Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7- sinfi uchun darslik

643.
 
1) 7- sinfning ikki o‘quvchisi Ahmad va Karim velosiðed
poygasida qatnashishdi. Ahmad 15 km/soat tezlikda,
Karim esa 18 km/soat tezlikda velosiðed haydadi. Karim
marraga Ahmaddan 20 minut avval keldi. Poyga masofasi
necha kilometr ekan?
2) Sayyoh yo‘lning yarmini o‘tgach,
dam oldi. So‘ngra yo‘lning 0,4 qismini
yurdi. Hisoblab ko‘rsa, u 27 km yo‘l
yurib qo‘yibdi. Mo‘ljallangan yo‘l jami
necha kilometr ekan?
12 — Algebra, 7- sinf

---

178
644.
(Al-Xorazmiyning masalalaridan.)
1) Biri ikkinchisidan 2 ta ortiq sonlarning nisbati 
1
2
ga
teng. Shu sonlarni toping.
2) Bir odam shunday vasiyat qildi: naqd 10 dirham
(pul birligi) pulim bor. Bir kishiga qarz ham berganman.
Qarzning miqdori o‘g‘lim oladigan merosga teng. Ikkala
o‘g‘lim barobar meros olsin. Ukamga jami merosning 
1
5
qismini va yana 1 dirham beringlar. U kishining o‘g‘illari
va ukasi necha dirhamdan olishgan?
Amallarni bajaring 
(645—648):
645.
1) 
æ
ö
-
æ
ö
-
+
ç
÷
ç
÷
+
+
+
-
è
ø è
ø
2
2
2
3
2
1
:
;
c d
c
d
c d
c
dc d
cd
c
cd
2) 
æ
ö æ
ö
-
+
ç
÷ ç
÷
+
-
+
+
-
è
ø
è
ø
2
2
2
2
2
2
2
1
:
;
2
2
4
4
4
4
n
n
k
n
n k
k
nk
n
k
n
n
3) 
æ
ö æ
ö
-
-
ç
÷ ç
÷
+
+
+
+
-
è
ø è
ø
2
3
2
2
2
2
2
:
;
2
b
b
b
b
b x
b x
b
x
bx
b
x
4) 
æ
ö æ
ö
-
+
ç
÷ ç
÷
+
-
+
+
-
è
ø
è
ø
2
2
2
2
2
2
4
2
1
:
.
2
2
4
4
4
q
q
q
q m
m
q
q
mq m
q
m
646.
1)
-
-
+ -
+
-
2
1
1 3
1
;
2
2
a
a
a
a
a
a
2) 
+
+
+
-
+
-
+
+
-
2
2
3
1
2
3
2
4
;
1
1
1
m
m
m
m
m
m
m
3) 
+
- +
2 ;
3
m n
m
n
4) 
-
+
+ -
-
2
.
5
2
m n
n
m n
m
647.
1) 
+
+
-
×
-
+
3
2
3
2
2
2
(
1) (
1)
;
1
(
2)
a
a
a
a
a
a a
2) 
+
+
-
-
2
2
2
2
2
2 2
(
)
(
)
:
.
(
)
a
ab
a b
a
b
ab b
648. 
1) 
(
)
-
-
æ
ö
-
ç
÷
è
ø
×
-
×
- +
2
3
5
9
16
7
7
4 3
2
;
1,5
1
3
5
b
b
b
b
b
2) 
+
-
+
-
+
-
-
+
2
2
2
2
2 2
2 2
3
2
:
.
x
a
x
a
ax x
x
a
x a
x a
a x
a x

---

179
Tenglamani yeching 
(649—650):
649.
1) 
-
-
-
-
-
=
4
3 5 2
3
7
0;
2
3
6
x
x
x
2) 
+
+
-
-
= - -
4
3
2
5
.
5
3
2
x
x
x
x
650.
1) 
(2
3)(
5) (3
)(5 2 )
30;
x
x
x
x
-
+ - -
-
= -
2) 
-
-
+
=
+
2
2
2
.
5(
1)
2(
3)
3(
2)
x
x
x
651.
Avtomobil shahardan qishloqqacha bo‘lgan masofani
80 km/soat tezlik bilan bosib o‘tdi. Orqaga qaytishda u
masofaning 75 % ini avvalgi tezlik bilan, qolgan yo‘lni
esa 60 km/soat tezlik bilan bosib o‘tdi va shuning uchun
ham qaytishda yo‘lga shahardan qishloqqa borishdagiga
qaraganda 10 minut ortiq vaqt sarf qildi. Shahardan qish-
loqqacha bo‘lgan masofani toping.
652.
Qayiq daryo oqimiga qarshi 4,5 soat va oqim bo‘yicha
2,1 soat suzdi. Qayiq hammasi bo‘lib 52,2 km suzdi. Agar
daryo oqimining tezligi 3 km/soat bo‘lsa, qayiqning tur-
g‘un suvdagi tezligini toping.
653.
Oralaridagi masofa 340 km bo‘lgan ikki bekatdan bir
vaqtda bir-birlariga qarab ikki poyezd yo‘lga chiqdi.
Ulardan birining tezligi ikkinchisinikidan 5 km/soat ortiq.
Agar harakat boshlanganidan 2 soat o‘tgandan keyin
poyezdlar orasidagi masofa 30 km ekanligi ma’lum
bo‘lsa, ularning tezligini toping.
654.
Ifodaning son qiymatini toping:
1) 
2
2
3
2
(
)(
)(
) 8
9 ,
x y x y x
y
x
y
-
+
+
-
+
bunda 
x
= 2, 
y
= 3;
2) 
-
-
-
-
+
=
2
2
1
3
3
(
1)
2 (
3)(
3), bunda
3.
x
x
x
x
655.
Nechta 4 xonali sonda faqat bitta 0 raqami bor?
656.
 
