Geologiya kk



Yüklə 0,49 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/22
tarix11.04.2018
ölçüsü0,49 Mb.
#37756
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22

 

 

 



3. Geologiya iliminin` rawajlaniwina u`lesin qosqan ilimpazlar kimlerW 

4. Geologiya iliminin` izertlew metodlarin qalay tu`sinesiz. 

 



 

 

 



JERDIN` FORMASI, FIZIKALIQ QA`SIYETLERI HA`M QURAMI. 

 

REJE: 



1. Jerdin` quyash sistemasindag`i orni 

2. Jerdin` formasi ha`m razmeri 

3. Jerdin` fizikaliq qa`siyetleri 

 

 



A`debiyatlar: 

1. Ivanova M.F. Obshaya geologiya, M, Visshaya shkola 1969 

2. Geologiya  i  poleznie iskopaemie Karakalpakii. Kurbaniyazov K,  Samanov J,  Palibekov 

A, T,FAN 1972. 

3. Islamov A.I., Umumiy geologiya. T,Uktuvchi 1971. 

 

 



 

Quyash  sistemasi.  Quyash  sistemasina  Quyash,  togiz  ulken  planeta  xam  olardin  joldaslari 

(sputnikler), bir neshe min kishi planetalar - asterodlar, kametalar, tarkalgan gaz xam shan massalari 

kiredi. Shan danelerinin olshemi millimetrdin bir neshe on boliminen baslap bir neshe on xam juz 

metrlerge shekem boladi.  

Quyash  sistemasinin  diametri  a`g`  mlrd.  km

q

  bolip,  oni  jariklik  nuri  sekundina  q00  000  kilometr 



tezlik penen a`a` saatta basip otedi. 

Quyash  sistemasinin  orayinda  Quyash  jaylaskan.  Onin  dogereginde  togiz  ulken  planeta  aylanip 

turadi. Asteroidlar kalkasi Mars xam Yupiter orbitalari arasinda orin algan. 

jer - Quyash dogereginde aylanatugin togiz planetanin biri. Bizin Quyash tarizli koplegen juldizlar 

birigip  bizin  galaktikani  duzedi.  Bizin  spiral  galaktikamiz  oz  gezeginde  Jaxandi  (Vselennaya) 

kuraushi  kop  ulken  xam  kishi  galaktikalardin  biri.  Ol  100  milliardtan  aslam  juldizlardi  oz  ishine 

aladi. 

Quyash  bizin  galaktikamizdin  orayinan  q/o`  kashiklikta  jaylaskan.  Galaktikanin  barlik  juldizlari, 



bizin Quyash xam togiz planeta oz joldaslari menen galaktika orayinan g`n`0-25 mln jilda tolik bir 

aylanadi. Xareket tezligi g`n`0 km/s. 

Quyashtin  diametri  1,39  x  109  km  bolip  onin  massasi  2,25  x  10

27

t,  bul  jerdin  massasinan 



(6,2  x  10

11

t)  329  400  ese  ulken,  al  onin  kolemi  jer  koleminen  1300  000  ese  ulken.  Ol  Quyash 



sistemasina  kiriushi  barlik  kosmoslik  denelerdin  tartiu  orayi  bolip  tabiladi.  Bizin  planetamiz  oz 

kosheri  dogereginde  batistan  shigiska  aylanadi.  Jer  katarinin  barlik  planetalari  xatteki  Quyashtin 

ozide oz kosheri boylap batistan shigiska asten aylanip otiradi. 

Quyash sistemasina tan ayrikshalik - bul kosmoslik denelerdin kozgaliuindagi kelisimlik, ol 

Quyash, planetalar xam baska denelerdin birdey payda boliu sebebine iye ekeninin guasi bola aladi. 

Jer,  basqa  planetalar  tarizli  energiyani  Quyashtan  aladi.  Quyashtin  bir  sekundta  bolip 

shigaratugin  energiyasi  10

26

  Dj  shamasinda.  Jer  betine  kelip  jetetin  energiyanin  barligi  derli 




 

 

 



elektromagnit nurlaniui turinde boladi xam ol gentgen xam ul`trafiolet nurlari, korinetugin jaktilik, 

issilik nurlaniui, radiotolkinlarinan turadi. 

