Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 96-132, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 96-132, TURKEY
AZERBAYCAN TÜRK EDEBİYATI MİLLÎ ŞAİRİ MİRZE ELEKBER SÂBİR VE
HOPHOPNAME
Lokman TAŞKESENLİOĞLU
Özet
Azerbaycan sahası Türk edebiyatında Nesimi, Nizami, Fuzuli, Mirze
Feteli Ahundov gibi büyük şahsiyetlerle adı beraber anılan bir diğer büyük
şair de Azerbaycan’ın ilk millî şairi Mirze Elekber Sâbir’dir.
1862’de Azerbaycan’ın Şamahı kentinde doğan Sâbir’in, tüm hayatı
maddi ve manevi zorluklar içinde geçmiştir. Önceleri eski tarzda şiirler
yazmışsa da Celil Memmedguluzade tarafından çıkarılan “Molla Nasreddin”
dergisi ile yenilikçi bir şiir anlayışını benimseyerek hemen hemen tüm
toplumsal konuları mizahi ve eleştirel tarzda kaleme almıştır. Genç yaşta
ölmesine ve çok kısa süreli bir edebiyat hayatı olmasına rağmen Azerbaycan
Türk edebiyatına getirdiği bu yeniliklerle hem söyleyiş hem de muhteva
olarak millî bir şiir oluşturmuştur. Ayrıca bu yenilikler sadece Azerbaycan ile
sınırlı kalmamış, tesirini tüm Türk dünyasında göstermiştir.
Sâbir, sadece Türk dünyasında değil, Avrupa ülkelerinde, Amerika’da,
İran ve Rusya’da da tanınmaktadır. Şiirlerinin toplandığı “Hophopname”
Bakü’de, Moskova’da, Leningrad’da, Tebriz’de ve ABD’de yirmiden fazla
olmak üzere Latin, Arap ve Kiril harfleriyle Türkçe, Farsça, Rusça, Ermenice
ve İngilizce olarak defalarca yayımlanmıştır.
Bu çalışmada büyük şair Sâbir’in hayatı ile ilgili bilgiler verilmiş, şiirleri
konu, şekil ve üslup açısından değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler
Azerbaycan ve Türkiye’de Sâbir hakkında yapılan önemli çalışmalar
derlenerek hazırlanmıştır.
Şiirlerdeki ahengi bozmamak ve okuyucuya Azerbaycan Türkçesinin en
güzel örneklerinden birini sunabilmek için özellikle herhangi bir aktarma
yapılmamıştır.
Bu çalışmadaki şiirler ve resimlerin bir kısmı değişik yıllara ait “Molla
Nasreddin” dergilerinden, bir kısmı da 1962’de Bakü’de basılan Abbas
Zamanov’un hazırladığı “Hophopname”den alınmıştır.
Anahtar Kelimeler: Mirze Elekber Sâbir, Hophopname, Azerbaycan,
Molla Nasreddin, satirik şiir.
NATIONAL POET OF AZERBAIJAN TURKISH LITERATURE
MİRZE ELEKBER SABİR AND HOPHOPNAME
Abstract
Another great poet whose name is mentioned with great personalities like
Nesimi, Nizami, Fuzuli, Mirze Feteli Ahundov, the first national poet of
Azarbaijan Mirze Elekber Sabir.
Sabir who was born in Şamahı city of Azerbaijan in 1862 lived all his life
in physical, economical and moral difficulties. In spide of he wrote his poems
in classic form at first, he assimilated a modernist poem mentality with the
help of “Molla Nasreddin” magazine published by Celil Memmedguluzade.
He wrote up almost all social issues in judgmental an homour way. Although
Öğretmen; Erzurum Ticaret Meslek Lisesi. lokmantaskesenlioglu@gmail.com.
97
Lokman TAŞKESENLİOĞLU
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 96-132, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 96-132, TURKEY
he died at his early ages and had a short literary life, he created a new poem
mentality to Azerbaijan Turkish literature by bringing these innovations in
substances and utterance. Additionally, these innovations weren’t limited in
Azerbaijan, they showed their effects on all Turkish world.
Sabir is known not only in Turkish world but also in European countries,
in America, in İran and in Russia. “Hophopname” was published heaps of
times in English, Turkish, Persian, Russian and Armenian with Roman,
Arabic and Kiril alphabets in Baku, Moscow, Leningrad, Tebriz, USA and
over twenty countries.
In this study, information is given with the great poet Sabir’s life, his
poems is perused terms of the topic, form and wording. This studies is
prepared studies in Azarbaijan and Turkey about Sabir important research.
There is no translation in this study not to damage the unison in poem and
to present one of the most beautiful example of Azerbaijan literature to
Turkish readers.
Some of pictures and poems in this study were taken from “Molla
Nasreddin” magazines belong to different years, some of them were taken
from “Hophopname” which was arranged by Abbas Zamanov and was
printed in Baku in 1962.
Keywords: Mirze Elekber Sabir, Hophopname, Azerbaijan, Molla
Nasreddin, satirical poem.
Ø. Giriş:
20. yüzyıl, Azerbaycan açısından toplumsal ve siyasi pek çok değişikliğin gerçekleştiği
bir yüzyıl olması nedeniyle önemlidir. Bu yüzyılın ilk yıllarından itibaren Azerbaycan’da ve
bütün Çarlık Rusya’da büyük hadiseler cereyan etmeye başlamıştır. Bakü petrol sanayi
nedeniyle süratli bir gelişme göstermiş, kısa zamanda Azerbaycan’ın kültür ve medeniyet
merkezi hâline gelmişti. 1905 Rus İhtilali “kavimler hapishanesi” olarak bilinen Çarlık
Rusya’da hürriyet güneşini doğurmuş, Türkler ve Müslümanlar arasında siyasi, edebî ve içtimai
faaliyetlerin süratle gelişmesini sağlamıştı.
1
İhtilalden bir müddet önce rejimin Türk aydınlara Türkçe yayın için izin vermesi ile bu
faaliyetlerin bir sonucu olarak 1903’te “Şark-ı Rus” yayımlanmaya başlamış, daha sonra da
“Füyûzat” ve “Molla Nasreddin” gibi önemli dergiler çıkarılmıştır.
20. yüzyıl Azerbaycan edebiyatı ve matbuatı Azerbaycan Türklerinin millî birliği
fikrini, onların kendi devletlerini kurma hakkını ilk defa gündeme getirdi. 19. yüzyıl
edebiyatında, Rus mezaliminin ve imparatorluk siyasetinin Ezop diliyle, mizahi şekilde tenkit
olunmasına karşılık, bu dönemde artık aynı mezalim açık bir şekilde konuşulur, hatta ona karşı
mücadele yolları ve usulleri de aranır olmuştu.
İşte bu mücadele için en güçlü nefer, Azerbaycan'ın ilk millî şairi olarak yine bu
dönemde sahneye çıkmıştır: Mirze Elekber Sâbir.
1
AKPINAR, Y. (1994). Azerî Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul. s. 69.