Yenġ-eflatunculuğun tasavvufa etkġlerġ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
68 gerekir. Ancak Müslüman bir toplumda yaşamaları ve kendilerinin de Müslüman olması sebebiyle Kur‘an‘a ve hadislere daha fazla önem vermişlerdir. Mezhep tutkusundan uzak ve doğru buldukları her düşünceyi kaynağı ne olursa olsun alma eğiliminde olduklarını şöyle belirtmişlerdir: ―Kardeşlerimizin ilimlerden hiçbirine düşman olmamaları, hiçbir kitabı hor görmemeleri, mezheplerden hiçbirine ön yargı ile bakıp taassuba düşmemeleri gerekir. Çünkü bizim görüş ve mezhebimiz bütün mezheplerin görüşlerini kapsar ve bütün ilimleri kuşatır.‖ 145 İhvân-ı Safâ düşüncelerinin eklektik yapıda olmasının zorunlu sonucu olarak dönemlerinde mevcut her tür bilgiyi derleyip değerlendirmiş ve bilgilerini başlıca dört kaynaktan aldıklarını ifade etmişlerdir, a) Bilge ve filozoflar tarafından yazılmış matematik ve fiziğe dair kitaplar; b) Tevrat, İncil ve Kur'an gibi kutsal kitaplar ve peygamberlere melekler aracılığıyla indirilen sahîfeler; c) Yıldızların hareketleri, burçların kısımları ve mevcut varlıkların şekilleriyle maden, bitki ve hayvanlardan bahseden astronomi, jeoloji ve botaniğe dair eserler; d) Temiz ve saf insanlara Allah'ın ilhâm yoluyla bildirdiği ilâhî kitaplar. İhvân-ı Safâ, âlemde mevcut bütün varlıkların bilgisini elde etmeyi kendilerine ilke edinir ve Pisagorcu-Eflatuncu felsefe eğitimi anlayışına uygun olarak bilgi araştırmasına matematikle başlar. Çünkü İhvân-ı Safâ, matematiğin insanı tevhid bilgisine ve yaratanı ikrara götürdüğü kanaatindedir. Mantık ise felsefenin ölçüsü ve filozofun aleti konumundadır. Felsefe, peygamberlikten sonra insan uğraşlarının en üstünü olduğuna göre felsefenin Ölçüsü ve filozofun aleti olan mantığın da ölçü ve aletlerin en üstünü olması gerekir. Böylece İhvân-ı Safâ‘ya göre 145 Uysal, a.g.e, s.2; Boer, a.g.e., s.61. 69 mantık hem kendi başına bir İlim hem de bir ilmin aracı olma özelliğine sahiptir. Ayrıca risalelerde mantıkla matematik arasında işlevleri açısından bir benzerlik kurulduğu görülür. Matematiğin gayesi insanı duyulur şeylerden akledilirlere gö- türmek iken mantık fizikten metafiziğe geçişte bir vasıta rolündedir. Mantık bi- limlerini ―zihinde tasavvur edilen kavramların anlamlarını bilmek‖ şeklinde tanımlayan İhvân-ı Safâ‘nın mantık birikimiyle ilgili ayrıntıya gidildiğinde bazı bilgi eksiklikleri taşıdığı görülür. Meselâ Organon‘un tertibi konusunda verdikleri bilgi hatalıdır. Ayrıca ―enûlûtîkâ‖ terimine yanlış olarak ―şiir sanatını bilmek‖, mantık külliyatına dâhil olmayan ―bûlûtîkâ‖ (politika) terimine de ―ispat ve delil getirme (burhan) sanatını bilmek‖ şeklinde anlam vermişlerdir. 146 Felsefe anlayışını İhvân-ı Safâ mistik ve ahlâkî bazı normlar üzerine inşa eder. Bu sebeple felsefeye yaklaşımları Peripatetik anlayıştan ziyade Pisagorcu ve Sokratik amaca daha yakın görünmektedir. İhvân-ı Safâ için felsefe sadece hakikatin araştırılmasından ibaret olarak teoride kalmaz; onun kişinin söz ve davranışlarını düzenleme gibi pratik ve ahlâkî bir boyutu da vardır. Teorik düzeydeki yüksek gerçeklerin yakalanması bir bakıma kişinin pratik düzlemdeki konumu ile yakından ilgilidir. Pratikteki fazilet teorik gerçekler için bir zemin oluşturmaktadır. Bundan dolayı İhvân-ı Safa felsefeyi bilgi davranış bütünlüğünü ifade eden hikmet kavramıy- la birleştirir ve ikisine de aynı anlamı verir. Bu yaklaşımın bir sonucu olarak İhvân-ı Safâ felsefeyi Eflatuncu bir anlayışla ―insanın gücü ölçüsünde Tanrı‘ya benzemesi‖ şeklinde tanımlarken bununla hem zihinde bilgi planında hem pratikte benzemeyi kasteder. Filozof ise ―davranışları güzel, sanatı sağlam (işinin ehli), doğru sözlü, güzel ahlâklı, düşünceleri düzgün, amelleri temiz, bilgileri gerçekçi‖ olarak nitelenir. 146 Uysal, a.y.; Boer, a.g.e., s.62. 70 147 İhvân-ı Safâ‘nın felsefesi dinî kayıtlardan arınmış bir felsefe değildir. Onda tasavvuftaki riyazete, nefis eğitimine benzer yorucu bir ahlâkî eğitimin mevcudiyeti dikkati çeker. Ahlâkî eğitim gerçekleşmeden hikmet kapısını çalmak mümkün değildir. Nitekim ahlâkî donanımdan yoksun olarak felsefe yapma çabasını kralın huzuruna destursuz girmeye benzetirler. İhvân-ı Safâ‘nın felsefesi, en yüksek amaç olduğu vurgulanan Allah‘ın ahlâkı ile ahlâklanmayı kendine temel prensip olarak almış, peygamberlik ve vahiy esasına dayanan bir felsefedir. Onların felsefe anlayışı ile Sokratik anlamdaki insan ruhunun arınması arasında yakın bir ilişkinin varlığı gözlenir. Şu halde İhvân-ı Safâ‘nın anlayışına göre felsefe sadece teorik bir uğraş değil Stoacılar‘da da olduğu gibi insanın aynı zamanda zihin, kalp, ahlâk ve aksiyon dünyasını bütünüyle düzenleyen kuşatıcı bir disiplindir. 148 Bilgi anlayışı İhvân-ı Safâ‘nın düşünce sistemi insanı merkez alan bir sistemdir. İnsanın var oluş gayesi kendini ve âlemi tanıması, yaratanını bilmesi, eşyanın hikmetini ve hakikatini kavramasıdır. İnsan ancak bunu gerçekleştirebildiği ölçüde mükemmeldir. Dolayısıyla onların bu bağlamda söyledikleri de erdemi bilgiye eşdeğer gören Sokratçı düşünce ile paralellik arzeder. 149 Ayrıca bilgi anlayışında; tasavvuf ehli ile duyumcuların ve tabiatçıların görüşlerini birleştirmişlerdir. Onlara göre bilgi duyularla başlar, duyular algıda insanı aldatırlar. Hakikat ancak ruhun temizlenmesi yoluyla elde edilir, diyerek tasavvuftan 147 Uysal, a.g.e., s.2. 148 Uysal, a.y. 149 Uysal, a.y.; Boer, a.g.e., ss.65-66. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|