Quyash ulken razmerdegi tabiyiy reaktor, onda ulken yadrolik ozgerisler bolip otiradi. Birak 

onin diametri, ondagi bolip otirgan yadrolik reaktsiyalar natiyjesinde ozgermeydi. Quyashtin ustingi 

betinde  temperatura  5500

0

S  shamasinda,  al  onin  yadrolik  sintez  jurip  otirgan  orayinda  boljaular 



boyinsha 10 mln. graduska shekem koteriledi. 

Quyashtan  kelip  turgan  jaktilik  xam  jillilik  koplegen  geologiyalik  protsesslerdin  tiykari. 

Quyash jilliligi - klimattin tiykargi kuramlarinin biri. Ol jerdegi tirishilikke kolayli sharayat duzedi. 

Uzak  uakit  dauaminda  jer  betine  jetip  keletugin  Quyash  energiyasinin  mugdari  aytarliktay 

ozgermeydi. 

Quyash kashan payda boldiW Bul soraudi ilimpazlardi erte ayemnen ak tolgandirip kelgen, 

koplegen ilimpazlar ogan juuap izlegen. Teoretikalik fizikanin tiykarinda astrofiziklerdin jurgizgen 

olshemleri Quyashtin jasi o` mlrd. jil atirapinda ekenin korsetedi. Ilimpazlardin teoretikalik esaplari 

geologiyalik magliumatlar menen dalillendi. Jerdegi belgili tau jinislarinin en eskilerinin jasi 3,8-4 

mlrd. jil. Ayda jasi 4,7 mlrd. jil bolgan tau jinislari tabildi. Al meteoritlerdi izertleuler 4,4 mlrd. jildi 

korsetti.  Solay  etip  barlik  olshemler  bir-birine  jakin  sanlardi  beredi,  bul,  barlik  kosmoslik  deneler 

Quyash xam onin joldaslari bir uakitta derlik payda bolgan degen pikirdi kuatlaydi. 

Quyash  dogereginde  oz  orbitalari  boylap  kozgaliushi  planetalar  xar  kiyli  razmer  xam 

duziliske  iye.  Olardin  ishinde  juda  kishileri  (karliki)  Pluton  xam  Merkuriy  bolip,  al  Neptun  xam 

Yupiter  gigant  planetalarga  kiredi.  Ayrim  planetalar  katti  materialdan  duzilip  suyik  yamasa  gazli 

atmosfera menen korshalgan, al baskalari tigizlangan gazli zatlardan (gazovoe veshestvo) kuralgan. 

Merkuriy, Venera, Jer xam Mars - Quyashka jakin planetalar - onsha ulken emes razmerge iye xam 

tasli  yamasa  metalli  zatlardan  duzilgen.  Yupiter,  Saturn,  Uran  xam  Neptun  ulken  mugdardagi 

gazlerden turadi: vodorod, geliy, metan, katti ammiak xam uglerod dioksidi. 

Jer- Quyashka jakin jaylaskan en iri planeta. Quyashtan ortasha kashikligi a`o`0 mln.km. ge 

ten. Orbitasi boylap kozgaliu tezligi g`9,w km/s. Quyash dogereginde qu`o`,g`u` sut. tolik aylanadi. 

Oz kosheri dogereginde aylaniu uakti g`q saat o`u` minutka ten. 

Jerdin formasi xam razmerleri Jerdin formasi 

XVIII  asirde  N`yuton,  Gyuygens  tarepinen  tartilis  teoriyasina  xam  jerdin  ishindegi 

massalardin nizamliklarina tiykarlanip onin  formasinin xam gravitatsiyalik maydanina baylanisligi 

aniklandi.    Jerdin  formasi  geoid  formasina  iye  bolip  onin  polyuslarinin  jalpakligi  meridian  xam 

parallel`  dugalardin  graduslarin  olsheu  arkali  aniklandi.  uliuma  jerdin  maydani  o`a`0  mln.  kv.km.. 

kolemi a`h0qg`0n` mln. kub km.  

Jerdin ishki duzilisi jokarida aytkanimizday geosfera dep atalip, ol ush kabattan turadi. 

1. Litosfera 

2. Shogindi katlam 

3. Jer yadrosi 

Uliuma jerdi sirtki tarepinen ush katlamga boliuge boladi; 

1.  Gidrosfera-suu  katlami,  okean  xam  tenizlerden  ibarat  boladi,  onin  maydani  jer  koleminin 

wa` O`in kuraydi, kalinligi n` km. Mineralizatsiyasi 35 g/l. 



Yüklə 0,49 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə