‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 79,22 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə155/160
tarix24.12.2017
ölçüsü79,22 Kb.
#17347
1   ...   152   153   154   155   156   157   158   159   160

K ozelli  kashfiyoti  uning  zam ondoshlariga  ma’qul  bo‘lmadi.  N atijada,  ixtiro
tez  o rad a  unutildi.
1876-yili  Amerika  tashkil  topganligining  100  yiUigini  mshonlash 
m unosabati  bilan  Filadelfiyada  o ‘tkazilgan  ko‘rgazmada  ixtirochi  Grexem 
Bell  o ‘zi  yaratgan  «gapiruvchi  telefon*ni  namoyish  etdi.  1890-yili  birinchi 
15  ta   obunachi  AQSH  kongressida  o ‘tkazilayotgan  saylovlar  haqidagi 
axborotlarni  tingladilar.  Insonlam ing  sim  orqali  birinchi  muloqoti  shu 
tariqa  kechdi.  Ko‘rib  turganim izdek,  u  ham  eng  boshidanoq  axborot
tashish  uchun  xizmat  qildi. 
.
M atbuotdan  farqli  o ‘laroq  rus  olimlarining  radio  va  televidenie 
yaratilishidagi  o ‘m i  ancha  yuqoridir.  XIX  asming  80-yillarida  rus  biologi 
P I .   Baxmetev  va  fransuz  A ndrian  di  Payva  bir-birlaridan  xabarsiz, 
m ustaqi!  ravishda  tasvirni  alohida  nuqtalar  va  belgilarga  ajratish  kerakligi 
to ‘g‘risidagi  fikrni  ilgari  surdilar.  Mazkur  fikr  zamonaviy  televideniening 
fundam ental  qonuniga  aylandi.  P.I.Baxmetev  tom onidan  televideniega  oid 
ishlab  chiqilgan  tizimga  «telefotograf* deb nom  berildi.
Boshqa 
ixtirolar  singan 
televidenie 
ham  qaram a-qaishiltklam i 
boshidan  kechitxli.  P.I.Baxm etev  taklifini  o ‘rganib  chiqqan  polshalik  Pavel 
N ipkov  tasvirni  aylanuvchan  lappak  orqali  nuqtalarga  b o ‘lish  g'oyasini 
ilgari  surdi.  Lappak  aylana  bo‘ylab  (spiral)  joylashgan  teshikchalar 
ko‘rinishini  olishi  kerak  edi.  Lappakda  1  kv  mm.  li  30  ta  teshikcha  borligi 
va  lappakning  tez  aylanishi  natijasida  kadr  30  qatorga  b o iin ard i.  «Nipkov 
lappagi»  nom ini  oigan  m azkur  moslama  (Nipkov  u  paytda  hali  talaba)
1884-yili  patentlashtirilgan.  Keyinchalik  u  o ‘z  ixtirosi  haqida  unutib 
yuboradi,  lekin  qizig'i  shundaki,  1923-yUi,  ya’ni  oradan  40-yil  o*tgach, 
nogahon  tashkil  qilingan  ko‘rgazmalardan  birida  o ‘z  ixtirosi  namoyish 
etilayotganligining guvohi  bo 'lib   qoladi.
Fotoeffektning  ochilishi  fizika-kimyo  fanida  katta  yutuq  hisoblanadi. 
Buni  M D U   professori  A.G.  Stoletov  1888—89-yillarda  amalga  oshiidi.  Iqti- 
dorli  olim  energiyaning  bir  turi  (yorug'lik  energiyasi)ni  boshqa  turga,  y a m  
elektr  energiyasiga  aylantirishga  muvafTaq boidi.  FotoefTekt  hodisasi  boshqa 
ko‘pchilik  ixtirolarda,  xususan,  kinoda ovozga asos bo‘lib  xizmat  qildi.
1900-yili  Parijda  elektr  tokiga  baglshlab  o‘tkazilayotgan  binnchi 
xalqaro  anjum anda  Artilleriya  akademiyasining  elektrotexnika  kafedrasi 
o ‘qituvchisi,  rus  qo‘shinlari  shtabs  kapitani  K.  Perski  (millati  bulg‘or)  o ‘z 
nutqida  ilk  bor  «televidenie»  atamasini  ishlatdi.  Uning  m a’nosi  «uzoqni
ko‘rish*ni  anglatardi. 

. . .
1906-yili  amerikalik  olim  Li  de  Forestning  radiochirog  i  yordamida 
radio  va  televidenie  yutuqlarini  birlashtirishga  erishildi.
Peterburg  texnologiya  instituti  professori  Boris ^ Rozing  ko'pincha 
zam onaviy  elektron  televideniening  asoschisi  sifntida  e ’tiro f etiladi.  Umu- 
m an  olganda,  shunday,  lekin  harakatchan  tasvirni  uzatish  ustida  ish  bir 
q an c h a  mamlakatlarda baravariga  davom  etgan.
1907-ytli  B.  Rozing  tasvirni  uzatishda  katod  tm bkasini  ishlatish 
g'oyasini  patentlashtirdi.  K atod  trubka,  ya’ni,  elektron  nur  trubkasining 
o ‘zini  angliyalik  olim  V.  Kruks  yaratgan boMib,  keyinchalik  nemis  olimi  K. 
Braun  tom onidan  takomillashtirildi.  Rozing  kiritgan  yangilik  shundan
www.ziyouz.com kutubxonasi


