33
birinin bulunduğunu ve onun aracılığı ile toplumun bilgilendirildiğini varsaymamız
gerekir, aksi halde yazıt yaptırmanın anlamı olmazdı
31
.
4.2.3. URARTU ÇİVİ YAZISI SİSTEMİ
Urartu’ca; Akad orijinli olan çivi yazısı işaretlerinin, bir Akad dialekti olan Yeni
Assur çivi yazısı versiyonuyla yazılmaktaydı. Örnek aldığı model gibi Urartu yazı
sisteminde de; syllabogramlar (hece işaretleri), ideogramlar ve determinatif adı verilen
belirteç işaretler bulunmaktaydı
32
. (bkz. Ek. 2)
1-Hece İşaretleri: Urartu yazım sisteminde 5 vokal ( a, e, i, u ve ú ) hece sesi
için işaretler bulunmaktaydı (bkz. Ek. 2). Urartu hece sesi işaretlerinde tespit edilebildiği
kadarıyla, iki sesli olarak: 57 konsonant + vokal /k + v/ işareti (ta, sa, me, v.b gibi) ve
bundan daha az olarak 19 vokal + konsonant /v + k/ işareti (an, el, ir, v.b gibi)
bulunmaktaydı. Assur çivi yazısı işaretlerinde sıklıkla gördüğümüz bazı /v + k/ ses
değerleri: (aK, iK, uK, ih, uh, im, um, en, in, un, uT) Urartu çivi yazısı işaretlerinde hiç
bulunmamaktadır. Assur işaretlerini kullanırken bu şekil bir basitleştirmeye gidilmesini
tarif edebilmek oldukça zordur.
Ses değerleri hakkında bir çok değişik görüş bulunmaktadır. Buna göre bazı
durumlarda /k + v/ işaretleri aslında sadece konsonanttır (bazı erken dönem yazıtlarında
ergatif eki –iš işaretiyle yazılmaktaydı; halbuki uygun telafuz –še’ dir. Hurrice’de bunun
eş anlamlısı : –ž konsonantla bitmekte). Bundan başka, bazı durumlarda /k + v/ işaretleri
/v + k/ hece değerlerini gösterebilmekte kure=l(e) (ku-re-e-li, olarak yazılmakta):
ayaklar; Hurrice’deki ugri:ayak, ve ure=l: ayaklar, ile ilişkilendirilebilir.
31
Ali M. Dinçol, Urartu Yazısı ve Dili, ARAT, s. 112, 113, İstanbul, 2005, 112, 113
32
Ali M. - Belkıs Dinçol, Eskiçağ’da Doğu Akdeniz Havzası ve Anadolu’da
Diller ve Yazılar, , Boğazköy’den Karatepeye, YKY, İstanbul, 2001, 23,24
34
uK (/v + k/ işareti) Urartu yazım müfredatında bulunmadığından bu işaret tersten
okunarak ku (/k + v/ işareti) şeklini almış olmalıdır. Bu şekil grafemik (yazıda olan)
değişmelere başka sözcüklerde de karşılaşmaktayız: ši-di-iš-tú-ni : ši-di-ši-tu-ni; ta-ar-
ma-ni-li : ta-ra-ma-na. Urartuca’da bir çok /v + k/ işaretinin kullanılmamış olmasının bir
sebebi: Akad hece işaretlerinin sesli ve sessiz konsonantlara karşı tarafsız olmasıydı. /k
+ v/ işaretlerin /k/ işaretler olarak kullanılmış olması heceler sonundaki bu karşı oluşu
sergilemek amacıyla düşünülüp, uygulanmış olabilir. mi ve ne işaretleri Urartu yazı
işaretlerinde hece değerleriyle görülmemektedir. me işareti; hem me, hem de mi, fonetik
değerleri için kullanılmaktaydı; aynı şekilde ni işareti hem ne, hem de ni, için
kullanılmaktaydı. ’ a işareti wa sesinin variantı (başka şekli) olarak birçok durumda
kullanılabilmekteydi.
