Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin
PREZİDENT KİTABXANASI
————————————————————————————————————————————————————————————————————
5
Kaspi vilayəti
Kaspi vilayəti Rusiya imperatoru I Nikolay tərəfindən 10 aprel 1840-cı ildə təsdiq
olunmuş inzibati islahat haqqında “Zaqafqaziya ölkəsinin idarəçiliyi üçün təsisat” adlı
qanun əsasında yaradılmışdı.
Kaspi vilayətinin mərkəzi Şamaxı şəhəri olmuşdur.
Kaspi vilayətinin tərkibinə 7 qəza daxil olmuşdur: Şamaxı, Şuşa, Nuxa, Bakı,
Lənkəran, Dərbənd və Quba qəzaları.
14 dekabr 1846-cı ildə Kaspi vilayəti ləğv edilmiş, əvəzində yeni quberniya
idarəçilik forması tətbiq edilərək Şamaxı və Dərbənd quberniyaları yaradılmışdır.
Kaspi vilayətinin gerbi 26 may 1843-cü ildə təsdiq olunmuşdur.
Gerbin təsviri:
Qızılı sahəsi olan qalxanvari lövhə 4 hissəyə bölünmüşdür. Yuxarıdakı sahənin 1-ci hissəsində pələng,
ikinci hissəsində yerdən çıxıb alovlanan qaz təsvir olunmuşdur. Üçüncü hissədə mavi dalğalı zolaq Xəzər
dənizini simvolizə edir. 4-cü hissədə zirvələri qarlı dağ silsiləsi təsvir olunmuşdur. Qalxanvari lövhənin
yuxarısında Rusiya imperiyasının simvolu olan, başında tac, ikibaşlı qartal qanadlarını gərmiş şəkildə təsvir
olunmuşdur.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin
PREZİDENT KİTABXANASI
————————————————————————————————————————————————————————————————————
6
Bakı quberniyası
Bakı xanlığı 1806-cı il oktyabrın 3-də rus qoşunları tərəfindən işğal edildikdən sonra Rusiyanın əyalətinə
çevrildi. 10 aprel 1840-cı ildə təsdiq olunmuş inzibati islahat haqqında “Zaqafqaziya ölkəsinin idarəçiliyi üçün
təsisat” adlı qanun əsasında yaradılan Kaspi vilayətinin tərkibinə qəza şəklində daxil
edildi. Bakı qəzası 1846-cı ildə Kaspi vilayəti ləğv edildikdən sonra yaradılan
Şamaxı quberniyasının tərkibinə daxil edildi.
Şamaxı zəlzələsi ilə əlaqədar olaraq çar II Aleksandrın 6 dekabr 1859-cu il
tarixli fərmanı ilə quberniya mərkəzi Bakıya köçdü və adı dəyişilərək Bakı
quberniyası adlandı. Həmin fərmanla Bakı şəhəri quberniya mərkəzi statusu
almışdır. 1860-cı ildə Bakı quberniyasına Quba qəzası birləşmişdir. Yelizavetpol
quberniyası yarandıqda isə Nuxa və Şuşa qəzaları Bakı quberniyasından ayrılaraq
onun tərkibinə daxil edilmişdir. Nəticədə Bakı quberniyasına Bakı, Quba, Şamaxı,
Göyçay, Cavad və Lənkəran qəzaları daxil olmuşdur. 1920-ci ildə Azərbaycanda
sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Bakı quberniyası ləğv edilmişdir.
Bakı quberniyasının gerbi 5 iyul 1878-ci ildə təsdiq olunmuşdur.
Gerbin təsviri:
Qara qalxanvari lövhənin içində qızılı rəngli, eyni ölçülü üç alov dili təsvir edilmişdir. Qalxan imperator
tacı ilə tamamlanmış, quberniya və şəhər gerblərində işlədilən mavi rəngli Andreyev lenti (Rusiya imperiyasının
ilk ordeni olan və Müqəddəs Apostol Andrey Pervozvannı adına təsis edilən ordenin taxıldığı lentin nümunəsi)
sarınmış qızılı palıd yarpaqları ilə əhatə olunmuşdur
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin
PREZİDENT KİTABXANASI
————————————————————————————————————————————————————————————————————
7
İrəvan quberniyası
İrəvan xanlığının 1827-ci il oktyabrın 1-də çar Rusiyası tərəfindən işğalından və Türkmənçay
müqaviləsinin (1828) imzalanmasından sonra çar I Nikolayın fərmanına (21 mart 1828-ci il) əsasən, İrəvan və
Naxçıvan xanlıqları ərazisində "Erməni vilayəti" yaradılmışdı. İrəvan və Naxçıvan xanlıqları isə əyalətlər
adlandırıldı. Həmin dövrdə İrəvan əyalətinin əhalisinin 71,3%-i azərbaycanlı (49875 nəfər), 28,7%-i isə erməni
(20073 nəfər) idi. Türkmənçay müqaviləsinin şərtlərinə əsasən digər Azərbaycan torpaqları kimi, İrəvan
əyalətinə də ermənilərin kütləvi şəkildə köçürülməsi həyata keçirildi. Bu proses nəticəsində İrəvan əyalətinin
etnik tərkibini əsaslı şəkildə dəyişdirildi.
1840-cı il 10 aprel tarixli qanuna əsasən, "Erməni vilayəti" ləğv edilmiş, onun tərkibinə daxil olan İrəvan
və Naxçıvan əyalətləri qəzaya çevrilərək, Gürcü-İmereti quberniyasına qatılmışdı. Çar I Nikolayın fərmanı ilə
1849 il iyunun 9-da keçmiş "Erməni vilayəti" və Aleksandropol (Gümrü) qəzası
əsasında İrəvan quberniyası yaradılmışdı. Bəzi inzibati-ərazi dəyişikliklərindən sonra
quberniya İrəvan, Aleksandropol, Eçmiədzin, Naxçıvan, Novo-Bayazid və Sürməli
qəzalarına bölündü. 1870-ci ildə İrəvan quberniyasının tərkibində yeni Şərur-Dərələyəz
qəzası, 1875-ci ildə isə Sürməli qəzası yaradıldı.
1918-ci ildə tarixi Azərbaycan torpağında ilk erməni dövləti – Ermənistan
Respublikası yarandı və azərbaycanlılara qarşı soyqırım törədilməklə etnik təmizləmə
siyasəti həyata keçirildi. 1920-ci ildə Ermənistanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan
sonra isə azərbaycanlılara qarşı deportasiya siyasəti həyata keçirildi və 1988-ci ildən
monoetnik erməni dövlətinə çevrilmişdir.
İrəvan quberniyasının gerbi 5 iyul 1878-ci ildə təsdiq olunmuşdur.
Gerbin təsviri:
Mavi qalxanvari lövhənin üzərində başında qızılı rus xaçının təsviri olan gümüş qaya təsvir edilmişdir.
Qalxanvari lövhə imperator tacı ilə tamamlanır və şəhər gerblərində işlədilən mavi rəngli Andreyev lenti
(Rusiya imperiyasının ilk ordeni olan və Müqəddəs Apostol Andrey Pervozvannı adına təsis edilən ordenin
taxıldığı lentin nümunəsi) sarınmış qızılı palıd yarpaqları ilə əhatə olunmuşdur.