Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
138 müəssisələri zavod və fabriklər də su ehtiyatının böyük bir hissəsini sərf edirlər. Hesablamalara görə bir ton sintetik lif is- tehsal etmək üçün 2500-5000 metr kub, bir ton ammoniyak al- maq üçün 4000 min metrkub, bir ton nikel almaq üçün 4000 metrkub, bir litr neft hasilatı üçün 10 litr, bir ton polad əritmək üçün 20000 litr su tələb olunur. Zamanımızda suyun istifadə edildiyi sahələr çox və müxtəlif olduğu üçün onu çirkləndirən mənbələr də çox və müxtəlif növlüdür. XX əsrdə sular o qədər çirklənmişdir ki, suda olan canlı- ların həyatı təhlükə altına alınmış və içməyə yaramır. Elə bu və digər səbəblərdir ki, suların təmiz saxlanılması və çirklənən su- yun təmizlənməsi insanların mühüm problemlərindən sayılır. Yerüstü suların çirklənmə mənbələri müxtəlif sənaye və məişət müəssisələri, iri kənd təsərrüfatı sahələri, istilik və atom elektrik stansiyaları, dərmanlanmış və gübrələnmiş əkin sahələ- ri, müxtəlif çirkli yerlərdən axaraq təmizlənməyən sulardır ki, bunlar həm də su hövzələrini, sututarları və digər hövzələri çirkləndirir, onların ekologiyasına böyük zərərlər gətirirlər. Suyun, sututarların, dənizlərin, okeanların radioaktiv maddalərlə, ağır metal və metal duzları ilə çirklənməsi daha da təhlükəlidir. Bu cür çirklənmə ABŞ, Çin, Yaponiya, Rusiya Fe- derasiyası, Hindistan, İsrail, İngiltərə, Fransa və s. ölkələr daha öndədir. Suyun çirklənməsi səbəbləri çox, müxtəlif və qarışıq ol- duğundan, onları çirkləndirən maddələrin, kimyəvi elementlə- rin, biozərərvericilərin təsnifatını dəqiq vermək çətindir. Lakin, çirkləndiricilərin çoxluq təşkil etdiyi maddə və elementə görə onları təxmini də olsa müəyyən qruplara bölmək olur. L.A.Kulskinin verdiyi təsnifata görə suyu çirkləndirən qatışıq- lar baxımından dörd yerə bölmək olar. Bunlar suspenziya və emulsiya qarışıqlı birləşmələr, kolloidlər və yüksək molekullu birləşmələr, suda həll olmuş qazlar və üzvi maddələr, duzlar, turşular və qələvilər üstünlük təşkil etdiyi çirklənmiş sular ya- xud çirkablardır. 139 Elmi dillə desək 1-ci qrupa daxil olan çirkli suları təmiz- ləmək üçün qravitasiya və adgeziya üsulları əsasında, 2-ci qrup çirkli suları əsasən koaqulyasiya metodlarının köməyi ilə, 3-cü qrup çirkli suları ən çox oksidləşmə, absorbsiya və aerasiya üsulları ilə və nəhayət 4-cü qrupa daxil olan çirkli suları orada- kı kimyəvi maddə və elementlərdən təmizləmək üçün suya müxtəlif kimyəvi qarışıqlar əlavə etməklə duz, turşu və qələvi- ni ion halından həll olmayan neytral maddələrə çevirmək üsulu ilə təmizləmək olur. Tədbiq olunan metodların növündən asılı olmayaraq təmizlənəcək çirkləndirilmiş suyun tərkibində onu çirkləndirəcək qatışığın miqdarı maksimal yol verilən qatılıq- dan (MYQ) çox olmamalıdır. Müasir dünyamızda suyu çirkləndirən maddələr öz fiziki- kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə əsasən iki qrupa bölünür. Birinci çirkləndiricinin fıziki halına görə, yəni həll olan çirkləndiricilər və həll olmayan çirkləndiricilər, kalloid çirkləndiricilərdirdir. İkinci növ çirkləndiricilər isə öz təbiətinə görə mineral çirkləndiricilər, üzvi çirkləndiricilər, bakterial çirkləndiricilər və bioloji çirkləndiricilərdirlər. Mineral çirkləndiricilər əsasən suda həll olan qum, gil, fi- liz, şlak qalıqları, mineral duzlar, əsas, turşu məhlulları və suda həll olmuş qazlardan ibarət olur. Üzvi çirkləndiricilər bitki və heyvan mənşəli olub, əsas mənbələri müxtəlif bitki və çürümüş canlı qalıqları, kağız, bitki yağları, canlıların fizioloji ifrazat tullantılarıdır. Bakterial və bioloji çirklənmənin əsas mənbələri məişət çirkab suları, gön-dəri zavodları, ət kombinatları, ipəyin ilk emal prosesi, mikrobioloji sənaye sahələri və sairələrdir. Məişət çirkab suları mətbəx, ayaqyolu, hamam və cama- şırxanalardan axıdılan sular olmaqla, əsasən həll olmuş halda olurlar. Sənaye müəssisələrində çirkləndirilən sular çox kompo- nentli olub, istehsalat çirkab suları adlanır və bu suların həcmi müəssisənin gücündən, xammalın, texnoloji prosesin növündən 140 asılıdır. Adəti üzrə maşınqayırma, metal emalı, koks-kimya və digər sənaye sahələri müəssisəyə lazım olan suyun 80 faizindən çoxunu soyuducu maye kimi işlədir və bu səbəbdən də belə su- lar zərərli maddələrlə çox çirklənmir. Məlum olduğu kimi, neft kimya və kimya müəssisə- lərində istifadə olunan sular daha çox çirklənirlər. Belə suların tərkibində mexaniki qarışıqlar və suda yaxşı həll olan maddələr üstünlük təşkil edirlər. XX əsrin 2-ci yarısından suyu çirkləndi- rən əsas mənbələrdən biri də səthi aktiv maddələr və sintetik yuyucu tozlər istehsal edən müəssisələr və işlədicilər hesab edi- lir. Burada xoşagəlməyən hallardan biri də neft laylarından məhsuldarlığı çoxaltmaq üçün oraya vurulan yuyucu sintetik maddələrdən istifadə edilməsidir. Bu hal verdiyi xeyirdən çox yeraltı laylara, sulara, süxurlara vurduğu əbədi zəhərləmələrdir. Bu üsul içməli su laylarını həm də müxtəlif kimyəvi tərkibli duzlu su layları ilə qarışdırmasıdır. Bu səbəbdən də Abşeronu tarixən içməli su ilə təmin edən şirin su mənbəyindən məhrum etmişdir. Əslində içməli su ilə əhalinin təmin olunmasında ye- raltı suların əhəmiyyəti daha böyükdür və səbəbi də yeraltı su- ların səth sularına nisbətən az çirklənməsidir. Heç də az əhəmiyyət kəsb etməyən məsələlərdən biri də yeraltı sulardan istifadə məsələsidir. Yeraltı sulardan düzgün istifadə edilmədikdə yerin torpaq qatının müəyyən dərinliklə- rində boşalmalar əmələ gəlir ki, bu da yer səthində böyük yar- ğanlar əmələ gətirir, torpaq çökür, onun üzərindəki yaşayış yer- ləri uçmalı olur və təmiz lay suları digər çirkli sularla qarışır ki, bunların hamısı fövqəladə hallar əmələ gətirir. Yeraltı lay sularının digər çirklənmə səbəblərindən biri də zəhərli kimyəvi maddələrin torpağa hopmasıdır. Yeraltı su- lar çirkli, zəhərli atmosfer çöküntülərindən də çirklənə bilir. Qar, yağış, dolu vasitəsi ilə torpaq səthinə düşən yağıntı onun səthində olan zərərli maddələri də özündə həll etməklə torpağa hopur və yeraltı sulara qarışır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|