0, 1, 2, 3, 5, 8 raqamlaridan ularni takrorlamasdan
jami nechta 3 xonali son tuzsa bo‘ladi?
657.
Hisoblang: 1) 
4
10
;
C
2) 
P
7
.
658.
6 nafar mehmonni 6 ta stulga necha xil usulda o‘tqazish
mumkin?

---

180
MASHQLARGA JAVOBLAR
1.
2) 7; 4) 5,86. 
2.
2) 
56
9
; 4) 0,5.
 4.
2) Noto‘g‘ri; 4) Noto‘g‘ri.
 5.
40·0,03 = 6 : 5.
6
. 2) 3·(2 + 6)=2 · (2 · 6). 
8.
2)
56
9
; 4)
7
6
4
; 
9
. 2) 
–
0,02; 4) 3. 
10.
2) 0; 4) 5. 
11.
2) 
–
2; 4) 0. 
12
. (7
m
)t; 168 t. 
13
. 1) (60
m
) min.; 2) 
60
p
min; 3) (60
m
+
l
+
60
p
)
min. 
14.
3(
x – y
); 2) 4,5; 4) 2,5. 
15.
(
x
+
y
)(
x – y
); 2) 
64
11
-
; 4) 0,104. 
16.
2)
2
3
1
-
. 
17.
2) 4. 
18.
1, 3, 15, 21. 
19.
2) (
m –
1)
m
; 4) (2
p
+ 1)(2
p
+ 3)(2
p
+ 5).
21.
(
p – q
) t; 1) 5t; 2) 
q p
dan katta bo‘lmaydi; 
q p
ga teng bo‘lishi mumkin.
22
. 400
n
+ 500
m
; 155000; 155000. 
24.
187200 m
3
, (37440
m
) m
3
.
25.
1
2
1
6
2
3
3
1
2
,
s
c
a
b
=
+
+
53 km. 
26.
2) 
a–b
; 4) 2
mn; 
6) (
a
+
b
)(
a–b
). 
28.
5000;
150000. 
 29.
3
a
; 8
a
; 10
a
; 500; 400; 
100
sa
. 
30.
2) 30 kg. 
31.
2) (5
k
) km. 
32.
(50
a
) kg.
33.
(15
a
) ga. 
34.
(
x ·
6 +
y ·
3) so‘m. 
35.
(
a
· 15 +
b ·
20) kg. 
 36.
(
km
+
cn
) kg.
37. 
S
=
a
(
a – b
). 
38.
mn
+
k
; 810 o‘rin. 
 39.
4 soat 35 min. 
40.
b) 
p
=(
m
+
n
)
×
2;
S
=
mn – xy
; e) 
p
= 2(
a
+
m
+
n
+
x
), 
S
=
mn – ab – xy
. 
41.
2) 2(2
a
+4)
m
;
3) (
a
+8)(
a–
4)
m
2
. 
42.
1
s
t
-
km/soat. 
44.
1500
20
a
-
m
2
. 
45.
500(100 +
p
) so‘m.
47.
-
=
3
s
v
t
, ulgurmaydi. 
49.
2) 40; 4) 
–
41. 
50.
2) 3
y–
2
x
; 4)
 
-
+
2
1
8, 7 2
1
.
3
3
m
n
 51.
2) 3 –2,7
b
; 4) 
-
2
1
3
3
+
3;
y
b
6) 5
p
. 
52.
2) 
x
+ 5; 4) 58
c
+ 14
d
. 
53.
2) 67,048;
4)
–
11,221. 
54.
2) 0,28; 4) 
37
112
7
. 
55.
2) –4
–
9+11; 4) 2
a–
3
b–
4
c
. 
57.
2) 2 +
b
+
+ (
-
c
); 4) 3 +
a
+ (
–b
) +(
–c
). 
58.
2) 
a–
2
b
+3
c
; 4) 
–a
+ 2
b –
3
c
. 
59.
2)
a – b + c – d
;
4) 
a – b – c
+
d – k
. 
60.
2) 8
x –
2
y
; 4) 3
a –
3. 
61.
2)
a –
2
b
+ (
m
+
c
);
4) 
a
+ (
– m
+ 3
b
2
–
2
a
3
). 
62.
2) 2
a
+
b –
(
–m –
3
c
); 4) 
a–
(
m –
3
b
2
+ 2
a
3
). 
63.
2) 
a–
(
b–
1); 4) (
a–
2
b
)+8. 
65.
2) 
c
+ (
–a
+
b
); 4) 
n
+(
–d
+
l
). 
66.
2) 4
a –
4
b
;
4) 5
x –
3
y
. 
67.
2) 
x
=1; 4) 
x
=5. 
68.
2) 
–
1,16; 4) 
–
3. 
69.
2) 
–
1; 4) 9; 6) 9;
8) 3,9. 
70.
2) 147; 4) 144. 
71.
2) 
–
132; 4) 7.
72.
2) 1,08; 4) 6,12. 
 73.
2) 12;
4) 
–
1. 
78.
6 dirham. 
80.
2) 3. 
 85.
2) 
x
=
–
27; 4) 
x
=1,009. 
86.
2) 
5
7
x
=
; 4) 
2
3
x
=
.
87.
2) 
x
=
–
1,3; 4) 
x
=0,05. 
88.
2) 
x
= 64; 4) 
x
= 1. 
89.
2) 
= -
4
25
;
x
4) 
x
=
1000
3
-
.
90.
2) 
=
3 ;
7
x
4) 
=
1
3
.
x
91.
2) 
x
=17; 4) 
y
=
–
1.