Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
132 tədqiqatçılarının və naşirlərinin işindən geniş danışdığını, ancaq Sovet İttifaqında “Dədə Qorqud” haqqında gedən tədqiqatı düzgün göstərə bilməyərək ölkədə bu dastanların öyrənilməsi haqqında məlumatı alman dairələrindən götürərək izah etdiyini, Mir Cəfər Bağırovun heç bir elmi dəlilə əsaslanmayan iddialar əsasındakı məqaləsini xarici dairələrə sovet elminə böhtan at maq imkanı yaratdığını bildirmişdir. Həmçinin alim, Ettore Rossinin: “Kitabi- Dədə Qorqud” epopeyası Azərbaycan daxilində “mürtəce” pantürkist və burjua mil lətçiliyi oyadır” fikrini sovet elminə zidd olan bir ittiham hesab edərək xalqın qədim abidəsinə xalq yaradıcılığı nəzəriyyəsi sahəsində təsadüfi adamların qeyri-elmi mü nasibətindən sui-istifadə adlandırmış və “Dədə Qorqud” dastanlarının əsl elmi təhlilinin, əsərin dil xüsusiyyətlərinin, onun dünya eposları sırasındakı mövqeyi nin, mətninin düzgün oxunmasının sovet alimlərinin əməyinin nəticəsi olduğunu bildirmişdir (23). Həmid Araslının fikrincə, “Kitabi-Dədə Qorqud” abidəsini bir çox katiblər ixtisarlarla köçürmüş, dəyişdirib müasirləşdirərək dini motivlər əlavə etmişlər. Buna misal olaraq alim Əbubəkr ibn Abdulla ibn Aybək əd-Davadarinin “Dürərüt-tican” adlı tarixinə istinad edərək yazır: “Əsli daha böyük olub daha çox qəhrəmanların şücaətindən bəhs edən bu abidəni sonralar ixtisarla köçürən katiblər çox dəyişmiş və müasirləşdirmişlər. Əsərin ruhuna uyğun gəlməyən dini motivlər də sonradan əlavə olunmuşdur ki, bunu hələ XIV əsrdə bu abidədən bəhs edən alimlərdən Əbubəkr ibn Abdulla ibn Aybək əd-Davadarinin verdiyi məlumat da təsdiq edir. O, özünün “Dürərüt-tican” adlı tarixində “Təpəgöz” boyundan bəhs edir. Burada verilən məlumat “Kitabi- Dədə Qorqud”dan məlum “Təpəgöz” boyundan çox fərqlidir. Davadari də Təpəgözün Basat tərəfindən 133 öldürüldüyünü qeyd edir. Lakin burada Basatı bu işə vadar edən qardaş intiqamı deyil, gözəl nişançı bir qıza olan məhəbbəti və ata tənəsidir. Basat oğuzlar içində heç kəsin qalib gələ bilmədiyi bir qızı məğlub edərək aldığını atasına müjdə verdikdə atası: “Mən də elə bildim ki, Təpəgözü öldürmüşsünüz” - demişdir. Buna görə də Basat Təpəgözü öldürmüşdür. Buradan aydın görünür ki, Davadariyə yazılı mənbələrdən məlum olan “Təpəgöz” boyu “Kitabi-Dədə Qorqud”dakı boydan çox fərqli, həm də çox zəngin hadi- sələrlə dolu imiş. Bundan əlavə, alim “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının Drezden və Vatikan nüsxələrini də müqayisə edərək dastanın bəzi boylarının ixtisar oluna- raq təhrif edildiyini göstərmişdir: “Görünür, XV əsr katibini n (nüsxənin üzünü köçürən) dəyişdirdiyi və “şəri- şərif”ə uyğunlaşdırdığı boylar XVI əsr katibini təmin etməmiş, bunlardan şəriətə daha uyğun olanlarını seçmiş və bununla da kifayətlənməyərək bir qədər də “şəri- şərif”in qəbul edəcəyi şəklə salmağa cəhd etmişdir. Mi- sal üçün, Drezden nüsxəsində Dirsə xanın arvadı xana: “Hey Dirsə xan, mana qəzəb etmə, incinib acı sözlər söyləmə” -dediyi halda Vatikan nüsxəsində bu cümlə: “Nə məndəndir, nə səndən. Üstümüzdə qayım duran Allahdandır” şəklinə salınmışdır. Belə dini ifadələrin artmasına olduqca çox misal gətirmək olar. Görünür ki, XVI əsr katibinin “Təpəgöz”, “Dəli Domrul”, “Qanturalı” kimi boyları ixtisar etməsi də bu məqsədlə olmuşdur” (50, 5-6). Həmid Araslının fikrincə, dastanın Drezden nüsxəsində olan bəzi boylar Vatikan nüsxəsində yoxdur, Vatikan nüsxəsi aydın bir xətlə yazılmışdır və orada Drez den nüsxəsindən fərqlənən ifadə, ibarə və əlavə cümlələr vardır. Həmid Araslı dastanın Vatikan nüsxəsinin Drezden nüsxəsi köçürülən nüsxədən 134 köçürüldüyü qənaətinə gəlir. Lakin alim Drezden nüsxəsini köçürən katibin səliqəsiz olub çox zaman Azərbaycan sözlərini təhrif etdiyi halda, Vatikan nüsxəsini köçürən katibin nisbətən diqqətli olduğunu da qeyd edərək bildirir ki, bu qiymətli abidənin şifahi xalq yaradıcılığının məhsulu olduğundan iki adam tərəfindən yazıya köçürüldüyü üçün dastanda müxtəliflik meydana gəlmişdir. Bununla belə, alimin fikrincə, bütün bu fərqlərə baxmayaraq Vatikan nüsxəsinin tapılması “Dədə Qorqud” abidəsinin öyrənilməsi işində mühüm hadisədir. Beləliklə, alim bu nüsxənin Drezden katibinin buraxdığı səhvləri düzəltməyə imkan verdiyini və tədqiqatçıya kömək etdiyini bildirir (39). Azərbaycan dilinə böyük üstünlük verən Həmid Araslı dastanda ana dilinin təhrifinə qarşı çıxır. Alim profes sor T. Nyoldekin əsərin çox yerini oxuya bilmədiyini, Bartoldun çox ifadə və kəlimələrin mənasını anlamadığını, müəllim Rifətin Azərbaycan kəlimələrini yanlış hesab edib, mənasını yanlış göstərdiyini qeyd edir (106, 6). Alimin fikrincə, “Aşıq Qərib”, “Şah İsmayıl”, “Koroğlu” və s. dastanlarda KDQ-dən alınmış çox hissə vardır. Buna misal olaraq alim Koroğlunun Toqat səfərində Hasan paşanın evindəki hərəkətlərinin eyni ilə Bey rəyin Yalançı oğlunun toyundakı hərəkətlərinə, “Şah İsmayıl”dakı qəhrəmanın Ərəb Zəngi ilə vuruşmasının isə Beyrəyin Banuçiçək ilə yarışmasına çox bənzədiyini göstərir. Lakin Aşıq Qərib ilə bu boyu müqayisə etdikdə, alim Beyrəyin qəhrəmanlığı, Qəribin isə söz qüvvəsi ilə qalib gəldiyini qeyd edir” (8, 32). H.Araslı, həmçinin “Dədə-Qorqud” dastanlarında təsvir edilən hadisələrin Azərbaycanda cərəyan etdiyini, Gəncənin, Bərdənin, Dərəşam, Göyçə gölü və başqa Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|