GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ



Yüklə 14,51 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/189
tarix22.07.2018
ölçüsü14,51 Mb.
#58350
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   189


 

1

GİRİŞ 



ÇARLIK RUSYASI DÖNEMİ ÖNCESİ KARAKALPAK TÜRKLERİ VE 

KARAKALPAKİSTAN TARİHİ 

(Başlangıçtan 1873’e Kadar) 

 

A-  Karakalpakların Ortaya Çıkışı 

 

Karakalpakların menşeiyle ilgili kaynakların yetersizliği ve konuyla ilgili 

görüş bildiren âlimlerin birbirleriyle çelişen yorumları sebebiyle Karakalpakların 

ortaya çıkışı meselesi uzun zaman bir muamma olarak kalmış ve bu şekliyle oldukça 

karmaşık bir hâl almıştır. Karakalpakların eski dönemlerine ait yazılı belgeler yoktur. 

Geçmişlerine dair bütün bilgiler çoğu zaman sözlü rivayetlerden ibarettir. 

Karakalpaklarla komşu olan milletlerin tarihî ve edebî eserlerinde de Karakalpakların 

çok eski devirlerine dair bilgilere rastlanmamaktadır. Bu durum Karakalpakların 

tarih sahasına kendi adlarıyla çıkmayıp başka bir Türk kavmiyle karışmış olmaları ve 

o milletin adıyla zikredilmiş olmaları ihtimalini akla getirmektedir. Kazak, Özbek, 

Nogay, Başkırt vb. birçok Türk kavmini içinde barındıran  şimdiki Karakalpakların 

etnik, daha doğrusu uruğ teşkilâtını tetkik ettiğimiz zaman bu tahminimizin doğru 

olduğunu görüyoruz. Karakalpak Türklerinin en eski ata yurtları  şimdiki 

Karakalpakistan Cumhuriyeti’nin kurulduğu bölgedir. Bunlar bugünkü yurtları olan 

Aral Gölü ve Amuderya boylarında oluşmuşlardır. Tarihî süreç içerisinde birkaç kez 

bölünüp dağılsalar da tekrar kendi ata yurtlarına dönmüşlerdir. Bugünkü Özbekler, 

Kazaklar, Karakalpaklar ve diğer toplulukların ataları  şu anda oturdukları yerlerde 

önceden beri bulunmuşlardır.

1

   


 

1-  Karakalpak Adının Anlamı 

 

         XI.  yüzyılın ilk yarısında Aral boylarında bulunan Doğu Peçeneklerinin 

topraklarına Sibirya ve İrtiş taraflarından Kıpçak boyları girmiştir. Bu bölgelere 

                                                 

1

 Boribay Ahmedov, Özbek Ulusu, Abdullah Kodiriy Nomidagi Halk Merosi Naşriyatı, Taşkent 1992, 



s. 13; A. Ya. Yakubobskiy, K Voprosu ob Etnogeneze Uzbekskogo Naroda (Özbek Halkının 

Oluşum Problemine Dair), Taşkent 1941, s. 6; S. P. Tolstov, Po sledam drevnehorezmiyskoy 



Tsivvilizatsii (Eski Harezm Uygarlığının Ardından), Moskva-Leningrad 1948, s. 97–123; aynı 

müellif, “Oğuzı, Peçenegi, More Davkara” (Oğuzlar ve Peçenekler Davkara Denizi’nde), 



Sovetskaya Etnografiya, No:4, Moskva-Leningrad 1950, s. 49–54; aynı müellif, Priaralskiye Skifı i 

Horezm [Aral Çevresinde Yaşayan Skifler (İskitler) ve Harezm], Moskva 1960, s. 5–6; Sabır 

Kamalov, “Karakalpaklarda Nevruz”, Türk Dünyasında Nevruz, İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri: 19–



21 Mart 1996, Ankara 1996, s. 256. 


 

2

gelen Kıpçakların bir kısmı Doğu Peçenekleri içerisine karışarak Peçenekler arasında 



hayatlarını sürdürmüştür. Bugünkü Karakalpak boyları arasında Kıpçak boyunun 

bulunması da bununla bağlantılıdır. Tarihçi Ebu’l-Fazıl Beyhaki, “Tarih-i Beyhaki” 

adlı eserinde XI. yüzyılın ortasında Harezm

2

 hanının ordusundaki bir komutanın 



“kalpak” olarak adlandırıldığını yazmıştır.

