Yeni azərbaycan partiyasi gəNCƏ ŞƏHƏr təŞKİlati y u s if o V m ü b a r iZ İm r a n o ğ L u
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
amansızlığımdan söhbət açılır. İskəndər isə ədalətin təcəssümü kimi verilir. İskəndər qalib gəlir. Sanki hıqsızlıq üzərində ədalət qələbə çalır. Tarixdə isə
eradan əvvəl 334-cü ildə Şərqə yürüş etmiş, Əhəməni şahı III Dara ilə döyüşmüş, Orta Asiyaya və oradan Hindistana keçmişdir. 10 il davam edən döyüş (e.ə. 334 - 324) Hindistanda başa çatmışdır. 323-cü ildə İskəndər 33 yaşında ölmüşdür. Ruslar isə 914-cü ildə (X əsr) Xəzər sahillərinə gəlmiş, 938-ci ildə Bakıya yaxınlaşmışlar. Sonra isə Arranın mərkəzi Bərdəyə gəlmişlər. 944-cü il avqustun 24-də Bərdəni mühasirəyə almışlar. Bərdədə çoxlu tələfat verən ruslar 945-ci il avqustun 12-də yığdıqları qənimətlərlə Bərdəni tərk etmişlər. Bundan sonra xeyli müddət Bərdə dirçələ bilmədi. Bu hadisə, görünür, şairə güclü təsir etmiş, rusların qəddarlığını, amansızlığını və onların Şərq ölkələrinə qarşı şovinst siyasətini qabarıqlaşdırmaq üçün hadisəni eradan əvvələ çəkib aparıb onları İskəndərin vasitəsi ilə məğlub etmişdir. Qələbəni ədalətə vermişdir. Bu da azərbaycanlıların haqq işinə, sosial ədalətə daha çox meylli olmasını göstərmək üçün bir vasitə idi. Bütünlükdə, haqqın və ədalətin azərbaycanlı ictimai təfəkküründə dərin tarixi köklərlə bağlılığı Nizaminin sənətkar təxəyyülündə özünün canlı ifadəsini tapır. 38 XVI
- XVII əsr ədəbiyyatının səciyyəvi cəhət lərindən biri bu idi ki, fars dilli ədəbiyyat tənəzzülə uğrayardı. Azərbaycan dilli ədəbiyyat isə üstünlük təşkil edirdi. Digər tərəfdən, Azərbaycan şairləri tə rəfindən fars dilində yazılan əsələrdə də Azərbaycan cəmiyyətinə xas olan hadisələr ifadə olunurdu. XVII əsrin ortalarında ən istedadlı şairlərdən biri Qövsi Təbrizi idi. Qövsi Təbrizi, əsas etibarı ilə lirik şeirlər müəllifi kimi tanmır. Onun şeirlərində azadlıq, azad cəmiyyət arzuları, ictimai ədalət motivləri xüsusi bir yer tutur. XVII əsr şairlərinin içərisində Saib Təbrizi də layiqli yer tutur. Saib Təbrizinin şeirlərində vətənpərvərlik, doğma diyara məftunluq motivlərinə üstünlük verilir. Dövrün məşhur olan şairlərindən biri də Məsihi Rüknəddin Məsud olmuşdur. I Şah Abba sın şərəfinə «Vərqa və Gülşa» əsərini yazmışdır. Dövrün şairlərindən biri də Tərəzi Əfşardır. Azərbaycan, fars və ərəb dillərində yazmışdır. Hər üç dildə yazdığı əsərlərdə mövzu Azərbaycan həyatı, Azərbaycan məişəti ilə bağlı olmuşdur. Bu dövrdə xalq ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi olan Aşıq Abbas Tufarqanlı yetişmişdir. Doğma Azərbaycan, Təbriz şəhəri, Dərbənd və Tufarqan onun yaradıcılı ğında xüsusi yer tutur. Onun qoşma, divani, gəraylı və müxəmməslərində ictimai ədalətsizlik, dövrdən şikayət, dərd və kədər motivləri mühüm yer tutur. İctimai birliyə çağırış, etik - əxlaqi keyfiyyətlərin tərənnümü də onun əsərlərində apancılıq təşkil edir. 39
Qarşılıqlı etimad, saf məhəbbət ideyaları aşığın yaratdığı «Abbas və Gülgəz» dastanında canlı və təsiredici bir şəkildə verilmişdir. Bu dövrdə yaşayıb - yaradan el şairlərindən biri də Sarı Aşıq olmuşdur. San Aşıq bayatı ustadı kimi məşhurlaşmışdı. İnsanın səmimi qəlb duyğuları, saflıq, təmizlik, qarşılıqlı humanist keyfiyyətlər Sarı Aşığın yaradıcılığında apancı mövzudur. Bu dövrün güclü el sənətkarlarından biri də Tikmədaşlı Xəstə Qasımdır. O gəraylı, qoşma, təcnis, bayatı, bağlma, qıfılbənd kimi əsərlərlə şöhrət qazanmışdır. Yüksək bədii sənətkarlıq və poetik dilin xəlqiliyi Tikmədaşlı Xəstə Qasımın yaradıcılığının başlıca keyfiyyətləridir. Aşığın yaradıcılığında xalqın daxili hiss
və duyğularının, hummanist münasibətlərinin bədii təcəssümü ictimai təfəkkürün canlandırılınası üçün poetik bir vasitədir. XVII
əsrin bədii
nümunələri içərsində «Koroğlu» dastanının, eləcə də «Şəhriyar və Sənubər» dastanının xüsusi bir yeri vardır. İctimai təfəkkürdə özünə yer tapan vətənpərvərlik, mərdlik, humanist ideyalar bu dastanlarda təsvir olunan hadisələr əsasında olduqca canlı bir şəkildə öz təcəssümünü tapır. Öz tarixi kökləri üzərində canlanan Azərbayacn mədəniyyəti XVIII əsrdə bir çox görkəmli şəxsiyyətlərin yetişməsinə şərait yaratmışdır. Bu dövrdə yetişən Saili, Saleh, Urfani, Məlali kimi şairlər Xəstə Qasımın, Tufarqanlı 40 Ababsın
və San
Aşığın ənənələrini davam etdirirdilər. XVIII əsrdə yazıb yaradan şairlərdən Şakir Şirvani, Nişat Şirvani, Ağa M əsihi, Şikəstə Şirin və Nəbi daha çox tarixi hadisələri işıqlandırırdılar. Onların əsərlərində ictimai siyasi hadisələr, xalqın düçar olduğu ictimai və sosial bəlalar, kədər və narazılıq motivləri əsas yer tuturdu. Bu da ictimai həyata ayıq gözlə baxmaq üçün insanların şüuruna təsir göstərməyə bilməzdi. Xalqın hiss və duyğuları şairlərin əsərlərində ümumiləşdirilmiş şəkildə verilirdi. Belə ki, kədər, sosial çətinliklər, insanlann üzləşdikləri bəlalar bir şəxsin həyat faciəsi kimi qələm ə alınmırdı. Bu hadisələr ictimailəşdirilərək cəm iyyət həyatına tətbiq olunurdu. Şakir Şirvani «Şirvan haqqında dastan» adlı m üxəm m əsində 1743- cü ildəki Şamaxı üsyanı zamanı baş verən qırğınları qələm ə almışdı. XVIII əsr ara m üharibələri şair Ağa Məsihinin bir m üxəmməsində təsvir olunur. Şikəstə Şirin Tiflisin İran işğalçıları tərəfindən dığıdılması münasibəti ilə poema yazmışdı. İctimai təfəkkürün ictimai şüura keçməsi üçün bu əsərlər cəmiyyətin bədii dillə maarifləndirilməsi m əqsədinə xidmət etmişdir. XVIII əsrdə yazılmış bu əsərlərdə ictimai həm rəylik və azadlıq uğrunda mübarizə aparılması başlıca motiv idi. XVIII əsrdə
xalq yaradıcıları tərəfindən formalaşdırılan «Şəhriyar» dastanı xüsusi bir maraq 41
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|