B.Gildebrand kapitalizm ishchilar sinfining ahvolini
yaxshilaydi va bu tuzumga
qarshi kurashdan ma’no yo‘q, deb hisoblaydi.
A.
Gildebrand qiymatni foydalilikdan iborat deb bildi va xususiy mulkchilikning
himoyachisi bo'lib maydonga chiqdi.
B.
Gildebrand taklif etgan insoniyat taraqqiyotining tizimi natura, pul va kredit
xo'jaligini o‘z icliiga oladi. U ayirboshlash konsepsiyasiga asoslanib ish tutadi.
Yangi tarixiy maktab va «ijtimoiy yo‘naIish»
XlX-asming ikkinchi yarmida ham Germaniyada iqtisodiyot
fani tarixiy usul
asosida rivojlanmoqda edi. Nemis iqtisodchilari bundan awalgi davrda iqtisodiy
adabiyotda vujudga kelgan an’analami davom ettirib, kuchaytirdilar. Ular
Germaniya ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining o‘ziga
xosligini aks ettirib, feodalizm
sarqitlarining uzoq vaqtdan beri saqlanib kelayotganligini keskin tanqid qildilar. Shu
davr Germaniya iqtisodiy tadqiqotlarida Yangi tarixiy maktab yetakchi o'rinlardan
birini egallar edi. Ushbu maktabning yetakchi olimlari,
Gustav Shmoller
(1838-
1917) bo'lsa,
Lun Brentano
(1844-1931),
Vemer Zombart
(1863-1941),
Maks
Yeber
(1864-1921) o‘zlarining ijtimoiy yo‘nali- shlari bilan «Yangi tarixiy
maktab»ning ilmiy ishlarini davom ettirdilar.
Berlin
universiteti professori
Gustav Shmoller
o‘zining
«Xalq xo‘jaligi
to‘g‘risidagi umumiy ma’lumot asoslari» (1900-1904)
nomli asosiy iqtisodiy
asarida tarixiy maktabning asosiy vakillari V.Rosher va B.Gildebrandning
asosiy
qoidalari va usullarini yanada rivojlantirdi. Bu iqtisodiy amaliyotdan uch xil faoliyat
turi - xususiy xo'jalik, davlat xo‘jaligi va diniy xo'jalikni alohida ajratib ko'rsatadi.
Birinchisida xususiy manfaat, ikkinchisida jamiyat,
ijtimoiy manfaat va
uchinchisida xayr-ehson asosiy deb belgilanadi. Umuman, G.Shmollerning
qarashlariga davlatning belgilovchilik, yetakchilik rolini ko‘rsatish xosdir.
G.Shmoller marksizmga qarshi kurashib, ijtimoiy va
sinfiy muammolarni siyosiy
iqtisoddan chiqarib tashlab, uni xalq xo‘jaligi tarixi faniga aylantirdi. U fakt- larni
va statistika manbalarini o'rganish, xalq xo‘jaligidagi hodisa- larni bayon etib
berishni siyosiy iqtisodning bosh vazifasi deb hisoblaydi.
G.
Shmoller umuman, xalq xo'jaligi o‘zgarishsiz qolaveradi,
degan
fikrga asoslanib, uning ayrim bo‘g‘inlarida juz’iy o'zgarishlar bo'lishi haqidagina
gapirish mumkin, deb hisoblaydi. Tadqiqot- larning qat’iyan rad etilayotgan abstrakt
usuliga qarama-qarshi qo'yilgan empirizm (nazariy mashg‘ulotlardan ko‘ra amaliy
faoliyatga ko‘proq moyillik) olim va uning izdoshlariga xos xususiyat edi. Shmoller
iqtisodiyotda odob-huquq omilini belgilovchi omil deb hisoblab, har bir xalqning
hayot tarzi odob qoidalarida, xo'jalik huquqida o'zining asosiy ifodasini topadi, deb
ta’kidlaydi. Yangi tarixiy maktab iqtisodchilari Germaniyada kuchli milliy davlat
tashkil etilishi tarafdori edilar.
F.
Shmoller tomonidan tuzilgan «Ijtimoiy siyosat uyushmasi»nng
faoliyati shu maqsadga xizmat qilar edi. Uning yetakchi nazariyotchilari universitet
professorlari bo'lib, ulaming dasturlari «
Dostları ilə paylaş: 