iborat  bo'ldiki,  u  elektr  signaliarini  yorug'  nuqtalarga  o ‘girish  sxemasiga 
katod  trubkani  (zamonaviy  tushuncha  bo‘yicha  teleekranni)  qo'shdi.  N ur 
katod  trubkaning  orqa  de von,  y a’ni  ekran  orqali  harakat  qilib,  sekundning 
har bo‘lagida ekranda bir kichik  nuqtani  yoritar edi.  Lekin  num ing  harakat 
tezligi  300000  kmg.  sek.  ekanligini  hisobga  olsak,  nim a  uchun  ekranda  bir 
nuqtani emas,  balki  butun  kadmi  ko‘rayotganimiz  tushunarli bo'ladi  -   nur 
ekranning  yorug'lik  qaytaruvchi  qoplamasi  ustida  ju d a   katta  tezlik*bilan 
harakat  qiladi.  Yorug*  nuqtalar  bir-biriga  q o ‘shilib,  ko‘rinuvchi  tasvirni 
butunicha beradi.
B. 
Rozing  trubkasida  katod  nun  —  elektronlarning  yo‘naltirilgan 
oqimi  asosiy  xizmatni  bajarar  edi.  Mazkur  nur  b o ‘lg‘usi  tasviming  go‘yo 
elektron  ifodasini  o'zida  aks  ettiradi.  Tasvirni  fotoeflfekt  yordamida  suratga 
olish  yorug'lik  signaliarini  original  talab  qilgan jadallik  va  m e’yorda  elektr 
signallariga  aylantirish  imkonini  beradi.  0 ‘zgartirilgan  va  shu  yo'sinda 
aw aldan  programmalashtirilgan  elektronlar  oqim i  (y a’ni,  elektron  nur) 
masofaga  uzatilar  va  katod  trubkasida  yana  yorug‘lik  energiyasiga 
aylantirilar  (ya’ni,  chetki devorda  aks etar)  edi.
Bizning  davrgacha  deyarli  o ‘zgarishsiz  etib  kelgan  Rozing  usuli 
elektron  televidenie  zamonaviy  tizimining  asosini  tashkil  etadi.  Shu  tariqa 
Rozing  1911-yil  9-m ayda  tarixda  birinchi  marta  tasvirni  masofaga  uzatdi. 
Katod  trubkasimng  yon  tomonida  panjara  tasviri-ikkita  gorizontal  va  ikkita 
vertikal chiziq  paydo  bo'ldi.  Texnik vositalar va  m ablag4  yetishmasligi  ishni 
ildamlashtirishga  imkon  bermadi.  Shunday bo‘lsa-da,  Rozing o ‘z kashfiyoti 
uchun  «18076  raqamli  imtiyoz»ni  oldi.
Amerikada  m untazam  radioeshittirishlar  1920-yildan,  prezidentlik 
saylovlari  haqida  «Key-Di-Key-Ey»  radiostansiyasining  efiiga  reportaj 
uzatishi  bilan  boshlandi.
1922-yilning  noyabrida  ingliz  radiosining  m untazam   eshittirishlari 
yo'lga  qo‘yildi.  Uni  ingliz  radioeshittirish  kompaniyasi  olib  bordi.  Mazkur 
kompaniya  1927-yili  Bi-Bi-Si  deb  o'zgartirildi  va  shu  m ashhur  nom  bilan 
m ana 70-yildan  buyon  faoliyat  ko'rsatib kelmoqda.
1922-yilda  Rossiyada  bolsheviklaming  bosh  gazetasi—«ripa&aa»da 
«Ovozli  kinematograf  va  rus  ixtirochisi*  nomli  m aqola  bosilib,  unda  rus 
muhandisi  V.  I.  Kovalenkoning  simlar  hamda  radio  orqali  tasvirni  uzata 
oladigan  asbob  yaratganligi  qayd  etib  o'tilgan  edi.  «Davlat  tajribaviy 
elektrotexnika  institutininng  radio  bo'limida  tasvirni  masofaga  uzatish 
bo‘yicha  ish  olib  borilayapti»,  deb  xabar  berdi  1925-yilning  9-yanvarida 
«Известия»  gazetasi.  Radio  jamiyati  ham  SSSRda  birinchi  «radiokinema- 
tograf»ni  ochishni  moljallayotganidan  xabardor  qildi.  Yekaterinburgning 
«Уралские  рабочий»,  Tiflisning  «Заря  востока»,  Toshkentning  «Правда 
востока»  gazetalari  ham  televidenie  xususida  m aqolalar  berdilar.  «Рабочая 
газета»  1925-yi!  ¡6-dekabrda  rus  fiziklarmmg  5-qurultoyida  L.  S.  Termen 
«Uzoq  masofada  ko‘rish»  mavzusida  nutq  so‘z!adi  va  ekranda  harakat- 
lanayotgan jonli q o ‘l  tasvirini  namoyish  etdi»1,  degan  m a’lumotni  keltirdi.
1  Юрожкий АЯ.  Телспиаение  -  поиски  и  решения.  2-каш ри,  М.:  «Искусспю», 
1983,с-24 -  25.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yüklə 79,22 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   152   153   154   155   156   157   158   159   160




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə