Germaniyadagi tarixiy maktab Reja

F. 
Bastia
ning’ (1801-1850) nomi va uning’ iqtisodiy qarashlari keng’ ommalashdi. U 

---

boy franstuz ishbilarmoni oilasida tuG’’ildi. Bastiya 40-yillari bir qancha pamfletlar 
chiqarib, ularda erkin savdo foydasig’a protekstionizmni inkor etuvchi, vino ishlab 
chiqaruvchilar manfaatini ҳimoya qiluvchi, sostialistik G’’oyalarg’a qarshi bo’lg’an 
qarashlarni faol tarG’’ib etdi. Bu pamfletlar G’’oyasi mazmun jiҳatdan orig’inal 
bo’lmasa-da, yorqin yozilish shakli bilan ajralib turadi. 
F.Bastianing’ eng’ asosiy G’’oyasi jamiyatdag’i ijtimoiy antag’onizmning’ 
mavjudlig’ini inkor etishdir. Uning’cha, usha davrdag’i jamiyat dunyodag’i «
eng’ 
g’o’zal, mukammal, mustaҳkam bo’tunjaҳon assostiastiyalaridandir. Barcha 
qonuniy manfaatlar uyG’’unlashg’andir
». F.Bastia 1850 yilda «
Iqtisodiy 
g’armoniyalar
» kitobini chop etdi. Unda u g’armoniya (uyG’’unlik)ning’ asosini 
almashuv va sof, ҳech narsa bilan cheklanmag’an raqobatda ko’radi. F.Bastia o’z 
G’’oyasini isbotlashda Seyning’ fikridan foydalang’an bo’lib, xizmatlar nazariyasi 
bung’a mos keladi, ya’ni almashuv, xarid - savdo o’zaro teng’ «xizmatlar»ni 
almashish demakdir.
Meҳnat va kapital o’rtasidag’i uyG’’unlik, ya’ni g’armoniyani yanada 
to’laroq isbotlash maqsadida Bastia o’zining’ kapital jamG’’arilishi «qonuni»ni 
yaratdi va unda Rikardoning’ foyda va ish ҳaqining’ bir-birig’a qarama-qarshi 
ekanlig’i to’G’’risidag’i ta’limotini inkor etishg’a ҳarakat qildi. F.Bastianing’ bu 
«qonuni»g’a ko’ra, meҳnat va kapital manfaatlari oliy darajada ҳamoҳang’dir. 
Oqibatda kapitalistning’ foydasi va ishchining’ maoshi bir vaqtda va bir miqdorda 
oshib boradi, xatto ishchilarning’ ҳissasi kapitalistlarnikidan tezroq o’sar ekan, 
demak, oqibatda kapitalistning’ foydasi nisbatan kamayadi.
Demak, Bastianing’ izoҳi bo’yicha o’sha davrdag’i burjua jamiyati turli 
sinflar o’rtasidag’i o’z xizmatlari bilan almashib turuvchi «uyG’’unlashg’an 
ҳamkorlik» jamiyati tarzida namoyon bo’ladi. Iqtisodiy erkinlik bu xizmatlar 
almashuvining’ ekvivalentlig’ining’ g’arovi ҳisoblanadi, chunki bu erkinlik 
nomo’tanosib ҳarakatlarning’ oldini oladi. Protekstionizmni cheklanmag’an erkin 
raqobat bilan almashtirish esa sostialistlarning’ jamiyatni mukammalroq iqtisodiy 
jamiyatg’a aylantirish to’G’’risidag’i chaqiriqlarig’a qarama-qarshi qo’yiladi.