Assurca’da bulunmayıp Urartu’nun uyguladığı bir kaç işaret değeri de
bulunmaktadır. Örneğin: ga, gi ve gu ( bu işaretlerin ya, yi ve yu olarak seslendirildiğini
düşünülmektedir). Urartu yazım grafikleri göstermektedirki bazı homojenik
konsonantlar bazen kendi içlerinde değişebilmekte: ’ a-al-tú-bi : ’a-al-du-bi; šu-du-qu-ú-
bi : su-tu-qu-bi
Üç sesli olarak: 20 konsonant + vokal + konsonant /k + v + k/ işareti (hal, šur v.b
gibi) bulunmaktaydı.
33
. /k + v + k/ işaretler de Assurca ile kıyaslayınca oldukça az
kullanılmıştır. Hece işaretlerinin transkripsiyonları küçük, ve genelde italik harflerle
yapılmaktaydı.
2-İdeogramlar : Mısır hiyeroglif (resim) yazısında olduğu gibi, Önasya’nın çivi
yazısında da ideogramlar oldukça sık bir şekilde kullanılmışlardır
34
. Sümer icadı
olduğundan bu işaretlere “sümerogram
35
” veya belli bir simgeyi ifade ettiği için
“logogram” da denmektedir. Bunların okunuşuna bakılmaz, çünkü bu işaretler kelimenin
önüne konularak tek başlarına sadece anlatılmak istenen düşünceyi, daha doğrusu;
33
Wilhelm
2004, 120
34
Jonannes Friedrich, Kayıp Yazılar ve diller, ASYA, İstanbul, 2000, 54
35
Wilhelm
2004, 120
35
toprak, su, ülke, kral, tanrı v.b. gibi kavramları ifade ederler. Bu işaretler “Urartu dili
dahil” çivi yazısını kullanmış olan, diğer farklı dillerde de aynı şekilde yazılıp aynı
anlamı verirler. Örneğin : Bu dillerin tümünde “kral” anlamına vererek aynı şekilde
yazılan ideogram işareti; Sümerce’de : lugal; Akadca’da : šarru; Hititçe’de : haššu-;
Hurrice’de : iwri-; ve Urartuca’da ereli olarak okunmaktadır
36
. Urartu çivi yazısındaki
ideogramlar tespit edildikten sonra, bunların transkripsiyonları; Sümerce’deki
telafuzuylarıyla ve büyük harfler kullanılarak günümüze kadar aktarılmıştır
37
.(bkz. Ek.
2)
3-Determinatifler (Belirteçler) : Determinatifler kelimelerin ifade ettikleri varlık
ve nesnelerin ait oldukları kategorileri belirten, fakat yazı içinde okunamayan (telafuzu
olmayan) işaretlerdir (bkz. Ek. 2). Determinatiflerin belirttiği 2 tür kategori
bulunmaktadır.
1-Nesnelerin yapıldığı maddeler : ağaç, metal, toprak ... v.b.;
2-Söz konusu nesne veya varlığın ait olduğu grup türü veya cinsiyet : ülke, insan,
erkek, tanrı, hayvan ... v.b. kategorileri belirtirler.
Determinatifler genellikle kelimelerin önünde “pre determinatif” ya da seyrek
olarak sonunda “post determinatif” olarak bulunabilirler. İdeogramlar gibi
determinatifler de Urartu Dili ve diğer bütün çivi yazılı dillerde aynıdır. Determinatifler
aracılığıyla çivi yazısıyla yazılmış ama bilinmiyen bir dile ait coğrafya, tanrı, kadın,
erkek v.b. kelimeler saptanabilir. Bu yönleriyle determinatifler yazının çözümünde
büyük kolaylık sağlamaktadırlar. Transkripsiyonlarda determinatifleri niteledikleri
kelimelerin üst kısmında büyük harflerle yazılmış üst simgeler halinde ( örn.
KUR
: Ülke,
determinatifi gibi ) görmekteyiz.
Urartu çivi yazısındaki -yukarıda belirtilen- 3 farklı temel özellik ( hece,
determinatif ve ideogramlar için işaretler ) Urartular’ın Bastam’da kurmuş oldukları
36
Friedrich
“a.g.e”, 54
37
Zimansky
1998, 102
Dostları ilə paylaş: |