3

 Buna bağlı olarak P. P. İvanov da 



Burada bahsedilen ‘kalpak’ terimi ordunun başında bulunan kumandan için değil, 

emri altında bulunan atlı askerler için kullanılmıştır. Bu terimin ‘Karakalpaklılar’ 

olarak ifade edilmesi daha doğrudur.

4

 şeklinde görüş bildirmiştir. Bu iki görüşü de 



dikkate alarak Karakalpakların bu dönemlerden itibaren veya belki de daha 

öncelerden, muhtemelen giydikleri baş giysisine izafeten Karakalpaklar olarak 

adlandırıldıklarını söyleyebiliriz. 

 

 

Doğu Peçenekleri Orta Çağda kendi bünyelerinde bulunan Kıpçakları onların 

giydikleri baş giysisinden dolayı “Karakalpaklılar” olarak ilk kez adlandırmışlardır. 

Karakalpak halk ozanı Berdak'ın “Şecire” adlı eserinde yer alan “Malik’in oğlu 

Razıhak, ihtiyarladığında kulpak koydu. Karakalpak giydi. Bundan sonrada 

Karakalpak terimi söylenir oldu.”

5

 gibi deyişler bu fikirleri desteklemektedir. Bu 



bilgiler ışığında Karakalpak adının ilk kez Orta Çağda Kıpçak ve Peçenek kabileleri 

arasında kullanıldığını düşünebiliriz. Böylece bugünkü Karakalpaklar kendileri için 

söylenen bu adı, ata yurtları olan Aral ve Amuderya boylarında XI. yüzyılda 

almışlardır. Karakalpak adını kullanan bu toplulukların daha sonraki dönemlerde 

yurtlarından kovulmuş ve göç etmiş olmalarına rağmen Karakalpak adını 

unutmamaları da onların eski devirlerde oluşmuş olmalarıyla bağlantılı olabilir.

6

 

                                                 



2

 Harezm: Amuderya Nehri’nin Aral Gölü’ne döküldüğü güney sahasıdır. Sibirya, İtil ve İskandinavya 

ile güney ve batı Asya arasındaki büyük ticaret yollarının kavşak noktasında bulunduğu için 

iktisaden büyük önem taşıyordu. Günümüzde Özbekistan içerisindeki Hive ve Ürgenç şehrinin 

kurulduğu bölgeleri ihtiva eder. İbrahim Kafesoğlu,  Harezmşahlar Devleti Tarihi, TTK yay., 

Ankara 2000, s. 30-32; Abdullah Gündoğdu, Hive Hanlığı Tarihi (Yadigâr Şibanîleri Devri: 1512-



1740), yayımlanmamış doktora tezi, Ankara 1995, s. 1-10. 

3

 Ebu’l Fazıl Beyhaki, İstoriya Masuda (1030–1041), (Tarihü’l-Mes’udî), İzdatelstvo AN UZSSR, 



Taşkent 1962, s. 597. 

4

 Pavel Petroviç İvanov, “Noviye Dannıye o Karakalpakah” (Karakalpaklar Hakkında Yeni Bilgiler), 



Sovetskoye Vostokovedeniye, Cilt III, 1945, s. 65. 

5

 Berdak, Tanlamalı Şıgarmalarının Jıynağı, Nökis 1977, s. 147, 1264. 



6

 Orta Çağda Çornıye Klobuki olarak adlandırılan Karakalpaklıların Rus tarihinde oynadıkları rol ile 

ilgili bkz. D. Rasovskiy, “Eski Rus Tarihinde Karakalpakların Rolü”, çev: H. Ortekin, Ülkü Dergisi

Ankara 1937, s. 248–249. 




Yüklə 14,51 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   189




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə