyük bir Asiya dövlətinin əsasını qoysun. Romanın hökmranlığını Hindistana qədər yayacağını yürüş ərəfəsində elan etmiş Krassdan nümunə götürərək Antoni Kleopatradan olan oğlunun adını Aleksandr qoydu. Özünü mütləq hakim kimi aparan və böyük Şərq çarlarının nümunəsi ilə özünü ilahi mənşədən xəlq olunmuş hesab edən Antoni öz oğlu Aleksandrı Helios 3 , onun bacısı Kleopatranı isə Selena adlandırdı 4 . Böyük istilaçının
3
Helios - yunan mifologiyasında Günəş allahıdır.
4 Selena - yunan mifologiyasında Ay ilahəsidir. Yüklə 3,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|