Eşitlik hâli eki
+çA biçimindedir; "gibi, göre, kadar" anlamlarını verir: ot+ça (ateş gibi), bor+ça (bora gibi), ört+çe (ateş gibi), köŋlüŋ+çe (gönlüne göre), törüsin+çe (töresine göre), bunça (bunca), elig+çe (elli kadar), yüz+çe (yüz kadar).
Vasıta hâli eki
Köktürkçede vasıta hâli eki +(X)n'dvr, "ile, olarak" anlamlarını verir: ok+un (ok ile), süŋüg+ün (mızrak ile), er+in (erle), sab+ın (sözle), agı+n (hediyeyle), yol+un (yol ile, yoldan), yadag+ın (yaya olarak, yayan), ya-lıŋ+ın (çıplak olarak), yolsuz+un (yolsuz olarak, yol olmadan), keçigsiz+in (geçitsiz olarak).
Yön hâli eki
Köktürkçede iki yön eki vardır: 1. -gArU: il-gerü (ileriye, doğuya doğru), kurı-garu (batıya doğru), yırı-garu (kuzeye doğru), yir-gerü (yere doğru), eb+gerü (eve doğru), Türk kagan+garu (Türk kağanına doğru). Ek, 3. şahıs iyelikten sonra +ŋArU biçimini alır: ortusı+ŋaru (ortasına doğru). Şahıs zamirlerinde de aynı şekilde kaynaşma vardır: bayanı, aŋaru (ona doğru). 2. +rA: iç+re, taş+ra (dışarı, dışa doğru), öŋ+re (öne doğru), şad+ra (şada doğru).
Köktürkçede Soru
Köktürkçede soru için iki edat kullanılır:
mu : kagan mu bar mu (var mı).
gU: bar gu, begler gü (beyler mi).
2.4.2.2.2. FİİL
Şahıs Ekleri
Köktürkçede iki türlü şahıs eki vardır:
1. Bilinen geçmiş zaman ve -sIk ekiyle yapılan gelecek zamanda kullanılan şahıs ekleri: -m, -g—g, -mXz, -yXz~ -gXz, Bunlar iyelik eklerinden geliştiği için iyelik ekleriyle aynıdır.
TÜRK DİLİ TARİHİ 187
2. Geniş ve gelecek zamanlarda kullanılan şahıs ekleri: men, sen, biz, siz, Bunlar da şahıs zamirlerinden geliştiği için şahıs zamirleriyle aynıdır. Köktürk döneminde henüz ekleşmeyip zamiriiklerini korudukları da söylenebilir. Üçüncü şahıslarda anlamı pekiştirme amacıyla bazen erinç (-DXr) e-datı kullanılabilir.
Emir çekiminde şahıs ifadesi, kip içindedir. Şahıs eklerinin durumu kipler bahsinde örnekleriyle birlikte daha açık görülecektir.
Dostları ilə paylaş: |